پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,409 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,263,502 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,093,083 |
نقد دیوان کبیر مصحَّح بدیع‌الزمان فروزانفر با تکیه بر نسخه نورعثمانیه | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| متن شناسی ادب فارسی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 30، مرداد 1395، صفحه 23-38 اصل مقاله (212.66 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/rpll.2016.20412 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| الهام خلیلی جهرمی* ؛ شیرین رزمجو بختیاری؛ محمد یوسف نیری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دانشگاه شیراز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تصحیح متون کهن همواره مورد توجه ادب دوستانی بوده است که دغدغه‌شان فراهم کردن متنی منقح و نزدیک به گفتار مؤلف است. یکی از متون بحث‌برانگیز، کلیات شمس تبریزی اثر جلالالدین محمد مولوی است. این اثر سترگ به دلیل حجم گسترده آن و مشوش بودن نسخ موجود هنوز تصحیح کاملاً قابل اعتمادی ندارد. پژوهش حاضر نقد دیوان کبیر مصحَّح فروزانفر بر اساس یکی از نسخ در دسترس ایشان، یعنی نسخه نورعثمانیه (با علامت اختصاری عل) است. در این پژوهش ضمن معرفی این نسخه نحوه استفاده فروزانفر از آن توصیف شده‌است. ذیل دو عنوان «غزل‌های افتاده» و «ابیات افتاده» اشعاری ذکر شده است که در نسخه نورعثمانیه موجود بوده است اما از دیوان چاپی مصحَّح فروزانفر افتاده‌است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نسخه نورعثمانیه؛ دیوان کبیر؛ مولوی؛ نقد؛ بدیع‌الزمان فروزانفر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه در حال حاضر جامع‌ترین تصحیح موجود از دیوان مولوی تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر است. این تصحیح که در ده مجلد تنظیم شده است، مشتمل بر غزلیات، ترجیعات و ملمعات مولوی است. فروزانفر آن‌گونه که در مقدمه جلد اول و چهارم دیوان شرح می‌دهد، برای تصحیح دیوان کبیر چهارده نسخه پیش روی داشته است که تنها ده نسخه را مبنای تصحیح خود قرار داده است. از این میان نه نسخه، از شماره یک تا نه، در مقدمه جلد اول صفحات «و» تا «یج» معرفی شده است و نسخه دهم -که موضوع این پژوهش است- در مقدمه جلد چهارم وصف شده است و از همان مجلد به بعد در کار تصحیح دخالت داده شده‌است؛ بنابراین در سه جلد نخست به ضبط و غزل‌های نسخه دهم یعنی نورعثمانیه توجهی نشده است. پس از بررسی این نسخه نکاتی یافت شد که در این مقاله ذیل عناوین غزل‌های افتاده و ابیات افتادهبدان به تفصیل پرداخته شده‌است. بحث اصلی مختصات نسخ مورد استفاده فروزانفر در جدول زیر آمده است (برای آشنایی بیشتر با نسخ فروزانفر ر.ک. نیری و همکاران، 1393). جدول 1- مختصات نسخه‌های مورد استفاده فروزانفر در تصحیح دیوان کبیر
توصیف نسخه نورعثمانیه جدول 2- مختصات نسخه نور عثمانیه
اصل نسخه در کتابخانه نورعثمانیه در ترکیه است و فیلم آن به شماره 1107 در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و مشتمل بر 416 برگ 17 سطری 2 ستونی است. خط این نسخه، نسخ است و ترتیب قرار گرفتن غزل‌ها درآن الفبایی است. اوزان این نسخه هزج و مضارع و مجتث و رمل است. تعداد ابیات غزل‌ها 12207 است. نسخه با بیت زیر آغاز می‌شود:
غزل‌ها با جدول‌بندی و با عبارت «و له قدّسنا الله بسرّه العزیز» از یکدیگر تفکیک شده‌اند. این نسخه ترقیمه ندارد. فروزانفر این نسخه را در مقدمه جلد چهارم معرفی کرده است و از همین جلد در تصحیح استفاده شده است و به همین دلیل در مجلدات اول تا سوم به ضبط‌های این نسخه توجهی نشده است. فروزانفر درباره تاریخ این نسخه آورده‌است: «از سبک خط و نوع کاغذ مسلم می‌گردد که در نیمه اول قرن هشتم استنساخ شده» (مولوی، 1363: 4/الف). علامت اختصاری این نسخه در تصحیح «عل» است.
