بررسی اعتماد شهروندان به پلیس با تأکید بر دیدگاه عدالت رویه‌ای و عملکرد پلیس

مقدمه و بیان مسأله

وجود نظم و امنیت از اصولی‏ترین نیازهای مردم و زمینه‏ساز رشد و توسعه پایدار در جامعه است در این میان سازمان پلیس به‌عنوان متولی اصلی تأمین‌ نظم و امنیت در جامعه، حافظ جان، مال و دارایی مردم است و در این راستا قدرت منحصر به ‌فردی به آن واگذار شده است؛ اما پلیس تنها با اتکای زور و اجبار نمی‏تواند به اهداف خود برسد در واقع «پلیس به تنهایی نمی‏تواند روند جرم و بی‏نظمی را مهار کرده و کنترل اجتماعی را اعمال کند پلیس برای پیشگیری از جرم و حل مشکلات محلی، نیاز به همکاری و کمک گروه‏های اجتماعی و انجمن‏ها دارند» (چالوم و همکاران^[1]، 1387: 43).

مشارکت و همکاری مردم با پلیس در به وجود آمدن امنیت عمومی مستلزم وجود اعتماد بین آن‌هاست. امنیت انتظامی کارا و مؤثر، بدون مشارکت و همکاری شهروندان ممکن نیست. مشارکت و همکاری مردم منوط به چگونگی تعامل پلیس با مردم، اعتماد مردم به سازمان پلیس و میزان مشروعیتی است که این سازمان در نزد و نظر مردم دارد (غفاری، 1390: 113). سازمان پلیس مانند دیگر سازمان‏ها برای ارتقا سرمایه اجتماعی و اثر بخشی خود نیازمند اعتماد عمومی است تا از این طریق، زمینه‏های تعامل با مردم و مشارکت مطلوب آن‏ها را برای ارتقای توانمندی خدمات‏رسانی و برقراری نظم و امنیت فراهم آورد. سازمان پلیس به دلیل ارتباط گسترده با عموم مردم بیشتر از سازمان‏های دیگر نیازمند اعتماد عمومی است. اعتماد عمومی به پلیس موضوع بااهمیتی برای همه کشورها است؛ زیرا ارتباط نزدیکی با مشروعیت نیروهای پلیس دارد (هانگ و همکاران، ۲۰۱۰: 57 به نقل از ابراهیم پور و همکاران، 1391: 302).

اعتماد عمومی شهروندان به پلیس برای این سازمان بسیار ضروری و حیاتی است؛ به طوری‏که تمایل شهروندان به همکاری با پلیس مثل گزارش کردن جرم و جنایت، آمادگی برای همکاری با پلیس برای تأمین نظم و آرامش محل سکونت خود و... را افزایش می‏دهد. همچنین تبعیت شهروندان از قانون و مقررات را افزایش می‌دهد و پذیرفتن اقتدار عمومی توسط شهروندان برای پلیس بسیار ضروری است.

امروزه مدیران اجرایی پلیس متفق‏القول هستند که حمایت و پشتیبانی مردم از پلیس برای موفقیت فعالیت‌های پلیسی مهم است. نه‌تنها حمایت مردم برای مشروعیت پلیس بنیادی است بلکه کمک و حمایت مردم در کاهش جرم نیز مؤثر است. علاوه بر این‏ها شواهد زیادی وجود دارد که حمایت مردم از پلیس بستگی به رفتار منصفانه و حرفه‏ای پلیس دارد (Miller & et al., 2004:8). وقتی مجریان قانون در اجرای قانون بین افراد تبعیض قائل شوند، در این صورت مردم رویه‏های اعمال قانون را عادلانه نمی‏دانند، در این شرایط مردم نسبت به مجریان قانون بی‌اعتماد خواهند شد (فیروزجائیان، 1389: 384). بدون اعتماد عمومی به پلیس انجام فعالیت‏های پلیسی مشکل و تأمین امنیت عمومی سخت خواهد بود (Goldsmith, 2005:443). نه‌تنها پلیس به اعتماد مردم برای اجرای مؤثر و کارآمد قوانین مشروع نیاز دارد، مردم نیز برای بهره‌مند شدن از خدمات پلیس به اعتماد به آن‏ها نیاز دارند؛ مردمی که به پلیس اعتماد نداشته‏اند، بعید است وقتی شخصاً نیاز به حمایت و کمک دارند پلیس را در جریان بگذارند و به همین صورت، احتمال اینکه جامعه برای حفظ و دفاع از ارزش‏ها و هنجارها به پلیس تکیه بکند بعید و دور از انتظار به نظر می‏رسد (Hohl, 2011a:18). کسی که به پلیس بی‏اعتماد است کمتر احتمال دارد وقتی قربانی جرم شده از پلیس کمک بخواهد و کمتر احتمال دارد با پلیس برای کنترل جرم و جنایت همکاری کند. کسانی که به پلیس بی‏اعتمادند بیشتر احتمال دارد از افسر پلیس حتی در طول یک ترافیک معمول از پلیس بترسند و اعتقاد داشته‏اند که پلیس با او مانند همۀ اعضای جامعه رفتار نمی‏کند (Haider & et al., 2012:18).

در این پژوهش میزان اعتماد شهروندان قروه‏ای به پلیس مورد بررسی قرار گرفته است؛ شهر قروه یکی از شهرهای استان کردستان است که ترکیبی از گروه‏های قومی و مذهبی (ترک، کرد، تسنن و تشیع) در این شهر ساکن هستند. انجام فعالیت‏های پلیس در جوامع چند قومی و مذهبی بسیار حساس است، به طوری‏که بدون همکاری و حمایت شهروندان، پلیس نمی‏تواند وظایفش را با موفقیت انجام دهد. نقش پلیس در چنین جامعه‏ای به عنوان عامل اجرای قانون بسیار مهم است، مدل به کار گرفته شده از طرف پلیس باید متناسب با محیط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه مورد نظر است؛ عدم اتخاذ سیاست پلیس مناسب در جوامع متنوع (چند قومی، مذهبی و ...) منجر به سوءتفاهم، بیگانگی، ناآرامی و خشونت خواهد شد. در کل سیاست‏های در پیش گرفته از طرف پلیس باید از تضادهای قومی و مذهبی جلوگیری کرده و به ایجاد جامعه چند قومی دموکراتیک کمک نماید. وقتی پلیس در چنین جامعه‏ای با شهروندان منصفانه و بی‌طرفانه رفتار می‏نماید از نظر شهروندان مشروع و معتمد شناخته شده و شهروندان با میل و با اراده خود از قوانین پیروی خواهند کرد اما در مقابل اتخاذ رویکرد جانبدارانه از طرف پلیس نسبت به بعضی گروه‏ها و تبعیض و رفتار نامناسب به بعضی گروه‏ها نه‌تنها مشروعیت پلیس زیر سؤال می‏رود بلکه به بدبینی نسبت به حاکمیت منجر خواهد شد.

