بررسی رابطه بین میزان استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سلامت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان 92-1391

مقدمه و بیان مسأله

با ورود به عصر اطلاعات و جامعه شبکه‌ای در بیشتر حوزه‌ها شاهد تحولات تکنولوژیکی گوناگونی هستیم. اینترنت به مثابه رسانه جدید و یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب ارتباطات در قرن حاضر می‌باشد. از جمله پدیده‌های جدیدی که بر اثر ادغام فناوری‌های مختلف ارتباطی در سال‌های اخیر شکل گرفته شبکه‌های اجتماعی مجازی است. این شبکه‌ها با عضوگیری رایگان از کاربران توانسته‌اند در جریان سازی‌های مختلف نقش اساسی بر عهده داشته باشد (Kia & Nouri, 2012:21).

شبکه‌های اجتماعی مجازی نسل جدیدی از وب‌ سایت‌های اینترنتی هستند در این وب سایت‌ها کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به‌صورت مجازی دور یکدیگر جمع شده و اجتماعات آنلاین را تشکیل می‌دهند. این شبکه‌ها نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند توانسته‌اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند (Molaei, 2010:21)

این شبکه‌ها مکان‌هایی برای تبادل نظر هستند که در آن‌ها افراد عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک می‌گذارند و به‌طور کلی مکآن‌هایی در دنیای مجازی هستند که مردم خود را به طور خلاصه معرفی می‌کنند و ارکان برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینه‌های مختلف مورد علاقه فراهم می‌کنند. با وجود اینکه شبکه‌های اجتماعی مختلفی در سراسر جهان به منظور برقراری ارتباط بین افراد تأسیس شده ولی شبکه فیس‌بوک به‌عنوان محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در بیشتر کشورها با استقبال عامه مردم به‌ویژه نسل جوان مواجه شده است (Golder et al. 2007) و در حال حاضر یکی از پرمخاطب‌ترین سایت‌های دنیاست که افراد بسیاری در سنین و اقشار مختلف را به خود جذب کرده است. این شبکه قلمرو وسیع و بدیعی است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، آسیب‌ها و محدودیت‌های نوینی را به همراه دارد و در جنبه‌های مختلف زندگی افراد تأثیرگذار است. یکی از جنبه‌هایی که از این فضا تأثیر می‌پذیرد، سلامت کاربران در حیطه‌های مختلف جسمانی، روانی و به‌ویژه اجتماعی افراد است (Saha, 2009:45) با توجه به اینکه این فضا تأثیر غیر قایل انکاری بر افکار، هیجآن‌ها و سلامت افراد به‌ویژه نسل جوان دارد در پژوهش حاضر در قالب سلامت اجتماعی به‌عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار می‌گیرد. سلامت موضوعی مطرح در همه فرهنگ‌هاست و تعریف آن در هر جامعه‌ای تا اندازه‌ای به حس مشترک مردمان از سلامت و فرهنگ آن‌ها باز می‌گردد. (Sajadi et al. 2004:253) ولی معمولاً هر گاه از آن سخنی به میان آمده بیشتر بعد جسمانی آن مورد توجه بوده در حالی که رشد و تعالی جامعه در گرو تندرستی آن جامعه از ابعاد جسمانی- روانی و اجتماعی نه صرفاً فقدان بیماری تعریف می‌شود. بنابراین سلامت اجتماعی در کنار سلامت جسمانی و روانی یکی از سه ارکان تشکیل‌دهنده سلامت عمومی جامعه می‌باشد در واقع زمانی شخص را واجد سلامت اجتماعی برمی‌شمریم که بتواند فعالیت‌ها و نقش‌های اجتماعی خود را در حد متعارف بروز و ظهور دهد و با جامعه و هنجارهای اجتماعی احساس پیوند، اتصال و ارتباط برقرار نماید. (Fadaei Mehraban, 2007:27) گلداسمیت سلامت اجتماعی را ارزیابی رفتارهای معنی‌دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران تعریف می‌کند و آن را یکی از اساسی‌ترین شاخص‌های سلامت هر جامعه‌ای معرفی می‌نماید که به کارایی فرد در جامعه منجر خواهد شد. (Lareson, 1993:257) داشتن تفکرات اجتماعی صحیح و برخورداری فرد از ذهنیت مثبت نسبت به جامعه برای داشتن زندگی اجتماعی بهتر اولین و مهم‌ترین مرحله از سلامت اجتماعی است.

