پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,682 |
| تعداد مقالات | 13,758 |
| تعداد مشاهده مقاله | 32,154,507 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,729,905 |
بررسی گیاهپالایی فلزات سنگین و هیدروکربنهای نفتخام با استفاده از گیاه پریوش (Catharanthus roseus) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علوم زیستی گیاهی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 10، دوره 6، شماره 21، شهریور 1393، صفحه 111-126 اصل مقاله (856.19 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مهری عسکری مهرآبادی* ؛ فریبا امینی؛ پریسا ثابتی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گروه زیستشناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه اراک، کد پستی 8349-8-38156، اراک، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آلودگی نفتخام پدیدهای اجتنابناپذیر در مناطق تولید و مصرفکننده نفت در سراسر جهان است که از خطای انسانی، تخلیههای تصادفی و منابع دیگر سرچشمه میگیرد. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی توانایی گیاهپالایی گیاه پریوش در خاکهای آلوده به نفتخام است. آزمایش در یک طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار با غلظتهای مختلف نفتخام (0، 5/0، 1، 2، 3 و 4 درصد (حجمی/وزنی) در مرحله کشت گلدانی) انجام شد. در انتهای یک دوره 70 روزه، میزان حذف هیدروکربنهای خاک اندازهگیری شد. مقادیر سرب، روی و نیکل در خاک و برگ گیاه توسط دستگاه جذب اتمی اندازهگیری شد. آنالیز آماری دادهها بر اساس آزمون دانکن با نرمافزار SPSS نسخه 16 انجام شد. در غلظتهای بالاتر از 3 درصد هیچ رشدی مشاهده نشد. شاخصهای رشد نظیر: ارتفاع ساقه و وزن تر و خشک ساقه در خاک آلوده به نفتخام (5/0 تا 3 درصد) روند کاهشی را نشان دادند. نتایج، تجمع فلزات سنگین را در برگ گیاهان و کاهش آنها را در خاک نشان دادند. فلزات سنگین شامل روی، سرب و نیکل درون گیاه با افزایش غلظتهای مختلف نفتخام افزایش یافتند. هیدروکربنهای کل و فلزات سنگین شامل روی، سرب و نیکل در خاک آلوده کشتشده کاهش یافت. این مطالعه نشان میدهد که پریوش قادر به رشد و زنده ماندن در غلظتهای کم نفتی است و باعث کاهش آلایندهها در خاک میشود. بر اساس این نتایج، گیاه پریوش میتواند به عنوان یک گیاهپالای خاکهای آلوده به سطوح پایین نفتخام انتخاب شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آلودگی نفتی؛ پریوش؛ فلزات سنگین؛ گیاهپالایی؛ هیدروکربن | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
نفتخام منبع عمده انرژی در رشد اقتصادی-اجتماعی یک کشور محسوب میشود (Peng et al., 2009). تولید جهانی نفتخام تقریباً 72 میلیون بشکه در روز است که بیانگر مقیاس و حجم بالایی از استخراج، انتقال و پالایش و مصرف فرآوردههای آن است. چنانچه فرض کنیم حداقل یک درصد از این حجم عظیم از طریق سایتهای بهرهبرداری، نشت از خطوط انتقال، پسماندهای حاصل از پالایش و تصاعد آنها به محیط اضافه گردند، چیزی حدود 266 میلیون بشکه در سال است (Singh and Jain, 2003). نفتخام ترکیب پیچیدهای از هزاران ترکیب هیدروکربنی و غیرهیدروکربنی از جمله فلزات سنگین است که میتوانند سرطانزا و جهشزا باشند (Dai et al., 2011). برخی عناصر کمیاب از قبیل وانادیوم، نیکل، آهن، آلومینیوم، مس و برخی فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم در نفتخام موجود هستند (Odjegba and Badejo, 2013). این آلایندهها میتوانند به طور سطحی جذب ذرات خاک شده، به تدریج به غلظت آنها افزوده و همراه با جریانهای سطحی و عمقی، به آبهای سطحی و زیرزمینی وارد شوند و در نهایت به زنجیره غذایی گیاه، حیوان و انسان وارد شده، موجودات زنده را مسموم کنند (Rababah and Matsuzawa, 2002). نفتخام سبب چسبندگی و اتصال ذرات خاک