با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر در پی تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر اعتماد شهروندان قروه‏ای به پلیس است. در این راستا در این پژوهش اعتماد به پلیس با الهام از تقسیم‌بندی (Tyler, 2005) با دو بعد اعتماد نهادی^[2] و اعتماد مبتنی بر نیت^[3] مورد بررسی قرار گرفته است؛ منظور از اعتماد نهادی، اعتماد به سازمان پلیس به عنوان یک نهاد مطرح است و منظور از اعتماد مبتنی بر نیت عبارت از استنباط روح و نیتی است که رفتار را شکل می‏دهد: اعتقاد شهروندان در مورد این‏که مأموران پلیس خیرخواه مردم است و نیت صحیحی دارند و در مراجعه شهروندان به آن‏ها، به نیازها و نگرانی‏های آن‏ها توجه کرده و سعی در رفع مشکلات شهروندان دارند، است (Tyler, 2005:325).

در پژوهش‏های انجام گرفته در زمینه نگرش شهروندان نسبت به پلیس، عوامل اجتماعی و فردی مختلفی به‌عنوان عوامل تأثیرگذار بر اعتماد به پلیس شناسایی شده‏اند. در پژوهش‏های مهم داخلی عواملی از جمله: پاسخگویی، کارآمدی و شفافیت سازمانی (ساعی و بخشی، 1391) خصوصیت فردی مأموران پلیس، دگرخواهی (کامران و احمدیان، 1388) احساس امنیت، نگرش و قضاوت مردم درباره دستگاه‏های دولتی، رضایت مردم از عملکرد ادارات (شارع پور، 1388) میزان اعتماد به مشاغل، میزان اعتماد به نهادها، وفاداری به نظام سیاسی، رعایت قواعد هنجاری (گلابی و حاجیلو، 1391) و ... به عنوان عوامل تأثیرگذار شناخته شده‏اند و در تحقیقات خارجی عواملی از قبیل عدالت رویه‏ای، میزان فساد در سطح کشور (Schaap, 2012)، عدالت رویه‏ای (Tyler, 2005, 2001b) و عدالت رویه‏ای و عملکرد پلیس (Sargeant & et al., 2013; Murphy, 2009; Hinds & Murphy, 2007 & Reisig & Lioyd, 2009) به عنوان عوامل تأثیرگذار بر اعتماد شهروندان به پلیس ذکر شده‏اند.

با وجود این‏که عدالت رویه‌ای و عملکرد پلیس در تحقیقات مهم خارج از کشور به عنوان متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر دیدگاه شهروندان نسبت به پلیس شناسایی شده‏اند اما در تحقیقات انجام گرفته در داخل به آن‌ها پرداخته نشده است در نتیجه با توجه به تفاوت‏های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی که بین جامعه مورد مطالعه و کشورهای اروپایی و آمریکایی وجود دارد، نمی‏توان نتایج آن پژوهش‏ها را قابل‌تعمیم به داخل کشور دانست؛ بنابراین انجام پژوهش برای بررسی میزان اهمیت این دو متغیر در تبیین اعتماد به پلیس در داخل کشور ضروری به نظر می‌رسد. در نتیجه پژوهش حاضر به بررسی تأثیر عدالت رویه‏ای و عملکرد و متغیرهای زمینه‌ای بر اعتماد شهروندان قروه‏ای به پلیس این شهر پرداخته و در پی جواب دادن به سؤالات زیر است:

1- میزان اعتماد مردم شهر قروه به پلیس در چه حدی است؟

2- کدام‌یک از متغیرهای عدالت رویه‌ای و عملکرد پلیس تأثیر بیشتری بر میزان اعتماد شهروندان به پلیس دارند؟

چارچوب نظری پژوهش

چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر نظریه تایلر است، تایلر در ارتباط با اهمیت اعتماد معتقد است اعتماد شهروندان به پلیس خیلی مهم و با ارزش است زیرا به همکاری داوطلبانه مردم با پلیس منجر می‏شود و همکاری داوطلبانه بسیار مهم است زیرا در چنین حالتی مردم نسبت به جامعه خود احساس مسؤولیت کرده در نتیجه نیاز به اعمال کنترل اجتماعی رسمی کاهش می‌یابد (Tyler, 2005:338) تایلر اعتماد مبتنی بر نیت را از اعتماد حسابگرایانه^[4] متمایز می‏کند. اعتماد حسابگرایانه از نظر او بر این اصل استوار است که می‏توان پیش‌بینی کرد که دیگران چگونه رفتار خواهند کرد، اما اعتماد مبتنی بر نیت شامل استنباط روح و نیتی است که رفتار را شکل می‏دهد؛ شهروندان در برخورد با پلیس و قضات بر موضوع حسن نیت تمرکز می‏کنند. اگر آن‏ها اعتقاد داشته‏اند که مراجع قانونی با حسن نیت عمل می‏کنند از روی میل و اراده از مقررات پیروی خواهند کرد (Tyler, 2001a:366).

از نظر تایلر برای تبیین اعتماد عمومی به پلیس سه مدل وجود دارد که عبارتند از:

1- مدل ابزاری (عملکرد) که حفظ اعتماد عمومی به پلیس را مربوط به عملکرد پلیس و موفقیت آن‏ها در انجام وظایفش می‌داند مثلاً موفق بودن در کنترل جرم و بی‌قانونی در نواحی شهری. از نظر این دیدگاه مردم وقتی احساس می‏کنند پلیس در برخورد با جرم و جنایت مؤثر و کارآمد است از پلیس حمایت و پشتیبانی خواهند کرد.

2- مدل عدالت توزیعی[5] که توزیع عادلانه و منصفانه خدمات پلیس را در جلب اعتماد شهروندان مؤثر می‌داند؛ یعنی این‏که اگر خدمات پلیس نسبت به تمام شهروندان صرف‌نظر از هر نژاد و قومیت و مذهبی که دارند عادلانه توزیع شود باعث می‌شود که مردم بیشتر پلیس را قابل اعتماد بدانند.

3- مدل فرایند محور سومین مدل است که به‌طور معمول عدالت رویه‏ای خوانده می‌شود. از نظر این دیدگاه، عامل اصلی شکل‌گیری اعتماد و اطمینان به پلیس و حفظ همکاری مردم، ارزیابی آنان از منصفانه بودن تصمیم‌گیری‌ها و محترمانه بودن رفتار پلیس هنگام استفاده از اقتدار خود و اعمال قوانین و یا هنگام برخورد و تماس شهروندان با آن‏ها است. در واقع مدل عدالت رویه‏ای اشاره به این دارد که کلید اصلی اعتماد و حمایت عمومی از پلیس تنها مربوط به عملکرد پلیس در کنترل جرم و جنایت نیست بلکه در شیوه‏ای که پلیس در برخورد با شهروندان در پیش می‏گیرد، است (Tyler, 2005:338).

