زیست چینه‌نگاری روزن‌داران کف‌زی بزرگ در نهشته‌های الیگوسن- میوسن از سازند قم

امیرشاه کرمی, مهناز; نعیمی, مونا

doi:10.22108/jssr.2016.20873

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,677
تعداد مقالات	13,683
تعداد مشاهده مقاله	31,761,872
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,553,312

زیست چینه‌نگاری روزن‌داران کف‌زی بزرگ در نهشته‌های الیگوسن- میوسن از سازند قم

پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی

مقاله 7، دوره 32، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1395، صفحه 91-108 اصل مقاله (2.08 M)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jssr.2016.20873

نویسندگان

مهناز امیرشاه کرمی^* ¹؛ مونا نعیمی²

¹بخش علوم پایه، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد زمین‌شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

نهشته های الیگوسن-میوسن سازند قم با ضخامتی متغیر در نواحی ایران مرکزی، کمان ماگمایی ارومیه دختر و سنندج-سیرجان برجا گذاشته شده است. براساس زیست چینه نگاری روزن داران کفری بزرگ در رسوبات برش کهک از سازند قم در ارومیه دختر، 4 زون زیستی تجمعی از روزن داران در اشکوبهای روپلین، چاتین، آکی تانین و بوردیگالین شناسایی شده است که جنس ها و گونه های زیر را در برمی گیرند:
Nummulites fichteli, Nummulites vascus, Eulepidina dilitata, Nephrolepidina sp., Neprolepidina tournoueri, Eulepidina sp., Pseudolituonella reicheli, Miogypsina sp., Miogypsina irregularis, Amphistegina sp., Operculina sp., Bozorginella qumiensis, Triloculina trigonula, Triloculina tricarinata, Peneroplis sp., Peneroplis thomasi, Dendritina ranji, Triloculina trigonula, Rotalia sp., Pyrgo sp., Elphidium sp., Borelis melo and Borelis curdica.
زون های زیستی مذکور مشابه با زون های زیستی تجمعی شناسایی شده از سازند آسماری به سن الیگوسن-میوسن در حوضه رسوبی زاگرس در جنوب غربی ایران است. الگوی پراکندگی روزن داران الیگوسن – میوسن در نهشته های کهک از سازند قم دلالت بر رسوبگذاری در محیط های رسوبی دیرین لاگون محصور، لاگون باز و آبهای کم عمق دریای باز دارد.
تجمع زیستی روزن داران الیگوسن – میوسن در نهشته های سازند قم مشابه با فونای دیگر نقاط تتیس در حوضه های رسوبی مدیترانه و هند-غرب آرام می باشد.

کلیدواژه‌ها

سازندقم؛ روزن داران کف زی بزرگ؛ الیگوسن – میوسن؛ زیست چینه نگاری؛ تتیس

اصل مقاله

مقدمه

سنگ‌شناسی نهشته‌های الیگوسن- میوسن سازند قم شامل مارن‌ها و آهک‌های دریایی به همراه رسوبات غیردریایی از ژیپس و سیلیسی آواری‌ها است. سازند قم در نواحی سنندج – سیرجان، کمان ماگمایی ارومیه دختر و ایران مرکزی برجای گذاشته شده است (شکل 1). اولین گزارش‌ها از مطالعه سازند قم توسط لوفتز (1855)[1] وآبیخ (1878)[2] در ناحیه دریاچه رضائیه (ارومیه) و توسط تیتز (1875)[3] در ایران مرکزی منتشر شده است. فورر و سودر (1955)[4] 6 واحد سنگ چینه‌نگاری را از نهشته‌های الیگوسن – میوسن سازند قم در محل تیپ آن در نزدیکی شهر قم شناسایی نموده است. بزرگ‌نیا (1965)[5] سازند قم را بر اساس ویژگی‌های سنگ‌شناسی و فسیل‌شناسی به 10 واحد رسوبی تقسیم‌بندی کرده است. او لایه‌های روپلین را بدون نام گذاشته و با رسوبات بخش زیرین سازند آسماری در حوضه رسوبی زاگرس در جنوب غربی ایران تطبیق داده است (شکل 1).