در پژوهش حاضر سلامت اجتماعی به‌عنوان یک ضرورت برای داشتن زندگی سالم افراد جامعه خصوصاً نسل جوان در نظر گرفته شده است که میزان آن تحت تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی همچون فیس بوک می‌تواند دستخوش تغییرات قرار بگیرد و این تغییرات در پژوهش فعلی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این متغیر در قالب عواملی چون پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انطباق اجتماعی، شکوفایی اجتماعی و انسجام اجتماعی دسته‌بندی شده است که میزان و تأثیر‌پذیری این عوامل را می‌توان با توجه به گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی مورد بررسی قرار داد.

همان‌طور که اشاره شد در حال حاضر نسل جوان و به‌ویژه دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه فیس‌بوک بیشترین استفاده را دارند. (Barat Dastjerdi et al. 2013:497) شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی به تحول و شدت میزان ارتباط انسآن‌ها در اقصی نقاط جهان منجر شده و تحول کیفی در نحوه ارتباط انسان‌ها با یکدیگر ایجاد کرده است بدین صورت که با حضور در فضای مجازی امکان بهره‌گیری از انبوهی اطلاعات در کمترین زمان ممکن و برقراری ارتباط گفتاری، نوشتاری و دیداری با هزینه نسبتاً کم فراهم آمده است. (Castelles, 1998) ارتباطات در شبکه اجتماعی فیس‌بوک شرایط متفاوت با روابط رودررو را برای کاربران فراهم می‌سازد. سرعت عمل، ناشناس بودن و ... فضای یکسان و مشابهی را فارغ از الزاماتی چون جنسیت، طبقه، قوم، نژاد و مکان فراهم می‌کند که تجارب متفاوتی را برای کاربران ایجاد کرده است. تعاملاتی که در این شبکه رخ می‌دهد برای افراد ذهنیت و گرایش‌های جدیدی را ایجاد کرده که می‌تواند در رفتار و تعاملات آن‌ها در دنیای حقیقی تغییراتی هر چند جزیی ایجاد کند (Normohammadi, 2010:31) استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند حوزه‌های مختلف فرهنگی، فردی، اجتماعی و روانی افراد و جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از این زمینه‌ها که با حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی دستخوش تغییر و تحول می‌شود سلامت اجتماعی کاربران خصوصاً نسل جوان می‌باشد. با توجه به اینکه دانشجویان در زمره بزرگ‌ترین طیف مخاطبان و فعالان شبکه فیس‌بوک به شمار می‌آیند و در فضای دانشگاه به علت وجود امکانات برای استفاده از اینترنت با فضای سایبری آشنا شده و این فضا جهت‌گیری‌های شناختی، عاطفی، فرهنگی و عملی آن‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و نتیجه و پیامد آن تأثیر روی تمام جوانب زندگی از جمله سلامت اجتماعی آنان است. (Barar Dastjerdi, 2014:162) لذا سلامت اجتماعی مفهومی است که در کنار ابعاد جسمی و روانی سلامت مورد توجه قرار گرفته و جنبه اجتماعی آن را با محور قرار دادن فرد مورد بررسی قرار می‌دهند. در جامعه امروز و با در نظر گرفتن نفوذ شبکه‌های اجتماعی در بین دانشجویان و تأثیراتی که استفاده از این شبکه‌ها در جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی، روانی، جسمانی فرد می‌گذارد و با توجه به لزوم تأمین سلامت اجتماعی دانشجویان، این مطالعه با هدف بررسی رابطه بین استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سلامت اجتماعی دانشجویان انجام شده است.