از نظر تایلر عدالت رویه‌ای در اصل به وسیله تیبو^[6] و واکر^[7] (1975) در زمینه تمایل افراد برای پذیرفتن تصمیمات دادگاه‏ها به کار برده شده است. بر طبق استدلال این محققان، مردم وقتی احساس می‏کنند رویه‏ها یا روش‏های دادگاه عادلانه و منصفانه است، بیشتر با میل و اراده خود تصمیمات دادگاه را خواهند پذیرفت (Tyler, 2001b:216). عدالت رویه‏ای نقش مهمی در شکل دادن به دیدگاه‏های مردم در ارتباط با مشروع و معتمد بودن پلیس دارد، در واقع پلیس برای موفقیت در کنترل جرم و حفظ نظم اجتماعی تنها به حمایت سیاسی نیاز ندارد بلکه آن‏ها به همکاری و حمایت شهروندان بسیار نیاز دارند؛ همکاری شهروندان با پلیس تنها زمانی که پلیس را در کنترل جرم در جامعه و حفظ نظم اجتماعی مؤثر می‏بینند، مربوط نمی‏شود، اما همچنین وقتی‌که شهروندان پلیس را مشروع و شایسته اطاعت بدانند، همکاری آن‏ها نیز افزایش پیدا می‏کند؛ مشروع بودن پلیس از نظر مردم به وسیله دیدگاه مردم درباره رویه عادلانه شکل می‏گیرد: یعنی پلیس در برخورد با اعضای جامعه منصفانه و عادلانه رفتار بکند (Tyler & Fagan, 2008:267). اگر مردم تجربه مثبت از رویه عادلانه در تجربه برخورد شخصی با پلیس داشته‏اند صرف‌نظر از هر نتیجه شخصی که برایشان داشته است اعتماد و اطمینان آن‌ها به پلیس افزایش پیدا می‏کند (Tyler & Fagan, 2008:242).

در واقع دیدگاه عدالت رویه‌ای استدلال می‏کند که مشروعیت پلیس با قضاوت مردم در مورد عادلانه و منصفانه بودن روش‏ها و رویه‏هایی که پلیس در تصمیم‌گیری‌ها و اعمال قانون به کار می‏برد ارتباط دارد. با توجه به این مدل، اگر قضاوت مردم این است که مقامات پلیس از روش‏ها و رویه‌های عادلانه استفاده می‏کنند، در این حالت پلیس را مشروع قلمداد کرده و در نتیجه همکاری بیشتری با پلیس خواهند داشت. بالعکس اتخاذ رویه ناعادلانه توسط مقامات پلیس به ازخودبیگانگی، بی‌اعتنایی و عدم همکاری شهروندان با آن‏ها منجر می‌گردد (Sunshine & Tyler, 2003:514)

تایلر (2004) جنبه‌های عدالت رویه‏ای را در تصمیم‌گیری‌های پلیس مشخص کرده است که عبارتند از:

1- مشارکت فعال شهروندان در تصمیمات (فرصت و اجازه وارد شدن در تصمیمات را داشتن) قبل از گرفتن تصمیم توسط پلیس (به عنوان مثال مردم فرصت ارائه دیدگاه‌ها یا رفتارشان را قبل از این‏که پلیس در ارتباط با موضوع و یا وضعیت آن‏ها اقدامی به عمل آورد یا حکمی صادر کند داشته‏اند)؛

2- بی‌طرفانه و بی‌غرضانه بودن تصمیمات پلیس؛

3- رفتار مؤدبانه و محترمانه پلیس با مردم (in: Hinds & Murphy, 2007:29) .

به نظر تایلر اهمیت تحقیقات عدالت رویه‏ای در این است که یافته‏های آن‏ها بر دوام‌پذیری و تداوم مدل‏های نظمی که مبتنی بر انگیزه‏های خود تنظیمی است تأکید دارند. تحقیقات نشان داده‏اند که مردم وقتی‌که اقدامات سیستم (عدالت کیفری، قضایی) و مقامات را عادلانه تجربه کنند بدون ترس از مجازات شدن (ترس از تنبیه شدن) از قوانین اطاعت خواهند کرد. از این‌رو، این‌ها مدل‌های نظم اجتماعی بادوام فعال هستند که پیامدهای منفی مرتبط رویکردهای تحریمی و تنبیهی شکستن قوانین را ندارند (Tyler, 2006:309).

در مجموع به نظر تایلر اعتماد شهروندان به پلیس تنها تحت تأثیر ارزیابی شهروندان از توانایی پلیس در مبارزه علیه جرم و جنایت و حفظ نظم و امنیت جامعه نیست بلکه رفتار محترمانه، منصفانه و عادلانه پلیس با شهروندان، نقش مهمی در جلب اعتماد شهروندان دارد در واقع از نظر تایلر اعمال عدالت رویه‌ای در برخورد با شهروندان، تمکین و احترام را تشویق می‏کند و احتمال تضاد و خشونت را کاهش می‏دهد و اعتماد و اطمینان شهروندان به پلیس را افزایش می‏دهد.

پیشینه تجربی پژوهش

در زمینه اعتماد شهروندان به پلیس تحقیقات نسبتاً متنوعی در داخل و خارج از کشور انجام گرفته است؛ پژوهش‏های داخلی اکثراً از نوع پیمایشی و از نظر زمانی به‌صورت مقطعی انجام پذیرفته‏اند و از ابزار پرسشنامه برای جمع‏آوری داده‏ها استفاده کرده‏اند اما در پژوهش‏های خارجی تنوع بیشتری در نوع پژوهش و شیوه‏های جمع‏آوری اطلاعات (پیمایش پستی و تلفنی، مصاحبه حضوری و...) دیده می‏شود و از نظر زمانی هم به‏صورت مقطعی و طولی انجام گرفته‏اند. در مجموع با توجه به یافته‏های پژوهش‏های انجام گرفته در این زمینه، عوامل تأثیرگذار بر اعتماد شهروندان به پلیس را می‏توان به عوامل مرتبط با سطح فردی مثلاً سن، جنس، تحصیلات، رضایت از زندگی و... عوامل زمینه‌ای که مرتبط به بافت اجتماعی می‌شود مثلاً میزان نابرابری در جامعه، فساد در میان دولت‏مردان، میزان جرم و جنایت در محل سکونت و... و عوامل نهادی که می‏توان به رضایت از کار پلیس، نوع رفتار و برخورد پلیس با شهروندان و... اشاره کرد تقسیم نمود. در اینجا به چند مورد از مهم‏ترین تحقیقات انجام گرفته در زمینه اعتماد شهروندان به پلیس که در داخل و خارج کشور انجام پذیرفته اشاره می‏شود، از جمله:

یافته‌های پژوهش کامران و احمدیان (1388) در شهر ایلام بیانگر این است که بین خصوصیات فردی افراد پلیس و اعتماد اجتماعی رابطه معنی‌دار و مستقیمی وجود داشته؛ یعنی هر چه افراد پلیس خصوصیات فردی مطلوب‌تری داشته‏اند (از قبیل ظاهر، قیافه، رفتار، منش و...) اعتماد دیگران به آن‌ها بیشتر جلب می‌شود. رابطه سن و اعتماد اجتماعی به پلیس معنی‌داری و مستقیم و رابطه تحصیلات با اعتماد اجتماعی به پلیس معنی‏دار ولی معکوس بوده است. همچنین نتایج بیانگر این بوده که بین احساس امنیت و اعتماد اجتماعی به پلیس رابطه معنی‌دار و مستقیم وجود داشته است.