در ایران مرکزی رسوبات الیگوسن شامل 1000 متر لایه‌های تبخیری و ژیپس‌دار با نام سازند قرمز زیرین است که با مرزی پیوسته توسط نهشته‌های مارنی و آهکی دریایی سازند قم به سن روپلین تا بوردیگالین پوشیده می‌شوند. سازند قرمز فوقانی با رسوبات قرمز رنگ تبخیری متعلق به میوسن میانی – بالایی با مرز ناپیوسته مشخص بر روی سازند قم برجاگذاشته شده است (اشتوکلین و ستوده‌نیا [6]1991- دانشیان و رمضانی دانا 2007)[7]. این در حالی است که در برخی نواحی همچون جنوب غرب کاشان و شمال غربی سیرجان نهشته‌های سازند قم به سن الیگوسن در زیر رسوبات کواترنری واقع شده است (بهفروزی و همکاران 1388، 1391؛ انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392؛ انجم شعاع 1392). زیست چینه‌نگاری سازند قم بر اساس روزن‌داران توسط رهقی (1973، 1976، 1980)[8] منتشر گردید. علاوه بر آن مطالعات متعدد دیگری در مورد بوم‌شناسی دیرین، ریزرخساره‌ها و زیست چینه نگاری سازند قم انجام پذبرفته است (وزیری‌مقدم و ترابی، [9]2004؛ بهفروزی و همکاران، 1388، 1391؛ یزدی مقدم، [10]2011؛ کاروان و همکاران، 1393؛ محمدی و همکاران (2011، 2013، 2015)[11]. با این وجود ویژگی‌های متغیر زیست چینه‌نگاری و سنگ‌شناسی در سازند قم مطالعه بیشتر در این سازند را می‌طلبد.

نهشته‌های الیگوسن – میوسن در سازند قم و سازند آسماری دلالت بر راه آبی تتیس دارند و از تجمع زیستی روزن‌داران مشابهی برخوردارند (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392). اجتماع روزن‌داران در سازند آسماری مشابه با فونای گزارش شده از حوضه رسوبی مدیترانه و هند- غرب آرام در زمان زوپلین و چاتین است. عدم تشابه فونا در آکی تانین و بوردیگالین، دلالت بر عدم ارتباط راه آبی در بین دریای کم عمق آسماری و آب‌های هند- غرب آرام در این زمان دارد (امیرشاه کرمی 2013)[12]. زون‌بندی زیستی سازند آسماری توسط لارسن (2009)[13] انجام پذیرفته است.

برش کهک یکی از مهم‌ترین رخنمون‌های سازند قم در حاشیه شرقی کمان ماگمایی ارومیه دختر است. بر اساس چینه‌نگاری سکانسی و گروه‌های ریزرخساره‌ای در نهشته‌های سازند قم در ناحیه کهک، مدل رسوبی از نوع رمپ کربناته با 4 چرخه رسوبی درجه سوم پیشنهاد شده است (امیرشاه کرمی و کاروان 2015)[14]. با این حال مطالعه جامعی در بحث زیست چینه‌نگاری نهشته‌های کهک از سازند قم لازم است. دو هدف اصلی این تحقیق عبارت است از: 1) زیست چینه‌نگاری و بوم‌شناسی دیرین سازند قم در برش کهک با نگرش بر اجتماع زیستی روزن‌داران کف‌زی بزرگ 2) تطابق زمان چینه‌نگاری (کرونواستراتیگرافی) سازند قم در برش کهک با برخی از دیگر برش‌های مطالعه شده از این سازند

شکل 1- نقشه زمین‌شناسی ایران (Heydari et al. 2003).

ناحیه مورد مطالعه و موقعیت زمین شناسی

خرده صفحه ایران مرکزی در طی فرایندی که در مزوزوئیک آغاز شده بود در اثر برخورد صفحه آفریقا \عربی با صفحه ایران شکل گرفت (کالمن- سد 1982)[15]. برطبق روئتر و همکاران (2009)[16] رسوب‌گذاری سازند قم در حوضه‌های قم و اصفهان- سیرجان از ایران مرکزی در حاشیه اوراسیایی راه آبی تتیس صورت گرفت که این راه آبی نواحی شرقی و غربی اقیانوس تتیس را حداقل تا زمان بوردیگالین بالایی به یکدیگر متصل می‌کرد. راه آبی تتیس در اثر برخورد صفحات عربی- آفریقا و ایران- اوراسیا بسته شد. سنندج – سیرجان و حوضه قم توسط مجموعه آتشفشانی ائوسن از یکدیگر جدا می‌شوند (اشتوکلین و ستوده‌نیا 1991) [17]. سازند قم در سه حوضه رسوبی با روند شمال غربی- جنوب شرقی شامل سنندج-سیرجان (حوضه جلوکمانی[18])، ایران مرکزی (حوضه پشت کمانی[19]) و کمان ماگمایی ارومیه دختر (حوضه درون کمانی[20]) نهشته شده است (محمدی و همکاران 2013). برش مورد مطالعه در حاشیه شرقی کمان ماگمایی ارومیه دختر و در 30 کیلومتری جنوب سهر قم در روستای کهک و درموقعیت جغرافیایی ״3/13 ΄31 ˚34 شمالی و ״5/29΄56˚50 شرقی واقع شده است (شکل‌های 1و2). نهشته‌های الیگوسن- میوسن سازند قم در برش کهک شامل 220 متر آهک، آهک ماسه‌ای، ماسه سنگ و آهک مرجانی است که در مرز فوقانی به طور ناپیوسته به وسیله رسوبات سازند قرمز فوقانی پوشیده شده است و در مرز زیرین بر روی رسوبات سازند قرمز زیرین برجا گذاشته شده است.