شده و به دنبال سخت و غیرقابل نفوذ شدن خاک، زهکشی آب و انتشار اکسیژن را مختل میکند. آبگریزی بالای این ترکیبات موجب پیوستن آنها به ذرات خاک و سبب تشکیل رسوب شده و موجب کاهش دسترسی زیستی به این آلایندهها جهت جذب زیستی میگردد (Luepromchai et al., 2007). اختلالات خاک به دلیل تهویه ناقص ناشی از جایگزینی هوای خاک با نفت، فعالیت میکروارگانیسمهای غیرهوازی، اختلال در توازن آب در سیستم خاک-گیاه، سمّیت ناشی از سولفیدها و زیادی منگنز آزاد شده در تجزیه هیدروکربنها است. این اختلالات به تغییرات خواص فیزیکی، مورفولوژیکی و شیمی خاک منجر میشود و نیترات، فسفر قابل دسترس و کلسیم را کاهش میدهد که به موجب آن کاهش محصولات زراعی رخ میدهد Chupakhina and Maslennikov, 2004)؛ Odjegba and Badejo, 2013). همچنین گیاهان و میکروبهای خاک آلوده به نفت برای عناصر غذایی کممصرف با یکدیگر رقابت میکنند که به سبب آن رشد گیاهان در چنین خاکهایی سرکوب میشود (Akujobi et al., 2011). مهمترین و رایجترین نشانههای مشاهده شده در گیاهان آلوده با نفت شامل فرسایش موم، تجزیه کلروفیل، تغییرات مکانیسم روزنهای، کاهش فتوسنتز و تنفس، افزایش تولید هورمونهای گیاهی مربوط به تنش، تجمع مواد سمّی یا محصولات فرعیشان در بافتهای گیاهی، کاهش اندازه و تولید کمتر بیوماس Adenipekun et al., 2008)؛ (Bona et al., 2011 است. گیاهپالایی فنآوری نوینی است که از گیاهان برای حذف آلایندههای محیطی مانند فلزات سنگین و ترکیبات آلی استفاده میشود (Gerhardt et al., 2009). نخستین بار Adam و Duncan (2002) نقش گیاهان را در پالایش آلودگی هیدروکربنهای نفتی مطرح نمودند. سطوح پایین آلودگی نفتی از طریق کشت گیاهان در خاک میتواند تجزیه شود و حاصلخیزی، ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در اثر کشت گیاهان بهبود مییابد (Anoliefo et al., 2006). یکی از نخستین گامها در انتخاب گیاهان برای گیاهپالایی در مناطق گرمسیری، شناخت گونههایی است که قادر به رشد و نمو در خاکآلوده با نفت هستند و سپس ارزیابی تأثیر گیاهان بر تجزیه هیدروکربنهای نفت و مشتقات آنها است (Merkl et al., 2004). پریوش یا پروانش با نام علمی Catharanthus roseus از خانواده خرزهره امروزه به عنوان یک گیاه دارویی-زینتی در جهان مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه اغلب در مناطق معتدل و گرمسیری رشد میکند و به خشکی و گرما مقاوم است (Gilman and Howe, 2011). پریوش دارای آلکالوئیدهای مهمی از جمله آجمالیسین، وینبلاستین و وینکریستین است (Kumar and Gupta, 2008). آجمالیسین در درمان فشار خون بالا کاربرد دارد (Jaleel et al., 2006). وینبلاستین و وینکریستین نیز از داروهای مهم مورد مصرف در شیمیدرمانی و درمان انواع مختلف سرطان هستند (Filippini et al., 2003). پژوهشگران معتقدند که مقدار آلکالوئیدهای گیاه پریوش تحت تأثیر تنشهای غیرزیستی افزایش مییابد (Jaleel et al., 2006؛ Misra and Gupta, 2006؛ Amdoun et al., 2009). ضمن این که برخی از گیاهان این خانواده و گیاهان تولیدکننده آلکالوئید به عنوان گونه مقاوم به آلایندههای نفتی معرفی شدهاند (Anoliefo et al., 2006). از طرفی ایران یکی از کشورهای نفتخیز جهان است که همواره در معرض این نوع آلاینده محیطی قرار دارد (Celik et al., 2005). بیشتر مخازن نفتخام و پالایشگاههای نفت ایران در مناطقی با فعالیتهای کشاورزی و مناطق شهری قرار گرفته است (Besalatpour et al., 2008). شناسایی گیاهانی که در پالایش آلودگیهای نفتی نقش دارند و مطالعه شرایطی که در بهینه عمل کردن این مجموعه مؤثر هستند، میتواند راهکارهایی جهت حذف این آلودگیها از خاک این مناطق باشد (Celik et al., 2005). بررسی توانایی گیاه پریوش به عنوان یک گیاه دارویی مناطق گرمسیری در کاهش هیدروکربنهای نفتی و برخی فلزات سنگین خاک آلوده به نفتخام از اهداف پژوهش حاضر است.