سایت‌های شبکه‌های اجتماعی که اجتماعات مجازی کاربران اینترنتی هستند جزء خبرسازترین وب سایت‌های سال‌های اخیر اینترنت محسوب می‌شوند و بخش قابل توجهی از فعالیت‌های کاربران را در خود جای داده است. میزان استفاده از اینترنت و شبکه‌های مجازی چنان رو به گسترش است که نسل کنونی را نسل اینترنت یا نسل شبکه نام نهاده‌اند (Wodarz, 2011:8). سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر وب هستند که با اتصال مردم به گروه‌ها به یکدیگر سبب به اشتراک‌گذاری اطلاعات از طریق اینترنت می‌شوند. در چند سال اخیر شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک با محبوبیت کم نظیر جهانی روبه رو شده است به‌طوری که میلیون‌ها نفر ار سراسر دنیا در این شبکه عضویت دارند و روابط انسانی، نوع همکاری، وابستگی حرفه‌ای و بسیاری امور اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را در بستر این شبکه‌ها ایجاد یا دنبال می‌کنند. بنابراین به لحاظ گتره کاربری می‌توان گفت در فضای شبکه‌های اجتماعی مجازی چیزی بیش از یک فضای اطلاعاتی جهانی وجود دارد (Anderson, 2006:34). در این میان استقبال کاربران ایرانی از سایت‌های مذکور روند چشمگیری داشته است به گونه‌ای که فیس‌بوک یکی از ده سایت برتر مورد استقبال ایرانیان در فضای وب شناخته شده است (Barat Dastjerdi et al. 2013:497). میزان استفاده از این شبکه‌های مجازی تغییراتی را در حوزه‌های مختلف زندگی انسان همچون فردی، روانی، اجتماعی و اخلاقی شکل خواهد داد. یکی از این حوزه‌ها که با حضور در شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک دستخوش تغییر و تحول می‌شود، سلامت اجتماعی کاربران خصوصاً نسل جوان می‌باشد.

سلامت اجتماعی مفهومی است که در کنار ابعاد حسمی و روانی سلامت مورد توجه قرار گرفته است و جنبه اجتماعی آن با محور قرار دادن فرد مورد بررسی قرار می‌گیرد. سلامت احتماعی «ارزش‌گذاری شرایط یک فرد و کارایی او در جامعه» که این بازتابی از سلامت اجتماعی مثبت می‌باشد؛ تعریف شده است (Keyes, 1998:140) این تعریف نشانگر این حقیقت است که سلامت اجتماعی بازتاب درک افراد از تجربیات‌شان در محیط اجتماعی است. کیینز پنج ملاک پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انطباق اجتماعی، شکوفایی اجتماعی و انسجام اجتماعی را برای سلامت اجتماعی بر شمرد (Keyes, 1998:140) که در پژوهش حاضر نیز این پنج ملاک برای ارزیابی سلامت اجتماعی کاربران مورد استفاده قرار گرفته است. منظور از یکپارچگی اجتماعی ارزیابی یک فرد با در نظر گرفتن کیفیت همراهی او با جامعه اطرافش است. یکپارچگی اجتماعی احساس اشتراک فرد با دیگرانی است که واقعیت اجتماعی او را می‌سازند و به جامعه خود احساس تعلق می‌کنند. مشارکت اجتماعی عبارتست از ارزیابی ارزش اجتماعی که فرد دارد و شامل این عقیده است که آیا فرد جزیی مهم از جامعه است و چه ارزشی را به جهان خود اضافه می‌کند. انسجام اجتماعی درک فرد از کیفیت جهان اجتماعی خود و شیوه سازماندهی و عملکرد آن است (Keyes, 1998:140) و شکوفایی اجتماعی ارزیابی پتانسیل و خط سیر جامعه است و شامل درک افراد از این موضوع است که آن‌ها هم از رشد اجتماعی سود خواهند برد و اینکه نهادها و افراد در جامعه به شکلی در حال شکوفایی‌اند که نوید توسعه را به همراه داردبه بیان دیگر شکوفایی اجتماعی انعکاس میزان کارکرد مناسی افراد است که حاصل و صمره استقبال آن‌ها از تجربیات جدید و رشد مداوم می‌باشد (Keys & Shapiro, 2004:76). پذیرش اجتماعی نسخه اجتماعی پذیرش خود است (Ryff, 1998:264). منظور از پذیرش اجتماعی درک خود از جامعه با توجه به خصوصیات سایر افراد جامعه است و شامل پذیرش تکثر با دیگران، اعتماد به خوب بودن ذاتی دیگران و نگاه مثبت به ماهیت انسان‌ها است که همگی آن‌ها باعث می‌شود فرد در کنار سایر اعضای جامعه انسانی احساس راحتی و آرامش داشته باشد (Keyes & Shapiro, 2004:76). با توجه به ماهیت شبکه‌های اجتماعی مجازی و فلسفه شکل‌گیری آن‌ها می‌توان ملاحظه کرد که متغیرهای سلامت اجتماعی با توجه به خصوصیاتی که دارند می‌توانند با عضویت و استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی چون فیس‌بوک تحت تأثیر قرار بگیرند لذا با توجه به اهمیت و لزوم تأمین سلامت اجتماعی افراد جامعه خصوصاً نسل جوان در کنار سایر  ابعاد سلامت، بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر سلامت اجتماعی موضوعی مهم و قابل توجه می‌باشد که در پژوهش حاضربه آن پرداخته شده است.