شکل 2- موقعیت زمین‌شناسی ناحیه مورد مطالعه (A) نقشه عمومی ایران و نمایش حوضه‌های رسوبی سازند قم، (B) موقعیت ناحیه مورد مطالعه در حوضه درون کمانی ارومیه-دختر

QB: حوضه قم (حوضه پشت کمانی)، UDMA: کمان ماگمایی ارومیه-دختر (حوضه درون کمانی)، SSB: حوضه سنندج-سیرجان (حوضه جلوکمانی) (برگرفته از نقشه‌های زمین‌شناسی NIOC1969, 1975, 1977a-b, 1978- Reuter et al.2009- Heydari et al.2003)

روش مطالعه

برای دستیابی به ویژگی‌های زون‌های زیستی 75 نمونه سنگی در مقطع نازک میکروسکپی مورد مطالعه قرار گرفته است. زون‌های زیستی تجمعی سازند قم در برش کهک قابل تطبیق با زون‌های زیستی روزن‌داران کف‌زی بزرگ در الیگوسن بالایی- میوسن زیرین است که توسط لارسن و همکاران (2009)[21] ارائه شده است. شناسایی و نام‌گذاری روزن‌داران برگرفته از آدامز و بورژوا (1967)[22] و امیرشاه کرمی (2013)[23].

زیست چینه‌نگاری

باتوجه به مجموعه زیستی مطالعه شده از روزن‌داران کف‌زی بزرگ در مقاطع نازک میکروسکپی (Plate 1)، 4 زون زیستی تجمعی در نهشته‌های سازند قم در برش مطالعاتی کهک شناسایی گردیده که در ذیل به شرح آمده است (شکل 3).

- زون زیستی تجمعی I

اولین زون زیستی تجمعی شناسایی شده شامل اجتماع زیستی از روزن‌داران زیر است:

Nummulites sp., Nummulites vascus, Eulepidina dilitata, Nephrolepidina sp., Neprolepidina tournoueri, Eulepidina sp., Pseudolituonella reicheli, Miogypsina irregularis, Amphistegina sp., Operculina sp.

تجمع زیستی فوق معادل با زون زیستی تجمعی N. vascus–N. fichteli از لارسن و همکاران (2009) است که از بخش زیرین سازند آسماری گزارش شده است و بیانگر سن روپلین است.

- زون زیستی تجمعی II

دومین زون زیستی تجمعی شناسایی شده از اجتماع روزن‌داران زیر تشکیل شده است:

Eulepidina sp., Eulepidina dilitata, Nephrolepidina sp., Amphistegina sp., Operculina sp., Bozorginella qumiensis, Miogypsina sp., Miogypsina irregularis Pseudolituonella reicheli, Rotalia sp. Triloculina trigonula, Triloculina tricarinata.

اجتماع زیستی فوق معادل با زون زیستی تجمعی Lepidocyclina–Operculina–Ditrupa از لارسن و همکاران (2009) است که از بخش زیرین سازند آسماری گزارش شده است. با توجه به حضورEulepidina و Bozorginella qumiensis و عدم وجود Nummulites، زون زیستی تجمعی II معرف زمان چاتین است. رسی (1994)[24] بر این باور است که حضور Nummulites دلالت بر زمان الیگوسن زیرین دارد و وجود Eulepidina بدون حضور Nummulites سن الیگوسن بالایی را پیشنهاد می‌دهد. لازم به ذکر است که در برش کهک از سازند قم نخستین حضور Bozorginella qumiensis در زون زیستی تجمعی II مشاهده شده است.

- زون زیستی تجمعی III

سومین زون زیستی تجمعی در برش مورد مطالعه از سازند قم با اجتماع روزن‌داران زیر تعریف می‌گردد:

Pseudolituonella reicheli, Peneroplis sp., Peneroplis thomasi, Dendritina ranji, Triloculina trigonula, Rotalia sp., Pyrgo sp., Miogypsina sp. and Elphidium sp.

باتوجه به عدم وجود روزن‌دارانی شامل Archaias و Lepidocylinidae (متعلق به زمان چاتین) و Borelis melo و Borelis curdica (متعلق به زمان بوردیگالین) در اجتماع زیستی فوق، زون زیستی تجمعی III معادل با زون زیستی Miogypsina–Elphidium sp. 14–P. farsenensis از لارسن و همکاران (2009) است که از آسماری میانی گزارش شده است و سن آکی تانین را پیشنهاد می‌دهد.

- زون زیستی تجمعی IV

چهارمین زون زیستی تجمعی با نخستین ظهور از گونه‌های Borelis melo و Borelis curdicaدر بالاترین قسمت از نهشته‌های سازند قم شناسایی می‌گردد. برخی از دیگر روزن‌داران همراه با این مجموعه عبارتند از:

Pseudolituonella reicheli, Dendritina ranji, Triloculina trigonula and Pyrgo sp.