نتایج تحقیق شایگان (1387) در زمینه اعتماد به پلیس در شهر تهران بیانگر این است که میزان اعتماد به پلیس در حد مطلوب است و اعتماد مردم به آینده پلیس و این‏که مسائل مبتلا به جامعه خود را حل کنند بیش از سایر نهادها است و رتبه اول را در میان نهادهای سیاسی کشور کسب نموده است.

 نتایج تحقیق ساعی و بخشی (1391) در شهر تهران نشان می‌دهد که رابطه معناداری بین متغیرهای زمینه‌ای (سن، تحصیلات، امنیت شغلی) با متغیر وابسته (اعتماد به نهاد و کارگزاران پلیس) وجود دارد؛ برای این رابطه در متغیرهای سن و امنیت شغلی مثبت و در مورد متغیر تحصیلات منفی است. بر اساس تحلیل رگرسیونی، بین متغیرهای مستقل (انسجام هنجاری، پاسخگویی، کارآمدی و شفافیت سازمانی) با متغیر وابسته (اعتماد اجتماعی به نهاد و کارگزاران پلیس) در سطح اطمینان 99/0 درصد رابطه‌ای معنادار مثبت و قوی برقرار است.

در پژوهش گلابی و حاجیلو (1391) مشخص شد که متغیرهای مستقل تحقیق (پاسخگویی مسؤولان، قواعد هنجاری، اعتماد به کنشگران سیاسی، امید به آینده، خوش‌بینی، اعتماد به مشاغل، اعتماد به نهادها، ارزش‌های مثبت، ارزش‌های منفی، اعتماد درون‌گروهی و برون گروهی، وفاداری به نظام سیاسی) 67% درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین کرده‏اند. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان می‏دهد که از بین متغیرهای مستقل به ترتیب میزان اعتماد به مشاغل، میزان اعتماد به نهادها، وفاداری به نظام سیاسی، رعایت قواعد هنجاری در جامعه بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته داشته‏اند.

یافته‏های تحقیق شارع‏پور (1388) نشان می‏دهد که در کل نوع نگرش مردم به کنشگران دولتی و نحوه عملکرد سازمان‏های دولتی بر ارزیابی پاسخگویان از قابلیت اعتماد بودن پلیس بیشترین تأثیر را داشته است؛ یعنی قضاوت افراد نسبت به پلیس سخت تحت تأثیر عملکرد سایر دستگاه‏های اجرایی قرار داشته است.

 ماکسن^[8]، هنیگن^[9]، اسلون^[10] (2003) پژوهشی را در ارتباط با عوامل مؤثر بر نگرش مردم به پلیس در ایالت لس‏آنجلس آمریکا انجام داده‏اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که افرادی که رابطه غیررسمی با پلیس داشته‏اند نسبت به کسانی که رابطه رسمی با پلیس داشته‌اند از برداشت مثبت‌تری نسبت به عملکرد پلیس برخوردارند و افرادی که برداشت‏شان این است که میزان جرم و جنایت در محل سکونت‏شان زیاد هست صرف‌نظر از نژاد و قومیت‏شان نگرش منفی نسبت به پلیس داشته‌اند همچنین نتایج بیانگر این بوده که افرادی که قبلاً قربانی جرم شده‏اند، رضایت کمتری از عملکرد پلیس داشته‏اند.

نتایج پژوهش شاپ (2012) که با هدف مقایسه میزان اعتماد شهروندان به پلیس در میان کشور‏های اروپایی انجام گردیده بیانگر این است که میزان فساد در سطح کشوری و میزان رضایت مردم از عدالت رویه‌ای (دو فرضیه استنتاج شده از تئوری عدالت رویه‏ای) پیش‌بینی کننده‏های قوی برای تعیین میزان اعتماد هستند.

تایلر (2005) پژوهشی را در میان ساکنان نیویورک که ترکیبی از سفیدپوستان و سیاهان و دیگر اقلیت‏های نژادی و قومی است در زمینه اعتماد و اطمینان به پلیس با هدف مقایسه تأثیر عملکرد پلیس، عدالت توزیعی[11] و عدالت رویه‌ای بر اعتماد نهادی و اعتماد مبتنی بر نیت به پلیس انجام داده که نتایج تحقیق بیانگر این بوده که سیاست‏ها و رویه‌های به کار گرفته شده از طرف پلیس در مقایسه با توانایی پلیس در کنترل جرم و جنایت و بی‌قانونی نقش مهم‌تری در ایجاد و حفظ اعتماد داشته است، در کل نتایج تحقیق مدل فرایند محور را تأیید و حمایت کرده‏اند.

سارجنت و همکاران (2013) در پژوهش به آزمون اهمیت عدالت رویه‌ای در ایجاد اعتماد و همکاری با پلیس در استرالیا پرداختند. نتایج تحقیق بیانگر این است در میان گروه‌های نژادی (هندی و ویتنامی) میانگین اعتماد و همکاری با پلیس در مقایسه با جمعیت کلی پایین است. در کل نتایج تحقیق بیانگر این است فرایند ایجاد اعتماد و تشویق به همکاری با پلیس در میان گروه‏های نژادی متفاوت بوده؛ به‏طوری‏که عدالت رویه‌ای در تشویق به همکاری با پلیس در میان گروه‌های نژادی هندی و ویتنامی در مقایسه با جمعیت کلی استرالیا کمتر تأثیرگذار بوده است. همچنین در بین گروه ویتنامی عدالت رویه‌ای در ایجاد تمایل اعتماد به پلیس در مقایسه با جمعیت کلی استرالیا کمتر تأثیرگذار است، در عوض عملکرد پلیس در ایجاد تمایل اعتماد به پلیس در میان آن‏ها بیشتر تأثیرگذار است.

مورفی (2009) در پژوهش خود پی برد که اهمیت عدالت رویه‌ای و عملکرد پلیس برحسب نوع تعامل بین پلیس و شهروندان متفاوت است؛ به طوری‏که نتایج پژوهش بیانگر این است که عدالت رویه‌ای اهمیت زیادی در تعامل‌های پلیس آغازگر (توقف شدن توسط پلیس به صورت تصادفی برای آزمایش نفس، سرعت یا تخلفات رانندگی، گرفتن اطلاعات در مورد رویداد یا حوادث) داشته و عملکرد پلیس در تماس‌های شهروند آغازگر (تماس با پلیس برای گزارش کردن جرم، آشوب یا مزاحمت، حوادث ترافیکی، درخواست کمک یا دادن اطلاعات) اهمیت بیشتری داشته است. نتایج تحلیل رگرسیون بیانگر این است که عدالت رویه‌ای با =./56β و عملکرد پلیس با=./28β به ترتیب بیشترین اهمیت را داشته‌اند.