با مرور پژوهش‌های انجام شده مشخص شد که تا کنون پژوهش مستقلی به بررسی رابطه استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سلامت اجتماعی دانشجویان انجام نشده است و بیشتر پژوهش‌ها رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی را بر جنبه‌های دیگری غیر از سلامت اجتماعی مورد بررسی قرار داده‌اند لذا از این جهت پژوهش حاضر کاری نو تازه است. در ادامه به برخی از پژوهش‌هایی که تأثیر و نقش شبکه‌های اجتماعی را در جنبه‌های دیگر بررسی کرده‌اند اشاره می‌شود نتایج تحقیقات کوات و کیسلر 2002 نشان داد که تأثیر مثبت فضاهای مجازی بر افزایش حمایت اجتماعی بواسطه تحمیل ارتباط با دوستان و یا شکل‌گیری روابط جدید است. در پژوهشی مک‌کنان و باراگ 2006 به این نتیجه رسیدند که شبکه‌های مجازی فضایی را برای تعامل اجتماعی پدید می‌آورد که در آن نیازی به مهارت‌های اجتماعی لازم برای تعاملات بین فردی وجود ندارد. نتیجه تحقیق مورگان و کوتان 2003 درباره تأثیر انواع فعالیت‌های اینترنتی بر بهزیستی و حمایت اجتماعی نشان داد که افزایش ساعت اشتغال به فعالیت در محیط‌های مجازی با به خطرافتادن سلامت روانی رابطه عکس دارد. لنهارت و مادن 2007 در پژوهشی درباره علل گرایش کاربران به شبکه اجتماعی مجازی در ایالات آمریکا دریافتند که 91 درصد کاربران از این سایت‌ها برای حفظ روابط با دوستان خود استفاده می‌کنند. 82 درصد به دنبال حفظ روابط با کسانی هستند که با آن‌ها رفت و آمد می‌کنند و 72 درصد برای ایجاد و پیگیری‌های طرح‌های اجتماعی از این سایت‌ها بهره می‌گیرند. ژائو و همکاران 2009 در پژوهشی با عنوان شبکه‌های اجتماعی، ارزش‌های فردی و خلاقیت به بررسی میزان نفوذ شبکه‌های اجتماعی در بین کاربران و افزایش میزان خلاقیت در استفاده از آن ابزارها پرداختند. یافته‌ها نشان داد که بین میزان، تعداد و کیفیت روابط تعاملی کاربران و افزایش خلاقیت و قوه استدلال آنان رابطه خطی وجود دارد و شبکه‌های اجتماعی مجازی در افزایش این تعاملات نقش بسزایی بازی می‌کنند. تجربه فضای سایبرنتیک بر هویت اجتماعی در سه سطح خانواده، گروه همسالان و جامعه توسط بهزاد دوران 1382 بررسی شده است. نتایج این پژوهش رابطه معناداری میان فضای سایبرنتیک و هر یک از سه سطح هویت اجتماعی (هویت خانوادگی، همسالان و هویت ملی) پاسخگویان را مشخص ساخت و نشان داد که استفاده از فضای سایبری بر هویت اجتماعی پاسخ‌دهندگان تأثیری نداشته است. ابراهیم‌آبادی 1388 به بررسی الگوی استفاده از اینترنت و محیط یادگیری، بافت فرهنگی و اجتماعی پرداخته است. نتایج پژوهش وی نشان داد که استفاده بیش از اندازه و غیرمعمول از اینترنت با یادگیری و پیشرفت تحصیلی رابطه معکوس دارد. همچنین کاهش زمان استفاده فراغتی و افزایش استفاده علمی از شبکه‌های اینترنتی بیش از آن‌که به علاقه‌یابی علاقگی افراد مرتبط باشد با جو و زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی زندگی، نحوه و میزان حضور یادگیرندگان در شبکه و محتوا و کیفیت یادگیری فضای مجازی ارتباط دارد. دستجردی 1393 به بررسی نقش شبکه‌های سایبری بر هویت فرهنگی دانشجویان دانشگاه اصفهان پرداخته است. نتایج نشان داد که بین میزان، انگیزش و اهداف استفاده از شبکه‌های سایبری و هویت فرهنگی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد و مهم‌ترین اهداف استفاده از شبکه‌های سایبری اهداف اجتماعی، ارتباطی، فردی و فرهنگی بوده است. در پژوهشی شهابی و همکاران 1391 به بررسی شبکه‌های اجتماعی مجازی و کاربران جوان پرداخته است نتایج نشان داد که دلایل حضور کاربران جوان 18 تا 30 ساله در فیس بوک متفاوت و بسته به نقش‌های اجتماعی افراد کاملاً شخصی است و فقط در مواردی می‌توان دلالت‌ها و پیامدهای سیاسی برای کنش‌های شبکه‌ای برخی جوانان قائل شد و کاربران جوان به منظور تداوم ارتباطات دوستانه فعلی، روابط دوستانه قدیمی، دوستیابی، اطلاع‌یابی، سرگرمی، تفریح، محدودیت گریزی، ورود به دنیای مدرن در شبکه‌های اجتماعی مجازی حضور یافته و از تعاملات شبکه‌ای خود احساس رضایتمندی و خرسندی می‌کنند.در پژوهشی دستجردی و عابدینی 1392 به بررسی کاربرد و انگیزه استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و رابطه آن با عملکرد تحصیلی دانشجویان پرداختند. نتایج نشان داد که بین میزان و انگیزه استفاده دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی مجازی با عملکرد تحصیلی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد. همچنین از میان کاربردهای استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی کاربردهای علمی، پژوهشی، تعامل با متخصصان مهاجرت و احساس نیاز با عملکرد تحصیلی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد.