زون زیستی تجمعی IV معادل با زون تجمعی B. melo curdica–B. melo melo از لارسن و همکاران (2009) است که از آسماری بالایی گزارش شده و به سن بوردیگالین است.

شکل 3- ستون زیست چینه‌نگاری سازند قم در برش کهک در حاشیه شرقی حوضه درون کمانی ارومیه- دختر

بوم‌شناسی دیرین

روزن‌داران کف‌زی بزرگ مهم‌ترین ابزار در بازسازی بوم‌شناسی دیرین سنوزوئیک هستند. مهم‌ترین عامل در هم زیستی، رژیم غذایی و توزیع گونه‌ها گرادیان نوری است (هوتینگر 1983)[25]. میزان پهن‌شدگی صدف و نوع دیواره در روزن‌داران دلالت بر ویژگی شرایط حاکم بر محیط زیست دیرین آن‌ها دارد. روزن‌دارانی با دیواره آهکی منفذدار و هم زیست نوری مانند Lepidocyclinidae و Nummulitidae مهم‌ترین فونای منطقه نوری در آب‌های کم عمق دریای باز هستند. روزن‌دارانی با دیواره آهکی بدون منفذ مانند آلوئولینیدا و سورتیدا در محیط لاگون فراوانند (هالوک و گلن 1986؛ گیل 2000)[26].

برحسب اجتماع زیستی و توزیع چینه‌نگاری روزن‌داران در نهشته‌های برش کهک از سازند قم سه رخساره زیستی از روزن‌داران شناسایی شده است.

رخساره زیستی Nummulitidae و Lepidocyclinidae

این رخساره زیستی زون‌های زیستی تجمعی I و II با سن روپلین و چاتین را در بر می‌گیرد و شامل روزن‌دارانی با دیواره آهکی منفذدار مانند Eulepidina, Nephrolepidina, Nummulites است (شکل 1/6) و دلالت بر منطقه نورخیز آب‌های کم عمق دریای باز با رژیم الیگوتروفیک دارد. صدف‌های بزرگ و پهن از Nummulites و Lepidocyclinidae در آب‌های کم عمق (50 تا 80 متر) و پرانرژی با بستر سخت غالبند (گیل 2000؛ هوتینگر 1983).

رخساره زیستی Miogypsina, miliolids

این رخساره زیستی در برش مورد مطالعه از سازند قم در چاتین، آکی تانین و بوردیگالین شناسایی شده است و بایوکلاست‌هایی از جلبک‌های قرمز کورالیناسه آ همراه با روزن‌داران Miogypsina, Rotalia و miliolids را در بر می‌گیرد (شکل‌های 3/6، 2/6). Miogypsina در آب‌های کم عمق با شوری نرمال زندگی می‌کند. با این وجود همیافتی Miogypsina و miliolids دلالت بر محیط لاگون باز دارد (هالوک و گلن 1986).

رخساره زیستی روزن‌داران پرسلانوز

این رخساره زیستی دارای Borelis و miliolids است و در برش مورد مطالعه از سازند قم در آکی تانین و بوردیگالین شناسایی شده است. برطبق مطالعه هالوک و گلن (1986)، اجتماع روزن‌داران پرسلانوز و روتالیاهای کوچک در آب‌های محصور لاگون پشت ریف چشمگیر است. Borelis در آب‌های کم عمق و کم انرژی با بستر نرم زندگی می‌کند (هوتینگر 1983).

برطبق مطالعه امیرشاه کرمی و کاروان (2015)[27] مدل رسوبی کربناته رمپ برای برش کهک از سازند قم پیشنهاد شده است. الگوی پراکندگی روزن‌داران دلالت بر محیط رسوبی دیرین شامل آب‌های کم عمق دریای باز، لاگون محصور و لاگون باز دارد (شکل 7).

تطابق

از تطابق زیست چینه‌نگاری سازند قم در برش کهک با برخی از دیگر رخنمون‌های سازند قم شامل برش‌های بوجان (انجم شعاع 1392)، تنبور (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392) و بیجگان (کاروان و همکاران 1393) نتایج زیر به دست آمده است (شکل 4).

در برش کهک 4 زون زیستی تجمعی از روزن‌داران در اشکوب‌های روپلین، چاتین، آکی تانین و بوردیگالین و در برش بیجان 2 زون زیستی تجمعی در اشکوب‌های روپلین و چاتین شناسایی شده است. نهشته‌های سازند قم در برش بوجان به سن زوپلین و چاتین و در برش تنبور به سن چاتین در حوضه جلوکمانی سنندج – سیرجان برجا گذاشته شده است (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392؛ انجم شعاع 1392؛ محمدی و همکاران 2013).