رسم‌الخط نسخه نورعثمانیه در نسخه مورد بحث حرف «گ» به صورت «ک» نوشته شده است. گاه نقطه «چ» نوشته شده است و گاه تنها یک نقطه دارد. «پ» را با سه نقطه می‌نویسد. «د» در کلماتی مانند آیذ و شایذ، به صورت «ذ» نوشته شده است. «ـه‌ای» به صورت «ة» نوشته شده‌است: زدة، بیهدة و... . «به» حرف اضافه به کلمات بعد از خود متصل نوشته شده است: بعشق، بکجا و... . «ها» جمع سر هم نوشته شده است: خطها، سخنها و... . «را» مفعولی جدا نوشته شده است. علامت «» بر روی «آ» آمده است: آخر، آمده و... . «که» به صورت «که» نوشته شده است نه «کی». «نه» گاه به صورت «نی» و گاه به صورت «نه» نوشته شده است. «می» فعل جدا نوشته می‌شود: می‌رود، می‌رسد و... . «آن‌که» و «چنانکه» و «چندان‌که» به صورت «آنک» و «چنانک» و «چندانک» نوشته شده‌است. «آنکس» و «بیگه» و «بیچون» را به صورت پیوسته نوشته است. «این» و «آن» معمولاً جدا نوشته شده است. الف ـ غزل‌های افتاده این عنوان شامل غزلهایی است که از دیوان افتاده است. این غزل‌ها در نسخه نورعثمانیه که فروزانفر از آن استفاده کرده است، دیده شده است اما سهواً از دیوان مصحّح ایشان افتاده است. جدول 3- مختصات غزل‌های افتاده از دیوان کبیر تصحیح فروزانفر
در این قسمت پس از آوردن اطلاعات نسخه‌شناسی، متن غزل و نسخه بدل، توضیحاتی درباره غزل‌ها آورده می‌شود. 1ـ آفتاب امروز بر طرز دگر تابان شده‌ست مطلع غزل 397 دیوان چاپی فروزانفر -آفتاب امروز بر شکل دگر تابان شده‌ست- شبیه مطلع غزل زیر است. غزل 397 تنها 5 بیت دارد و ابیات آن به جز مصرع اول هیچ شباهتی با غزل زیر ندارد. شاید شباهت مطلع این دو غزل علت حذف یکی از دیوان چاپی بوده است. این غزل نه تنها در نسخه نورعثمانیه که در نسخه قونیه (با علامت اختصاری فذ) که اساس تصحیح فروزانفر بوده است نیز آمده‌است. جدول 4- مختصات غزل 1
ضبط متن بر اساس فذ آمده‌است و در زیر به تفاوت آن با ضبط عل اشاره شده‌است: 1ـ فرو، 2ـ که، 3ـ جادوان غمزه‌ها، 4ـ فلک، 5ـ چاهش، 6ـ تخت، 7- اسبش، 8 ـ بهشت مشرف.
2ـ ای کرده غمت مستم مستم قدح اشکستم این غزل نه تنها در نسخه نورعثمانیه بلکه در نسخه فذ و مق که اساس کار فروزانفر بوده است نیز آمده است. علاوه بر این نسخ در دو نسخه نویافته بریتانیا -بر- و آستان قدس رضوی –رض- نیز دیده شد. جدول 5- مختصات غزل 2
ضبط متن بر اساس فذ آمده‌است و در زیر به تفاوت ضبط‌ها اشاره شده‌است: 1ـ عل، رض: امروز، 2ـ مق، بر: عشارستم؛ رض: عثارستم، 3ـ مق: صد.