لذا با توجه به نتایج تحقیقات انجام شده و نقش محوری شبکه‌های اجتماعی مجازی چون فیس‌بوک در ایجاد تغییراتی در مؤلفه‌های سلامت اجتماعی مسأله اصلی در پژوهش حاضر آن است که به بررسی رابطه استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک بر سلامت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان بپردازد.

فرضیات پژوهش

پژوهش حاضر در تلاش برای پاسخگویی به فرضیات زیر است:

-         بین استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سلامت اجتماعی دانشجویان رابطه وجود دارد.

-         بین استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و زیر مقیاس‌های سلامت اجتماعی رابطه وجود دارد.

چارچوب نظری پژوهش       

در پژوهش حاضر از رویکرد کییز به‌عنوان الگوی تعریف و ارائه شاخص‌های مفهوم سلامت اجتماعی به‌عنوان مرتبط‌ترین رویکرد راجع به سلامت اجتماعی استفاده شده است. کینیز معتقد است کیفیت زندگی و عملکرد شخصی فرد را نمی‌توان بدون توجه به معیارهای اجتماعی ارزیابی کرد و عملکرد خوب در زندگی چیزی بیش از سلامت جسمی، عاطفی و روانی است و تکالیف و چالش‌های اجتماعی را نیز دربر می‌گیرد. او مفهوم سلامت اجتماعی را به معنی ارزیابی فرد از عملکردش در برابر اجتماع بیان می‌کند و سلامت اجتماعی را ترکیبی از پنج جزء یکپارچگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، شکوفایی اجتماعی، انسجام اجتماعی و انطباق اجتماعی می داند.

یکپارچگی اجتماعی به منحنی ارزیابی فرد از کیفیت روابط متقابلش در جامعه و گروه‌های اجتماعی اشاره دارد افراد سالم احساس می‌کنند که بخشی از جامعه هستند بنابراین یکپارچگی اجتماعی گستره‌ای است که مردم احساس می‌کنند با دیگران وجه مشترکی دارند و به جامعه و گروه‌های اجتماعی تعامل دارند (Keys & Shapiro, 2004:76).