نتایج حاصل از معادلات ساختاری در پژوهش هیندز و مورفی (2007) بیانگر این است که رضایت از پلیس تحت تأثیر مشروعیت پلیس، عملکرد پلیس، عدالت رویه‌ای و عدالت توزیعی است. در کل بر اساس یافته‏های این پژوهش مشروعیت پلیس استرالیا بیشتر تحت تأثیر ارزیابی مردم از میزان اعمال عدالت رویه‌ای از طرف پلیس است. در نهایت به نظر نویسنده در پیش گرفتن استراتژی از طرف پلیس که بر استفاده از عدالت رویه‌ای در برخورد با شهروندان تأکید دارد به قضاوت منصفانه در مورد منصفانه بودن پلیس و کارآمدی پلیس در استرالیا منجر خواهد شد.

نتایج پژوهش رایسیج و لوی (2009) در مورد نگرش نوجوانان جامائیکایی در مورد پلیس بیانگر این است که پاسخگویانی که از نظر آن‌ها پلیس از لحاظ اعمال عدالت رویه‌ای در شرایط مطلوب است (کیفیت رفتاری و تصمیم‌گیری) از نظر آن‌ها پلیس به طور معناداری بیشتر مشروعیت داشته است و تمایل بیشتری به همکاری با پلیس در کنترل جرم و جنایت داشتند. در کل به زعم نویسنده عدالت رویه‌ای برای پلیس حتی در یک کشور در حال توسعه که از سطح بالای فساد و خشونت رنج می‌برد، مفید و سودمند است.

در مجموع بر اساس پیشینه نظری و تجربی، مدل ابزاری (عملکرد) و مدل فرایند محور (عدالت رویه‏ای) مهم‏ترین مدل‏های تبیین‌کننده اعتماد به پلیس شناخته شده‏اند. به طور خلاصه از منظر مدل ابزاری اعتماد و همکاری شهروندان با پلیس نتیجه کارآمدی پلیس در کنترل جرم و جنایت و حفظ نظم و امنیت جامعه است و از منظر مدل فرایند محور، اعمال عدالت رویه‏ای از طرف پلیس در رفتار با شهروندان عامل مهم و اساسی در جلب اعتماد شهروندان محسوب می‏شود. در نهایت با توجه ادبیات نظری و تجربی پژوهش فرضیه‏های زیر استنباط شده است:

فرضیه‏های تحقیق

بین میزان اعمال عدالت رویه‏ای از طرف پلیس و میزان اعتماد شهروندان به آن‏ها به رابطه وجود دارد.

بین عملکرد پلیس از نظر شهروندان و میزان اعتماد آن‏ها به پلیس رابطه وجود دارد.

میانگین میزان اعتماد شهروندان به پلیس برحسب نوع مذهب آن‏ها متفاوت است.

میانگین میزان اعتماد شهروندان به پلیس برحسب نوع قومیت آنان متفاوت است.

میانگین میزان اعتماد شهروندان به پلیس برحسب میزان درآمد آن‌ها متفاوت است.

میانگین میزان اعتماد شهروندان به پلیس برحسب میزان تحصیلات آن‏ها متفاوت است.

میانگین اعتماد شهروندان به پلیس برحسب نوع جنس آن‏ها متفاوت است.

میانگین اعتماد شهروندان به پلیس برحسب وضع تأهل آن‏ها متفاوت است.

بین سن شهروندان و میزان اعتماد آن‏ها به پلیس رابطه وجود دارد.

روش پژوهش

این پژوهش از نوع کاربردی و با هدف تبیینی است و روش اجرای تحقیق پیمایش است. از نظر وسعت پهنانگر و از نظر زمانی یک بررسی مقطعی است که میزان اعتماد به پلیس شهروندان قروه‏ای را در یک مقطع خاص (بهار 93) مورد بررسی قرار داده است. ابزار مورد استفاده برای جمع‌آوری داده‏ها پرسشنامه است. در این پژوهش سؤالات پرسشنامه بر اساس چارچوب نظری تحقیق، مفاهیم و متغیرهای به کار رفته در فرضیه‏های تحقیق و بازبینی پرسشنامه‏های تحقیقات مشابه که در داخل و خارج از کشور انجام گرفته، طراحی شده است.

جامعه آماری و نمونه آماری

جامعه آماری این پژوهش کلیه شهروندان 18 سال و به بالای ساکن در شهر قروه است که بر اساس آمار مرکز بهداشت این شهر در سال 1390 تعداد آن‏ها 58968 نفر است. برای تعیین حجم نمونه ابتدا برای به دست آوردن واریانس متغیر وابسته در جامعه، مطالعه مقدماتی در بین 40 نفر از آزمودنی‏ها انجام گرفته و سپس مقدار واریانس به دست آمده در فرمول کوکران قرار گرفته است. همان‏طور که ملاحظه می‏شود حجم نمونه به دست آمده 382 نفر است که برای جلوگیری از تأثیر پرسشنامه‏های مخدوش بر روی نتایج تحقیق نمونه به 390 نفر افزایش یافته است. حجم نمونه در این تحقیق با استفاده از فرمول زیر محاسبه شده است:

n= تعداد نمونه        N= تعداد جامعه آماری = 58968

t= سطح اطمینان = 96/1    = 25/0         d= حداکثر اشتباه مجاز = 05/0    

در این پژوهش از روش نمونه‏گیری خوشه‏ای چند مرحله‌ای استفاده شده است، به این شکل که ابتدا نسبت هر منطقه شهر در نمونه کل با توجه به میزان جمعیت 18 سال و بالاتر آن منطقه مشخص شده است (شهر قروه به وسیله مرکز بهداشت برای ارائه خدمات به شش منطقه تقسیم شده). سپس در مرحله بعد، پس از مشخص کردن خیابان‌های هر منطقه، یک خیابان به صورت تصادفی مشخص شده و در مرحله بعد به طور تصادفی چند محله انتخاب شده است. سپس از آن محله‌ها، به تعداد سهم نمونه آن منطقه خانوارهایی انتخاب شده و در مرحله آخر از هر خانوار انتخاب شده، لیستی از افراد 18 سال و بالاتر مشخص شده سپس یکی از این افراد به صورت تصادفی انتخاب شده و در پژوهش شرکت داده شده و پرسشنامه به او تحویل داده شده است.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

اعتماد به پلیس

تعریف مفهومی: به عقیده هال اعتماد به پلیس را می‏توان باور و اعتقاد درباره صلاحیت و توانایی پلیس در انجام و عمل به وظایف و نقش‏های ویژه آن‏ها تعریف کرد. این شامل دستگیر کردن مجرمان و جلوگیری از جرم و جنایت و همچنین دفاع کردن از ارزش‏ها و هنجارهایی که نظم اجتماعی بر پایه آن‏ها بنا شده است ((Hohl, 2011b:4.