شکل 4- تطابق زون‌های زیستی سازندقم در برش مورد مطالعه در کهک (Kahak section) و برش بیجگان (Bijegan section) (کاروان و همکاران 1393) در حوضه درون کمانی ارومیه-دختر با برش‌های تنبور (Tanbour section) و بوجان (Bujan section) (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392؛ انجم شعاع 1392) در حوضه جلوکمانی سنندج- سیرجان.

با توجه به نمودار تطابقی زمان چینه‌نگاری (شکل 4)، نهشته‌های سازند قم در حوضه درون کمانی ارومیه دختر گسترش وسیعی دارد و به نظر می‌رسد که رسوب‌گذاری سازند قم در جنوب شرقی زودتر آغاز شده باشد. نهشته‌های روپلین از سازند قم در برش‌های بوجان و کهک از ضخامت بیشتری برخوردارند (شکل‌های 4 و 5) در حالی که رسوبات چاتین در برش تنبور ضخیم‌تر هستند. در هردو برش بیجگان و کهک سازند قم با مرزی ناپیوسته بر روی شیل‌ها و سیلت سنگ‌های قرمز و سبز- خاکستری رنگ الیگوسن متعلق به سازند قرمز زیرین و با مرزی ناپیوسته در زیر رسوبات میوسن از سازند قرمز فوقانی نهشته شده است.

در برش‌های تنبور و بوجان سازند قم با ناپیوستگی مشخصی بر روی سنگ‌های دگرگونی پالئوزوئیک رسوب نموده است و در زیر رسوبات کواترنری جای گرفته است (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392؛ انجم شعاع 1392). بر اساس نمودار تطابق (شکل 4) سازند قم از ویژگی‌های زیست چینه‌نگاری و سنگ‌شناسی متغیری برخوردار است. همچنین بر طبق داده‌های جدول 1، پراکندگی چینه‌نگاری روزن‌داران کف‌زی بزرگ الیگوسن – میوسن در سازند قم در مقایسه با فونای گزارش شده از سازند آسماری در حوضه رسوبی زاگرس و دیگر نقاط تتیس شامل مدیترانه و هند- اطلس از شباهت بالایی برخوردار است.

شکل 5- ستون زیست چینه‌نگاری سازندقم در برش بوجان در حوضه جلوکمانی سنندج- سیرجان (انجم شعاع 1392)

جدول 1- توزیع روزن‌داران کف‌زی بزرگ در نهشته‌های الیگوسن- میوسن در سازند قم در برش‌های کهک، بوجان (انجم شعاع 1392)، تنبور (انجم شعاع و امیرشاه کرمی 1392) بیجگان (کاروان و همکاران 1393) و سازند آسماری (Amirshahkarami 2013) از ایران، مدیترانه (Glaessner & Wade 1959; Adams et al.1983) و هند-غرب اطلس (Adams et al. 1983 Hohenegger et al. 2000;).

Localities Speices	Iran						Mediterranean Indo		Indo-West Pacific
	Age	Asmari Fm.	Qom Fm. Sections
	Age	Asmari Fm.	Kahak	Tanbour	Bujan	Bijegan
Amphistegina aff. radiata	Oligocene	´
Amphistegina bohdanowiczi	Oligocene	´	´	´			´
Amphistegina mammilla	Rupelian	´					´
Archaias asmaricus	Chattian	´					Archaias spp	Archaias spp
Archaias hensoni	Chattian	´
Archaias kirkukensis	Chattian	´
Archaias operculiniformis	Chattian	´
Austrotrillina asmariensis	Chattian	´		´	´		´		´
Austrotrillina howchini	Chattian	´					´		´
Austrotrillina paucialveolata	Oligocene	´
Austrotrillina striata	Chattian	´
Borelis curdica	Burdigalian	´	´				´
Borelis melo	Burdigalian	´	´				´		´
Borelis pygmaea	Oligo. – Mio.	´		´			´		´
Carpenteria utricularis	Oligocene	´		´
Eulepidina cf. raulini	Oligocene	´
Eulepidina dilitata	Oligocene	´	´	´	´		´		´
Eulepidina formosoides	Oligocene	´
Eulepidina sp.	Oligocene	´	´				´		´
Heterostegina assilinoides	Oligocene	´					Heterostegina spp.		Heterostegina spp.
Heterostegina cf. praecursor	Oligocene	´		´			Heterostegina spp.		Heterostegina spp.
Meandropsina anahensis	L. Oligo.-E. Mio.	´		´	´