3ـ بنمای رخ که روی گلستانم آرزوست غزل مذکور شبیه به غزل 441 دیوان چاپی فروزانفر است و چند بیت مشابه با آن دارد اما در کل یک غزل مجزاست که از دیوان چاپی افتاده است. ابیاتی که زیر آن‌ها خط کشیده شده‌است در هر دو غزل مشترک است. این غزل علاوه بر نسخه نورعثمانیه در نسخه قونیه 770 -فذ- که اساس تصحیح فروزانفر بوده است نیز آمده‌است. جدول 6- مختصات غزل 3
برای روشن‌تر شدن موضوع اطلاعات نسخه‌شناسی و متن غزل 441 آورده شده است: جدول 7- مختصات غزل 441 دیوان کبیر تصحیح فروزانفر
4- من سرخوش و تو سرخوش بدخواه تو بی سر به مطلع این غزل شبیه به مطلع غزل 2301 دیوان چاپی -من سرخوش و تو دل‌خوش غم بی دل و بی سر به- است اما مابقی ابیات کاملاً متفاوت است. جدول 8- مختصات غزل 4
5- در عشق ماه‌رویان صد داد و دید باید جدول 9- مختصات غزل 5
6ـ در عشق ماه‌رویان چشم منیر باید مطلع این غزل شبیه به مطلع غزل پیشین است. جدول 10- مختصات غزل 6
ب ـ ابیات افتاده ابیاتی از غزل‌های دیوان چاپی فروزانفر افتاده است که در نسخه نورعثمانیه یافت می‌شود. ابیاتی از این غزل‌ها به همراه مشخصات نسخه‌شناسی هر غزل در ادامه خواهد آمد.
1ـ غزل ۴۰۲. نقش‌بند جان که جان‌ها جانب او مایل است در نسخه نورعثمانیه و قونیه – فذ- یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 11- مختصات غزل 402
بیتی که اضافه می‌شود بیت چهاردهم غزل است:
غزل 402 با مطلع «نقش‌بند جان که جان‌ها جانب او مایل است» در نسخه فذ مکرر آمده است و بار اول 22 بیت و بار دوم 23 بیت است و در نسخه عل 23 بیت دارد.
2ـ غزل ۳۱۰. بازآمد آن مهی که ندیدش فلک به خواب این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 12- مختصات غزل 310
بیت اضافه شده، بیت پنجم این غزل است:
3ـ غزل ۳۸۸. خدمت بی دوستی را قدر و قیمت هست نیست این غزل در نسخه نورعثمانیه سه بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 13- مختصات غزل 388
این سه بیت در انتهای غزل پس از بیت پنجم آمده‌است:
4- غزل ۴۵۰. از بامداد روی تو دیدن حیات ماست این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 14- مختصات غزل 450
بیت اضافه‌شده بیت شانزدهم غزل است:
5- غزل ۷۵۰. شاد شد جانم که چشمت وعده احسان نهاد این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 15- مختصات غزل 750
بیت اضافه شده پیش از تخلص آمده است و بیت نهم غزل است:
6ـ غزل ۷۹۶. وای آن دل که بدو از تو نشانی نرسد این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 16- مختصات غزل 796
این غزل بدون این بیت اضافه شده تخلص نداشته است و بیت اضافی در نسخه نورعثمانیه بیت تخلص این غزل است:
7ـ غزل 864 . بلبل نگر که جانب گل‌زار می‌رود این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 17- مختصان غزل 864
بیت اضافه شده بیت یازدهم غزل است:
8- غزل ۹۳۴. میان باغ گل سرخ های‌وهو دارد این غزل در نسخه نورعثمانیه شش بیت بیشتر از دیگر نسخ دارد که پنج بیت آن از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است.
جدول 18- مختصات غزل 934
ابیات اضافه شده بیت 8، 9، 10، 11 و 18 غزل است:
بیت دوازده «چو آینه است و ترازو...» بیت آخر غزل933 است ولی بقیه ابیاتی که زیر آن‌ها خط کشیده شده است در دیوان نیامده بود. سه غزل933، 934 و 946 مطلعشان یکسان است و ابیات مشترکی هم دارند. در آغاز ابیات مشترک این غزل با غزل 946 خط تیره‌ای گذاشته شده‌است.