تعریف عملیاتی: در این پژوهش اعتماد به پلیس با دو بعد اعتماد نهادی و اعتماد مبتنی بر نیت سنجش شده است. معرف‌های اعتماد نهادی شامل صادق بودن پلیس، حمایت از شهروندان، در نظر گرفتن منافع مردم، گرفتن تصمیم‏های منصفانه، توانایی انجام وظایف، شایسته اطاعت بودن، مناسب بودن رویه‏ها و اقدامات آن‏ها است. در این پژوهش اعتماد به نهاد پلیس با نه گویه بررسی شد. این گویه‏ها برگرفته از پرسشنامه‌های تحقیق تایلر (2005) و تایلر و فیگن (2008) هستند. معرف‏های اعتماد مبتنی بر نیت عبارتند از: در نظر گرفتن دیدگاه شهروندان از طرف پلیس، توجه به نیازها و نگرانی‏های شهروندان، توضیح صادقانه پلیس برای اقدامات خود در قبال شهروندان. در این پژوهش این بعد با سه گویه شش گزینه‏ای که برگرفته از پرسشنامه تحقیق تایلر (2005) است، سنجیده شده است.

عملکرد پلیس

تعریف مفهومی: منظور از عملکرد، توانایی پلیس در حفظ نظم و کنترل و جلوگیری از جرم و جنایت در جامعه و قاطعت پلیس در برخورد با متخلفان و مجرمان است (Tyloer, 2005, 2006 ).

تعریف عملیاتی: ابعاد این سازه در این پژوهش، صلاحیت و شایستگی پلیس در مقابله با جرایم، میزان ترس از جرم شهروندان، برداشت شهروندان از شرایط محله سکونت‏شان (میزان جرم در محله سکونت‏شان)، اقتدار پلیس در برخورد با متخلفان (حساب بردن شهروندان از مجازات پلیس) است. برای سنجش این معرف‏ها از 14 گویه شش گزینه‏ای استفاده شده است. این گویه‏ها برگرفته از پرسشنامه تحقیق تایلر (2005) هستند.

عدالت رویه‏ای پلیس

تعریف مفهومی: عدالت رویه‏ای از نظر تایلر (2006) به معنی انصاف و عدالت درک شده از روش و رویه‌های به کار برده شده در تصمیم‌گیری و رفتار تصمیم‌گیرندگان است که تصمیم‌گیرنده می‌تواند قاضی، پلیس و... است- (Murphy, 2009:161)

تعریف عملیاتی: این سازه با سه بعد (کیفیت تصمیم‌گیری، کیفیت رفتاری و مشارکت دادن شهروندان در تصمیمات از طرف پلیس) مورد بررسی قرار گرفته است. معرف‏های این سازه در این پژوهش عبارتند از؛ تصمیم‌گیری‌های بی‌طرفانه پلیس، چگونگی و کیفیت رفتار پلیس با شهروندان، فرصت دادن پلیس به شهروندان برای اظهارنظر کردن قبل از دادن حکم یا تصمیم‌گیری درباره موضوع مورد نظر، میزان دسته‌بندی قومی و مذهبی از طرف پلیس. در این پژوهش این معرف‏ها با 17 گویه شش گزینه‏ای که برگرفته از پرسشنامه تحقیق تایلر (2005) هستند، مورد آزمون قرار گرفته‌اند.

اعتبار یا روایی

در این پژوهش برای سنجش اعتبار پرسشنامه از اعتبار صوری استفاده شده است. اعتبار صوری یکی از انواع اعتبار محتوایی است که بر ارزیابی ذهنی پژوهشگر از اعتبار وسیله اندازه‏گیری استوار است که بیشتر اجماع نظر صاحب‌نظران موردنظر است. در این راستا از نظرات ارزشمند استادان محترم گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز به‌ویژه استاد راهنما و استاد مشاور بهره گرفته شده است و با اعمال‌نظر آن‏ها تغییرات لازم در پرسشنامه داده شده است و پرسشنامه نهایی تدوین شده است.

قابلیت اعتماد (پایایی)

در این پژوهش برای تعیین میزان پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شده است. در این راستا مطالعه مقدماتی در بین 40 نفر از آزمودنی‏ها انجام شده است. سپس برای پی بردن به میزان هماهنگی بین گویه‏های مربوط به سازه‌ها، آلفای کرونباخ متغیرها و ابعاد آن‏ها با استفاده از نرم‌افزار spss19 محاسبه شده و در نهایت سؤال‏ها مورد بازبینی قرار گرفته و با جرح ‌و تعدیل، پرسشنامه نهایی تدوین و در اختیار پاسخگویان قرار گرفته است. همان‏طور که در جدول 1 ملاحظه می‏شود ضریب آلفای کرونباخ برای همه متغیرها بالاتر از (7/0) است که بیانگر این است که هماهنگی بالایی بین گویه‏های آن‏ها وجود دارد.

جدول 1- ضرایب آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش

نتایج توصیفی

نتایج توصیفی متغیرهای جمعیت‏شناختی و اصلی پژوهش در جدول 2 نشان داده شده است: ویژگی نمونه تحقیق در این پژوهش بدین شرح است: 9/46 درصد از پاسخگویان زن و 1/53 درصد از پاسخگویان مرد هستند، میانگین سنی پاسخگویان در این پژوهش 34 سال بوده، از لحاظ وضع تأهل تعداد پاسخگویان متأهل بیشتر از دیگر پاسخگویان است (7/66 درصد متأهل بوده‌اند)،9/74 درصد کرد، 0/21 درصد ترک و 1/4 درصد از سایر اقوام بوده‏اند، از نظر مذهب 2/48 درصد از پاسخگویان از مذهب تسنن و 8/51 درصد از مذهب تشیع هستند، از لحاظ تحصیلات، بیشتر پاسخگویان تحصیلات دیپلم و بالاتر داشته‏اند (میانه: فوق‌دیپلم) و از نظر درآمد، میانه، گروه درآمدی بین 501 تا 750 هزار تومان است.