Localities Speices	Iran						Mediterranean Indo	Indo-West Pacific
	Age	Asmari Fm.	Qom Fm. Sections
	Age	Asmari Fm.	Kahak	Tanbour	Bujan	Bijegan
Miniacina miniacea	Oligocene	´
Miogypsina spp.	Oligo. – Mio	´	´				´	´
Miogypsinoides complanatus	Oligocene	´					´	´
Miogypsinoides dehaartii	Aquitanian	´					´	´
Miogypsinoides formosensis	Oligocene	´
Neorotalia viennoti	Oligocene	´	´	´			´
Nephrolepidina marginata	Oligocene	´					Nephrolepidina spp.	Nephrolepidina spp
Nephrolepidina morgani	Oligocene	´	´
Nephrolepidina partita	Oligocene	´
Nephrolepidina tournoueri	Oligocene	´	´	´	´
Nummulites fichteli	Rupelian	´	´				´	´
Nummulites vascus	Rupelian	´	´				´	´
Nummulites intermedius	Rupelian	´			´		?	?
Operculina complanata	Oligocene	´	´	´	´			´
Peneroplis evolutus	L. Oligo.-E. Mio.	´		´	´
Peneroplis farsensis	Aquitanian	´
Peneroplis thomasi	L. Oligo.-E. Mio.	´	´
Planorbulinella larvata	Oligocene	´		´	´
Planorbulinoides retinaculata	Oligocene	´
Praearchaias diyarbakirensis	Chattian	´
Praerhapydionina delicate	Oligocene	´					´	´
Localities Speices	Iran						Mediterranean Indo	Indo-West Pacific
	Age	Asmari Fm.	Qom Fm. Sections
	Age	Asmari Fm.	Kahak	Tanbour	Bujan	Bijegan
Spirolina cf. cylindracea	Oligocene	´
Spiroclypeus ranjanae	Oligocene	´		Spiroclypeus sp.			Spiroclypeus spp.	Spiroclypeus spp.
Spiroclypeus blankenhorni	Oligocene	´		Spiroclypeus sp.			Spiroclypeus spp.	Spiroclypeus spp.
Victoriella conoidea	Oligocene	´
Bozorginella qumiensis	Chattian		´
Asterigerina sp.	Chattian	´		´	´		?	?
Psuedulitonella reicheli	Oligocene-Miocene	´	´				?	?
Dendritina ranji	Oligocene- Miocene	´	´	´	´		?	?
Triloculina trigonula	Oligocene- Miocene	´	´				?	?
Triloculina tricarinata	Oligocene- Miocene	´		´	´		?	?
Elphidium sp.	Oligocene- Miocene	´	´				?	?
Glomospira sp	Chattian	´		´			?	?
Sphaerogypsina sp.	Chattian	´		´			?	?
Reussella sp.	Oligocene- Miocene	´		´			?	?
Spiroloculina sp	Oligocene- Miocene	´		´			?	?

نتایج

بر اساس توزیع زیست چینه‌نگاری روزن‌داران کف‌زی بزرگ در نهشته‌های الیگوسن- میوسن برش کهک از سازند قم، 4 زون زیستی تجمعی در اشکوب‌های روپلین، چاتین، آکی تانین و بوردیگالین شناسایی شده است. برطبق نمودارهای تطابق زمان چینه‌نگاری، رخنمون‌های مختلف از سازند قم از ضخامت و سن متغیری برخوردارند. نهشته‌های سازند قم در برش کهک طی زمان روپلین تا چاتین در حاشیه شرقی حوضه درون کمانی ارومیه دختر و در برش‌های بیجگان واقع در بخش جنوبی حوضه درون کمانی ارومیه دختر و تنبور در حوضه جلوکمانی سنندج - سیرجان طی زمان الیگوسن نهشته شده است. بر اساس تطابق پراکندگی چینه‌نگاری روزن‌داران، زون‌های زیستی تجمعی شناسایی شده در سازند قم مشابه با فونای گزارش شده از دیگر نقاط تتیس در مدیترانه و هند- اطلس است. بازسازی محیط رسوبی دیرین براساس الگوی پراکندگی روزن‌داران در نهشته‌های کهک از سازند قم، دلالت بر رسوب‌گذاری در جایگاه‌های رسوبی لاگون محصور، لاگون باز و آب‌های کم‌عمق و نورخیز از دریای باز دارد.

شکل 6- رخساره‌های زیستی سازندقم در برش کهک:

(1) Bioclastic Lepidociclinidae packstone (2) Miogypsina Bioclastic imperforate foraminifera packstone (3) Miogypsina miliolids packstone (4) Lithoclastic Bioclastic miliolids packstone (5) Miliolids Borelis wackestone-packstone (6)Bioclastic miliolids Peneropelis packstone

شکل 7- الگوی پراکندگی روزن‌داران کف‌زی بزرگ در رسوبات الیگوسن-میوسن سازند قم در برش کهک (تفسیر براساسHottinger 1983; Hallock & Glenn 1986; Amirshahkarami & Karavan 2015)

تشکر و قدردانی

لازم است از دانشگاه پیام نور مرکز وزوان به لحاظ تسهیلات و امکانات آزمایشگاهی و از دانشگاه پیام نور استان اصفهان به لحاظ حمایت مالی تشکر به عمل آید. همچنین از سردبیر محترم نشریه دکترحسین وزیری مقدم و داوران محترم به لحاظ پیشنهادات سودمندشان سپاسگزاریم.