9ـ غزل ۹۴۶. میان باغ گل سرخ های‌وهو دارد این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 19- مختصات غزل 946
بیت اضافه شده هفتمین بیت از غزل است:
10ـ غزل۱۰۶۰. عاشقی در خشم شد از یار خود معشوق وار این غزل در نسخه نورعثمانیه سه بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 20- مختصات غزل 1060
این سه بیت پس از بیت اول آمده‌است:
11ـ غزل ۱۲۸۳. ندا رسید به عاشق ز عالم رازش این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 21- مختصات غزل 1283
بیتی که در نسخه نورعثمانیه اضافه شده‌است بیت تخلص و در پایان غزل است:
12ـ غزل ۱۴۴۶. گر بی دل و بی دستم و ز عشق تو پابستم این غزل در نسخه نور عثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول22- مختصات غزل 1446
بیتی که در نسخه نورعثمانیه اضافه شده‌است بیت تخلص و در پایان غزل است:
13ـ غزل ۱۷۴۰. خوشی خوشی تو ولی من هزار چندانم این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 23- مختصات غزل 1740
بیت اضافه شده بیت چهاردهم غزل و یک بیت پیش از تخلص است:
14ـ غزل ۲۰۴۶. مستی و عاشقی و جوانی و جنس این این غزل در نسخه نورعثمانیه یک بیت بیشتر دارد که از دیوان چاپی فروزانفر افتاده است. جدول 24- مختصات غزل 2046
بیت اضافی در حکم بیت تخلص است و پیش از بیت تخلص پایانی به عنوان بیت سی و هشتم آمده‌است:
نتیجه فروزانفر با تصحیح دیوان کبیر مولوی راه را برای شناخت بیشتر مولوی و آثار و افکار وی هموار ساخت اما گستردکی کار، کهولت سن و امکانات کم وی کاستی‌ها و سهو‌هایی را در کار تصحیح ایجاد کرده‌است. برخی از نسخ مورد استفاده وی چنان که باید و شاید سنجیده نشده است و به ضبط‌های آن توجهی در خور نشان داده نشده است؛ بنابراین این مقاله با بررسی مجدد نسخ در دسترس فروزانفر، همچنین غور در نسخ نویافته در پی به دست دادن تصحیحی منقح از دیوان کبیر است که کاستی‌ها و سهوهای دیوان حاضر را رفع کند. بدین منظور ابتدا باید نسخ مورد استفاده وی را به دقت واکاوی کرد. فروزانفر نسخه مورد بحث این مقاله را -چنانکه پیشتر بیان شد- از مجلد چهارم دیوان کبیر وارد کار تصحیح کرده است و طبیعی است که ضبط‌های پیش از آن را در تصحیح وارد نکرده باشند. در تحقیق حاضر ابیات و غزلهایی که در نسخه نورعثمانیه بوده اما از دیوان چاپی افتاده، جمع‌آوری شده است. حجم این غزل‌ها و ابیات نشانگر این نکته است که چنانکه باید به این نسخه توجه نشده است. البته نباید از نظر دور داشت که هدف این مقاله نقد روش تصحیح فروزانفر در دیوان کبیر است. مبنای کار وی جمع‌آوری کل ابیات و غزل‌های موجود در نسخ بوده‌است؛ چنانکه حتی اگر غزلی را از آن مولوی ندانسته‌است در زیرنویس شاعر آن را متذکر شده است اما آن غزل را از دیوان کبیر مولوی بیرون نبرده است. البته همین روش نیز با سهو‌هایی مواجه شده است و کاستی‌هایی در آن اتفاق افتاده است. در دیوان کبیر غزل‌های بسیاری یافت می‌شود که تک نسخه‌ای است؛ یعنی تنها در یکی از نسخ مورد استفاده فروزانفر آمده است. حال آن‌که وی چنین غزلهایی را نیز از آن مولوی دانسته، وارد دیوان کرده‌است؛ بنابراین غزلهایی که در این مقاله به عنوان غزل افتاده معرفی شده