مشارکت اجتماعی بیانگر ارزیابی فرد از ارزش اجتماعی خود است و نشان‌دهنده آن است که چگونه و تا چه حد مردم احساس می‌کنند که آنچه آن‌ها در جهان انجام می‌دهند برای جامعه مهم و ارزشمند است و به‌عنوان کمک اجتماعی تلقی می‌شود (Keys & Shapiro, 2004:76). پذیرش اجتماعی تفسیر فرد از جامعه و ویژگی‌های دیگران است. افرادی که دارای این بعد از سلامت اجتماعی هستند اجتماع را به‌صورت مجموعه‌ای از افراد مختلف درک می‌کنند و دیگران را با همه نقص‌ها و جنبه‌های مثبت و منفی که دارند می‌پذیرند و به دیگران به‌عنوان افراد با ظرفیت و مهربان اعتماد دارند. پیوستگی اجتماعی اعتقاد به اینکه اجتماع قابل فهم، منطقی و قابل پیش‌بینی است و شکوفایی اجتماعی عبارت است از ارزیابی پتانسیل‌ها و مسیر تکامل جامعه و باور به اینکه اجتماع در حال یک تکامل تدریجی است و توانمندی‌های بالقوه‌ای برای تحول مثبت دارد، تعریف شده است (شربتیان، 174:1391). لذا در این پژوهش پنج بعد تئوری کینیز از سلامت اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به بررسی ارتباط آن با شبکه اجتماعی فیس بوک پرداخته می‌شود.

همچنین برای استفاده از شبکه اجتماعی فیس‌بوک از رویکرد استفاده و رضایتمندی استفاده شده است که به بررسی چگونگی جذب و حفظ مخاطب از طریق انواع رسانه و محتوایی که نیاز افراد را برآورده می‌سازند، می‌پردازند. این نظریه از ضرورت ملاحظه آنچه افراد با رسانه‌ها انجام می‌دهند حمایت می‌کند (Rubin & Parker, 2002:23; O.D.noho, 1994:19; Katz & et al., 1976:13).

این نظریه در خصوص انواع مختلف رسانه‌ها و محتواهای رسانه‌ای به‌کار گرفته شده است و در سال‌های اخیر برای آنچه که رسانه‌های جدید نامیده می‌شوند همچون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی، تلفن همراه نیز استفاده شده است. رابین 2002 روگیریو 2000 معتقدند ظهور رسانه‌های جدید به‌خصوص اینترنت به دلیل ماهیت تکاملی نظریه استفاده و رضایتمندی را بروز کرده و جان تازه‌ای به آن بخشیده‌اند. به طور خاص شبکه‌های اجتماعی مجازی با ویژگی‌های خود شکل جدیدی از رسانه را بنا نهاده‌اند که قابل بررسی با استفاده از نظریه استفاده و رضایتمندی است. این رویکرد به این فرضیه‌ها که افراد فعالانه در جهت وجود انتخاب رسانه‌اند، استفاده از رسانه هدف محور بوده و گستره متنوعی از نیازها را برطرف می‌سازد، استوار است. نظریه استفاده و رضایتمندی فرض می‌کند که افراد از دلایلشان برای استفاده از رسانه و انتخاب محتوای خاص و اینکه از رسانه برای رفع نیازشان استفاده می کنند آگاهی دارند (مک‌کوئیل، 1387 :89) این اساس تعامل مردم با رسانه‌ها اغلب می‌تواند از راه کاربرد و استفاده‌هایی که از رسانه می‌برند یا خشنودی و لذتی که به‌دست می‌آورند، توضیح داده شود. بر اساس این رویکرد شبکه‌های اجتماعی مجازی نیازهای متنوع جوانان را مرتفع می‌سازند و کاربران بر اساس نوع نیاز خود به عضویت یکی از شبکه‌ها درآمده و فعالانه از خدمات آن بهره می‌گیرند. از این رو رویکرد استفاده و رضایتمندی می‌تواند تبیین‌کننده کنش‌های کاربران جوان در بستر تعاملات شبکه‌ای باشد لذا با توجه به ماهیت این نظریه در پژوهش حاضر برای متغیر شبکه اجتماعی فیس‌بوک از نظریه استفاده و رضایتمندی و برای متغیر سلامت اجتماعی از رویکرد کیینر به عنوان چارچوب نظری استفاده شد.

مدل نظریه پژوهش