[1] Loftus

[2] Abich

[3] Tietze

[4] Furrer and Soder

[5] Bozorgnia

[6] Daneshian and Ramezani Dana

[7] Stöcklin and Setudehnia

[8] Rahaghi

[9] Vaziri-Moghaddam and Torabi

[10] Yazdi-Moghaddam

[11] Mohammadi et al.

[12] Amirshahkarami

[13] Laursen et al.

[14] Amirshahkarami and Karavan

[15] Coleman-Sadd

[16] Reuter et al.

[17] Stöcklin and Setudehina

[18] Fore-arc basin

[19] Back-arc basin

[20] Intra-arc basin

[21] Laursen et al.

[22] Adams and Bourgeois

[23] Amirshahkarami

[24] Racey

[25] Hottinger

[26] Hallock and Glenn; Geel

[27] Amirshahkarami and Karavan

مراجع

انجم شعاع، ع.، 1392، زیست چینه‌نگاری و ریزرخساره‌های نهشته‌های الیگوسن- میوسن در کوه تنبور در شمال شرق سیرجان: پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور شیراز، 197 صفحه.

انجم شعاع، ع. و م. امیرشاه کرمی، 1392، چینه‌نگاری زیستی و محیط رسوبی نهشته‌های الیگوسن پسین در برش تنبور (جنوب غربی کرمان، ایران مرکزی): رخساره‌های رسوبی، ش6 (2)، ص130-149.

بهفروزی، ا.، صفری، ا. و ح. وزیری مقدم، 1388، بررسی ریزرخساره‌ها و تفسیرمحیط رسوبی سازند قم در منطقه چنار (شمال غرب کاشان): رخساره‌های رسوبی، ش(2)2، ص 143-152.

بهفروزی، ا.، ا. صفری و ح. وزیری مقدم، 1391، پالئواکولوژی و اجتماع کربناته سازند قم در منطقه چنار (شمال غرب کاشان): رخساره‌های رسوبی، ش5 (1)، ص 1-12.

کاروان، م.، ا. محبوبی، ح. وزیری مقدم، ر. موسوی حرمی، 1393، آنالیز رخساره‌های رسوبی و چینه‌نگاری سکانسی سارند قم در شمال سرق دلیجان- شمال غربی ایران مرکزی: مجله علوم زمین، ش 24(94)، ص 237-248.

Abich, H. Von, 1878, Geologische Forschungen in den kaukasischen Ländern: theil 1. Eine Bergkalkfauna aus der Araxesenge bei Djoulfa in Armenien.Wien, Germany: In commission bei Alfred Hölder 126p.

Adames, T.D., and F. Bourgeois, 1967, Asmari biostratigraphy: Geological and Exploration Division: Iranian Oil Offshore Company (IOOC) Report no. 1074, unpublished.

Adams, C.G., A.W. Gentry, and P.J. Whybrow, 1983, Dating the Terminal Tethyan Events. Utrecht Micropaläontologie Bulletin, v. 30, p.273-298.

Amirshahkarami, M., 2013, Revision in the paleontology and distribution of the larger benthic foraminifera in the Oligocene–Miocene deposits of the Zagros Basin, southwest Iran: Historical Biology, v. 25, no.3, p.339–361.

Amirshahkarami, M., and M. Karavan, 2015, Microfacies models and sequence stratigraphic architecture of the Oligocene-Miocene Qom Formation, south of Qom City, Iran: Geoscience Frontiers, v. 6, p. 593-604.

Bozorgnia, F., 1965, Qum Formation stratigraphy of the Central Basin of Iran and its intercontinental position: Bulletin of the Iranian Petroleum Institute, v. 24, p. 69–75.

Coleman-Sadd, S.P., 1982, Two stage continental collision and plate driving forces: Tectonophysics, v. 90, p. 263–282.

Daneshian, J., and L. Ramezani-Dana, 2007, Early Miocene benthic foraminifera and biostratigraphy of the Qom Formation, Deh Namak, Central Iran: Journal of Asian Earth Science, v. 29, p. 844–858.

Furrer, M.A., and P.A. Soder, 1955, The Oligo- Miocene marine formation in the Qum region (Central Iran):National Iranian Oil Company(NIOC), Report 132. 15p.

Geel, T., 2000, Recognition of stratigraphic sequences in carbonate platform and slope deposits: empirical models based on microfacies analysis of paleogene deposits in southeastern Spain: Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, v. 155, p. 211-238.

Glaessner, M.F. and M., Wade, 1959, Revision of the foraminiferal family Victoriellidae: Micropaleontology, v. 5, p.193-212.

Hallock, P. and E.C. Glenn, 1986, Larger foraminifera: a tool for paleoenvironmental analysis of cenozoic carbonates depositional facies: Palaios, v. 1, p. 55-64.

Hottinger, L., 1983, Processes determining the distribution of larger foraminifera in space and time: Utrecht Micropal Bull v.30, p. 239–253.