متغیر وابسته (اعتماد به پلیس) در این پژوهش با دو بعدِ اعتماد نهادی و اعتماد مبتنی بر نیت سنجش شد.. میانگین اعتماد به پلیس از (6-1) برابر با (08/4) است که نشانگر سطح متوسط اعتماد پاسخگویان به پلیس است. میانگین اعتماد به پلیس مردان برابر با (00/4) و برای زنان برابر با (18/4) است، میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان تسنن برابر با (99/3) و برای پاسخگویان تشیع برابر با (17/4) و میانگین شاخص اعتماد به پلیس برای مجردها (00/4)، متأهل‏ها (12/4)، مطلقه‏ها (70/4) و همسر فوت‌شده‌ها (95/3) است. میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان کرد در این پژوهش برابر با (06/4)، ترک برابر با (15/4) و سایر اقوام دیگر برابر با (15/4) است. نتایج توصیفی میانگین اعتماد به پلیس برحسب تحصیلات بیانگر این بود که بالاترین میزان میانگین اعتماد به پلیس (76/4) مربوط به افراد بی‌سواد بوده و پایین‏ترین میزان میانگین اعتماد به پلیس (66/3) مربوط به افراد دارای تحصیلات دکتری است. همچنین میزان میانگین اعتماد به پلیس برحسب درآمد ماهیانه خانواده به این شرح است که بالاترین میزان میانگین اعتماد به پلیس (18/4) مربوط به گروه درآمدی (بین 760 تا 900 هزار تومان) است و پایین‏ترین میزان میانگین اعتماد به پلیس (63/3) مربوط به گروه درآمدی (بین یک و نیم تا 2 میلیون تومان) است.

عملکرد پلیس یکی از متغیرهای مستقل در این پژوهش است که با 4 بعد مؤثر بودن پلیس در مبارزه علیه جرم، ترس از جرم، شرایط محله (برداشت شهروندان از میزان جرم در محل سکونت‏شان) و قاطعیت پلیس سنجش شد. میانگین عملکرد پلیس از (6-1) برابر با (99/3) است که نشان‌دهنده سطح متوسط رضایت پاسخگویان از عملکرد پلیس است. میانگین متغیر عملکرد پلیس برای پاسخگویان تسنن برابر با (94/3) و برای پاسخگویان تشیع برابر با (03/4) است و میانگین متغیر عملکرد پلیس پاسخگویان کرد در این پژوهش برابر با (97/3)، ترک برابر با (02/4) و سایر اقوام دیگر برابر با (17/4) است.

متغیر عدالت رویه‏ای یکی دیگر از متغیرهای مستقل در این پژوهش است که با سه بعدِ کیفیت تصمیم‌گیری، کیفیت رفتاری و مشارکت دادن شهروندان در تصمیمات سنجش شد. میانگین عدالت رویه‏ای (11/4) است؛ که این بدین معناست میزان رعایت عدالت رویه‏ای از طرف پلیس شهر قروه در اعمال قانون در هنگام برخورد و ارتباط با شهروندان از نظر پاسخگویان متوسط به بالا ارزیابی شده است. میانگین عدالت رویه‌ای پلیس برای پاسخگویان تسنن برابر با (00/4) و برای پاسخگویان تشیع برابر با (22/4) است؛ بنابراین پاسخگویان تسنن میزان رعایت عدالت رویه‏ای از طرف پلیس شهر قروه را نسبت به پاسخگویان تشیع پایین‏تر ارزیابی کرده‏اند. میانگین عدالت رویه‏ای پلیس برای پاسخگویان کرد در این پژوهش برابر با (07/4)، ترک برابر با (21/4) و سایر اقوام دیگر برابر با (32/4) است؛ بنابراین پاسخگویان کرد میزان رعایت عدالت رویه‏ای از طرف پلیس شهر قروه را نسبت به پاسخگویان دیگر پایین‏تر ارزیابی کرده‏اند.

جدول 2- نتایج توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی و اصلی پژوهش

نتایج استنباطی

در این بخش به آزمون‏های دومتغیره (آزمون‏های تفاوت میانگین و ضریب همبستگی پیرسون) و چند متغیره (رگرسیون چندگانه) پرداخته شده است.

تحلیل دومتغیره

برای آزمون تفاوت میانگین اعتماد به پلیس و ابعاد آن برحسب جنس، تأهل[12] و مذهب پاسخگویان از آزمون t دو نمونه‏ای مستقل استفاده شده است. همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می‏شود سطح معناداری آزمون t بین جنس و اعتماد به پلیس برابر با (070/0) است که کمتر از (05/0) است؛ یعنی تفاوت معناداری در میانگین اعتماد به پلیس در بین زنان و مردان وجود نداشته است.

نتایج حاصل از آزمون t بیانگر این است که میزان t بین دو متغیر مذهب و اعتماد به پلیس (893/1-) و سطح معنی‏داری آن 059/0 است که بیانگر این است تفاوت معنی‏داری در میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان برحسب مذهب‏شان وجود نداشته است.

نتایج حاصل از آزمون واریانس یک‌طرفه اعتماد به پلیس بر حسب قومیت، درآمد و سطح تحصیلات در جدول 4 نشان داده شده است:

نتایج حاصل از آزمون واریانس یک‌طرفه بین قومیت و شاخص اعتماد به پلیس بیانگر این است که مقدار F بین دو متغیر (345/0) و سطح معنی‏داری آن (708/0) است که بالاتر از 05/0 است که بیانگر این است میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان برحسب قومیتشان متفاوت نیست. این بدان معناست که قومیت پاسخگویان بر میزان اعتماد آن‏ها به پلیس تأثیرگذار نبوده است.

نتایج حاصل از آزمون بین درآمد و اعتماد به پلیس نشان می‏دهد که مقدار F بین دو متغیر 541/1 و سطح معنی‏داری آن برابر با 176/0 است که بالاتر از (05/0) است. در واقع تفاوت معنی‏داری در میانگین اعتماد به پلیس برحسب درآمد وجود نداشته است.

نتایج حاصل از آزمون واریانس یک‌طرفه اعتماد به پلیس برحسب سطح تحصیلات بیانگر این است که مقدار کمیت F بین دو متغیر 335/2 و سطح معنی‌داری (019/0) است که پایین‌تر از (05/0) است و این بدین معناست که تفاوت معنی‌داری در میانگین اعتماد به پلیس، برحسب سطح تحصیلات پاسخگویان وجود دارد.

جدول 3- نتایج آزمون تفاوت میانگین اعتماد به پلیس و ابعاد آن برحسب جنس، تأهل و مذهب پاسخگویان

برای بررسی جزئیات مربوط به تفاوت میزان میانگین اعتماد به پلیس برحسب سطح تحصیلات پاسخگویان از آزمون تعقیبی LSD استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون در جدول 5 بیانگر آن است:

اختلاف میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان بی‌سواد با پاسخگویان دارای تحصیلات دیپلم، لیسانس و فوق‏لیسانس معنی‏دار است، به عبارت دیگر میزان میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان بی‌سواد بالاتر از میزان میانگین پاسخگویان دارای تحصیلات دیپلم، لیسانس و فوق‏لیسانس است. بیشترین اختلاف میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان بی‏سواد با پاسخگویان دارای تحصیلات فوق‏لیسانس است.

اختلاف معنی‏داری در میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان دارای تحصیلات ابتدایی و فوق‏لیسانس وجود دارد، به طوری‏که میزان میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویانی که تحصیلات ابتدایی داشته‏اند بالاتر از میزان میانگین پاسخگویان دارای تحصیلات فوق‌لیسانس است.