است سهواً از دیوان افتاده است نه این‌که در حذف آن‌ها عمدی بوده باشد. ابیات این‌چنینی نیز در دیوان مصحَّح فروزانفر بسیارند؛ ابیاتی که تنها در یک نسخه آمده، باز در دیوان جای گرفته است. به لحاظ روش‌شناسی جا دادن چنین غزل‌ها و ابیاتی در دیوان کبیر مولوی جای تأمل و بررسی بیشتر دارد و هدف این مقاله نیز بررسی اصالت چنین ابیات و غزلهایی نیست بلکه هدف بیان کاستی‌های تصحیح دیوان کبیر مصحَّح فروزانفر با توجه به روش کار وی است. نکته حائز اهمیت این است که اگر فروزانفر نسخه نورعثمانیه را از ابتدا در کار تصحیح خود اعمال می‌کرد مواردی که در این مقاله بدان اشاره شده است حتماً در دیوان چاپی وی یافت می‌شد. چنانکه غزل 3108 با مطلع «به دست هجر تو زارم تو نیز می‌دانی» که در جلد هفتم ضبط شده‌است، تنها منبعش نسخه نورعثمانیه است و در نسخ دیگر نیامده است. بنابراین با بررسی دقیق نسخ در دسترس فروزانفر می‌توان به ضبط‌های دقیق‌تر و اصیل‌تری از دیوان دست یافت. البته بررسی دقیق تمام ضبط‌های این نسخه مجال گسترده‌تری می‌طلبد که از حجم زیاد ابیات و غزل‌های افتاده می‌توان بدین نکته پی برد. پس از بررسی‌های به عمل آمده، غزل‌ها و ابیات این مقاله در دیوان شعرای دیگر یافت نشد و تا زمانی که این اشعار در دیوان شاعر دیگری یافت نشود، دلیلی برای رد انتساب آن‌ها به مولوی وجود ندارد. [1] ـ ستونی که بالای آن علامت اختصاری «ف» آمده‌است، نشانگر تعداد ابیات غزل در دیوان چاپی فروزانفر است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1ـ مولوی، جلالالدین محمد. (1363). کلیات شمس یا دیوان کبیر. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر. 2ـ ---------------- . (1386). دیوان کبیر، کلیات شمس تبریزی. به اهتمام توفیق سبحانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. 3- --------------- . کلیات شمس تبریزی. عکس نسخه اسعدافندی (=عد). مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. شماره 381. 4- -------------- . عکس نسخه قره‌حصار (=قح). کتابخانه گدک احمدپاشا در ترکیه. شماره 1605. 5- -------------- .فیلم نسخه بلدیه استانبول (=خب). دانشگاه تهران. شماره 19. 6- -------------- . فیلم نسخه موزه قونیه (=قو). دانشگاه تهران. شماره 46. 7- -------------- .فیلم نسخه موزه قونیه (=مق). دانشگاه تهران. شماره 48. 8- -------------- .فیلم نسخه نورعثمانیه (=عل). دانشگاه تهران. شماره 1107. 9- -------------- .فیلم نسخه قره‌حصار (=قص). دانشگاه تهران. به شماره 4340. 10- ------------- .فیلم نسخه چستربیتی (=چت). دانشگاه تهران. شماره 4341. 11- ------------- . نسخه نخجوانی (=خج). کتابخانه ملی تبریز. شماره 3621. 12- ------------- . نسخه آستان قدس رضوی (=رض). کتابخانه آستان قدس رضوی. شماره 4770. 13ـ نیری، محمدیوسف؛ خلیلی جهرمی، الهام؛ رزمجو بختیاری، شیرین. (1393). لزوم تصحیح دوباره غزلیات شمس. شعر پژوهی، دوره 6، شماره 2، ص. ص. 186ـ161. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,124 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 667 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||