Hohenegger, J., E. Yordanova, and A. Hatta, 2000, Remarks on West Pacific Nummulitidae (Foaraminifera): Journal of Foraminiferal Research, v.30, no.1, p.3-28.

Laursen, G.V., S. Monibi, T.L. Allan, N.A.H. Pickard, A. Hosseiney, B. Vincent, Y. Hamon, F.S.P. van Buchem, A. Moallemi, and G. Druillion, 2009, The Asmari Formation Revisited: Changed Stratigraphic Allocation and New Biozonation: First International Petroleum Conference and Exhibition Shiraz, Iran, B29.

Loftus, W.K., 1855, On the geology of the Turko- Persian Frontier and of the districts adjoining, Quart.: Journal of Geological Society of London, v. 11, p. 247-344.

Mohammadi, E., A. Safari, H. Vaziri-Moghaddam, M.R. Vaziri, M. Ghaedi, 2011, Microfacies analysis and paleoenviornmental interpretation of the Qom Formation, South of the Kashan, Central Iran: Carbonates and Evaporates, v. 26, p. 255-271.

Mohammadi, E., M. Hasanzadeh-Dastgerdi, M. Ghaedi, R. Dehghan, A. Safari, H. Vaziri-Moghaddam, C. Baizidi, M.R. Vaziri, and E. Sfidari, 2013, The Tethyan Seaway Iranian Plate Oligo-Miocene deposits (the Qom Formation): distribution of Rupelian (Early Oligocene) and evaporate deposits as evidences for timing and trending of opening and closure of the Tethyan Seaway: Carbonates and Evaporates, v. 28, p. 321-345.

Mohammadi, E., M.R. Vaziri, and M., Dastanpour, 2015, Biostratigraphy of the nummulitids and lepidocyclinids bearing Qom Formation based on larger benthic foraminifera (Sanandaj–Sirjan fore-arc basin and Central Iran back-arc basin, Iran): Arabian Journal of Geosciences, v. 8, no. 1, p. 403-423.

National Iranian Oil Company, 1969, Geological Maps of Iran Sheet No. 5 (South Central Iran), scale 1:1000000.

National Iranian Oil Company, 1975, Geological Maps of Iran: Sheet No. 4 (South West Iran), scale 1:1000000.

National Iranian Oil Company, 1977a, Geological Maps of Iran Sheet No. 2 (North Central Iran), scale 1:1000000.

National Iranian Oil Company, 1977b, Geological Maps of Iran Sheet No. 6 (South East Iran), scale 1:1000000.

National Iranian Oil Company, 1978, Geological Maps of Iran Sheet No. 1 (North West Iran), scale 1:1000000.

Racey, A., 1994, Biostratigraphy and palaeobiogeographic significance of Tertiary nummulitids (foraminifera) from northern Oman. In: Simmons, M.D. (Ed.), Micropalaeontology and Hydrocarbon Exploration in the Middle East: Chapman & Hall, UK.

Rahaghi, A., 1973, E ´ tude de quelques grands foraminife`res de la Formation de Qum (Iran Central): Revue de Micropaléontologie, v. 16, p. 23–38.

Rahaghi, A., 1976, Contribution a l’étude de quelques grands foramifères de l’Iran: Société National Iranienne des Pétroles Laboratoire de Micropaléontologie, v. 6(1–3), p. 1–79.

Rahaghi, A., 1980, Tertiary faunal Assemblage of Qum-Kashan, Sabzewar and Jahrum area: National Iranian Oil Company, Geological Laboratories, v. 8, p. 1-64.

Reuter, M., W. Piller, M. Harzhauser, O. Mandic, B. Berning, F. Rögl, A. Kroh, M. P. Aubry, U. Wielandt-Schuster, and A. Hamedani, 2009, The Oligo-/Miocene Qom Formation (Iran): evidence for an Early Burdigalian restriction of the Tethyan seaway and closure of its Iranian gateways: International Journal of Earth Science: v.98, p. 627–650.

Stöcklin, J., and A. Setudehina, 1991, Stratigraphic lexicon of Iran: Geological Survey of Iran Report 18, p. 1–376.

Tietze, E., 1875, En ausflug nach deim Siahkuh( Schwarzerberg) in Persien: Mitt Geogr Wien, v. 180, p. 257-267.

Vaziri- Moghaddam, H., and H. Torabi, 2004, Biofacies and sequence strayigraphy of the Oligocene succession, Central basin, Iran: N. Jb. Geol. Palaont. Stuttgart, v. 6, p. 321- 344.

Yazdi-Moghaddam, M., 2011, Early Oligocene Larger Foraminiferal Biostratigraphy of the Qom Formation, South of Urumieh (NW Iran): Turkish Journal of Earth Science, v. 20, p. 847–856.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 956

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 825

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

زیست چینه‌نگاری روزن‌داران کف‌زی بزرگ در نهشته‌های الیگوسن- میوسن از سازند قم