اختلاف معنی‏داری در میزان میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان دارای تحصیلات راهنمایی با پاسخگویان دیپلم، لیسانس و فوق‏لیسانس وجود دارد؛ به عبارت دیگر میزان میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان راهنمایی بالاتر از میزان میانگین پاسخگویان دیپلم، لیسانس و فوق‏لیسانس است. بیشترین اختلاف میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان دارای تحصیلات راهنمایی با پاسخگویان دارای تحصیلات فوق‏لیسانس است. همچنین اختلاف میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان دارای تحصیلات فوق‏دیپلم با پاسخگویان لیسانس و فوق‏لیسانس معنی‏داری است؛ به عبارت دیگر میزان میانگین اعتماد به پلیس پاسخگویان دارای تحصیلات فوق‏دیپلم، بالاتر از میزان میانگین پاسخگویان، لیسانس و فوق‌لیسانس است.

جدول 5- نتایج آزمون تعقیبی LSD بین تحصیلات پاسخگویان و اعتماد به پلیس

نتایج حاصل از آزمون پیرسون بین اعتماد به پلیس با سن، عدالت رویه‌ای و عملکرد پلیس در جدول ۶ نشان داده شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود ضریب همبستگی بین سن و اعتماد به پلیس (143/0) بسیار ضعیف است و سطح معناداری آن (005/0) است که بیانگر این است با سطح اطمینان 95/0 درصد (0/05 sig=0/025<) بین دو متغیر رابطه معنی‌دار و مستقیم وجود دارد بدین معنی که با بالا رفتن سن پاسخگویان میزان اعتماد آنان به پلیس افزایش‌یافته است.

ضریب همبستگی بین عدالت رویه‌ای و اعتماد به پلیس برابر با (733/0) و سطح معناداری آن برابر با (000/0) است که بیانگر این است با سطح اطمینان 99/0 درصد (01/0 sig=0/000<) بین دو متغیر رابطه معنی‌دار و مستقیم وجود دارد. بدین معنا که هرچقدر پاسخگویان میزان استفاده پلیس از عدالت رویه‌ای را در اعمال قانون در برخورد با شهروندان مناسب ارزیابی کرده‌اند، میزان اعتماد آنان به پلیس نیز افزایش یافته است.

در نهایت ضریب همبستگی پیرسون بین عملکرد پلیس و اعتماد به پلیس برابر با (673/0r=) و سطح معناداری آن (0/000) است که بیانگر این است با سطح اطمینان 99/0 درصد (01/0 sig=0/000<) بین دو متغیر رابطه معنی‌دار و مستقیم وجود دارد. در واقع با افزایش رضایت از عملکرد پلیس اعتماد به پلیس نیز افزایش پیدا می‌کند.

جدول ۶- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل با اعتماد به پلیس

_** با سطح اطمینان 99/0 درصد (1sig< 0/0)

_* با سطح اطمینان 95/0 درصد (sig< 0/05)

تحلیل چند متغیره

برای مشخص کردن سهم تأثیر هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از 2 معادله رگرسیونی استفاده شده است. همان‌طور که در جدول ۷ مشاهده می‌شود در معادله اول تأثیر متغیر جمعیت‌شناختی سن[13] و شاخص عملکرد پلیس و عدالت رویه‌ای بر اعتماد به پلیس بررسی شد، در این راستا متغیرهای مستقل در سه مرحله وارد معادله شده‌اند، در مرحله اول سن وارد معادله شد که با (0/14=β) تأثیر معنی‌داری داشته و در نهایت این متغیر تنها 1 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کرد.

در مرحله دوم شاخص عملکرد هم وارد معادله شد که میزان تبیین به 45 درصد رسید. در این میان شاخص عملکرد پلیس با بتای (0/65=β)، بیشترین تأثیر را داشته و در این مرحله متغیر سن بازهم تأثیرگذار است ولی از تأثیر آن کاسته شده است.

در مرحله سوم شاخص عدالت رویه‌ای به معادله افزوده شد که 14 درصد به میزان تبیین واریانس متغیر وابسته افزوده شد که در مجموع متغیرها توانستند 59 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند در این مرحله شاخص عدالت رویه‌ای با (0/50=β)، بیشترین تأثیر را بر اعتماد به پلیس داشته و بعد از آن شاخص عملکرد با (0/32=β)، قرار داشته که با ورود شاخص عدالت رویه‌ای از میزان تأثیرگذاری آن کاسته شده است در این مرحله متغیر سن تأثیر ناچیزی داشته است.

در معادله دوم تأثیر سن و ابعاد شاخص عملکرد پلیس و عدالت رویه‌ای بر اعتماد به پلیس بررسی شد، در این راستا متغیرهای مستقل در سه مرحله وارد معادله شده‌اند؛ همان‌طور که در جدول ۸ مشاهده می‌شود در مرحله اول متغیر جمعیت‌شناختی سن وارد معادله شد؛ که در مورد میزان تأثیر آن در معادله قبل توضیح داده شده است.

در مرحله دوم ابعاد شاخص عملکرد هم وارد معادله شدند که میزان تبیین به 57 درصد رسید. در این میان بعد مؤثر بودن پلیس (کارآمدی پلیس در مبارزه علیه جرم و جنایت و کمک به قربانیان جرایم) با (0/52=β)، بیشترین تأثیر را داشته است و بعد از آن قاطعیت پلیس با (0/20=β) و ترس از جرم با (0/18=β) متغیرهای تأثیرگذار بعدی هستند و شرایط محل سکونت تأثیر معنی‌داری نداشته و در این مرحله متغیر سن با (0/06=β)، تأثیر مثبت اما ناچیز داشته است.

در مرحله سوم ابعاد شاخص عدالت رویه‌ای به معادله افزوده شدند که 12 درصد به میزان تبیین واریانس متغیر وابسته افزوده شد که در مجموع متغیرها توانستند 69 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند در این مرحله بعد کیفیت تصمیم‌گیری از ابعاد عدالت رویه‌ای با (0/30=β)، بیشترین تأثیر را بر اعتماد به پلیس داشته است و بعد از آن بعد مؤثر بودن پلیس با (0/26=β)، قرار داشته که با ورود ابعاد شاخص عدالت رویه‌ای از میزان تأثیرگذاری آن نسبت به مدل قبل کاسته شده است و بعد از آن مشارکت دادن شهروندان در تصمیمات از طرف پلیس، قاطعیت پلیس و ترس از جرم به ترتیب با (0/23=β)، (0/13=β)، (0/12=β)، تأثیر مثبت و معنی‌دار داشته‌اند و شرایط محل سکونت با (-0/074=β)، تأثیر معکوس و معنی‌دار داشته است در این مرحله متغیرهای سن و کیفیت رفتاری تأثیر معنی‌داری بر اعتماد به پلیس نداشتند.

جدول ۷- رگرسیون متغیرهای مستقل بر اعتماد به پلیس

جدول ۸- رگرسیون چند متغیره اعتماد به پلیس