مواد و روشها بذرهای گیاه پریوش از مؤسسه تحقیقاتی پاکان بذر اصفهان و نفتخام از پالایشگاه شازند تهیه شد. بذرهای پریوش ضدعفونی سطحی شده (Wang and Oyaizu, 2009) درون پتریدیشهای محتوی محلول هوگلند در تاریکی با دمای 25 درجه سانتیگراد قرار گرفتند. دانهرُستهای سه روزه در عمق 2 سانتیمتری خاک، درون گلدانهای محتوی خاک آلوده به نفتخام در غلظت 0 درصد به عنوان شاهد، 5/0، 1، 2، 3 و 4 درصد (حجمی/وزنی) انتقال یافتند. گلدانهای شاهد از همان خاک بدون افزودن نفتخام پُر شدند. پس از پوشاندن روی دانهرُستها توسط خاک همان گلدان، آبیاری با 250 میلیلیتر محلول هوگلند (Hoagland and Arnon, 1950) صورت گرفت و گلدانها در شرایط محیط در درجه دمای 25 درجه سانتیگراد در شب و 28 درجه سانتیگراد در روز و فتوپریود D12/L12 قرار گرفتند. آبیاری هر هفته با توجه به نیاز گیاه، به میزان 250 میلیلیتر محلول هوگلند صورت گرفت. آزمایش در طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام شد. هر هفته ارتفاع بخش هوایی اندازهگیری شد. در پایان 70 روز، برداشت نهایی انجام شد. ارتفاع بخش هوایی و وزن تر و خشک گیاهان 70 روزه نیز اندازهگیری شد. میزان هیدروکربنهای کل (TPHs, Total Petroleum Hydrocarbons) در خاک آلوده به سطوح مختلف نفتخام پیش از آغاز دوره کشت (بلافاصله پس از آلوده شدن خاک در شروع کاشت) و همچنین بعد از دوره 70 روزه کشت در خاک کشتشده با پریوش و کشتنشده اندازهگیری شد. اختلاف میزان هیدروکربنهای کل خاک در ابتدا و انتهای دوره، به عنوان میزان حذف هیدروکربنها از خاک به تنهایی (در خاکهای کشت نشده) یا میزان حذف هیدروکربنها از خاک کشتشده در نظر گرفته شد. برای جداسازی به مقدار یک گرم خاک، 10 میلیلیتر حلال دیکلرومتان اضافه شد. مخلوط به شدت تکان داده شد تا نفت موجود در خاک توسط حلال جدا شود. سپس مخلوط به مدت 5 دقیقه با دور اندازهگیری عناصر سنگین (روی، سرب و نیکل) در برگ گیاه و در خاک توسط دستگاه جذب اتمی (مدل Shimadzu AA-680، شرکت Shimadzu، ژاپن) انجام شد. اندازهگیری عناصر در برگ گیاه به منظور ارزیابی گیاه در انباشت عناصر فوق انجام شد. به 2/0گرم برگ خشک گیاهان، 4 میلیلیتر نیتریک اسید 65 درصد اضافه و به مدت 24 ساعت در دمای اتاق قرار داده شد، سپس 5 تا 6 ساعت در آون 90 درجه سانتیگراد قرار گرفتند. پس از خنک شدن، نمونهها صاف و با آب مقطر به حجم 10 میلیلیتر رسانده شدند. محلولهای استاندارد نیتراتروی (N2O6Zn. 4H2O)، نیتراتنیکل (Ni(NO3)2.6H2O) و نیتراتسرب (N2O6Pb) تهیه شدند و جذب آنها و نمونهها در دستگاه جذب اتمی خوانده شد. نمودار استاندارد بر اساس جذب رسم و رابطه خطی محلولها به دست آمد (Celik et al., 2005). مقادیر عناصر سرب، نیکل و روی در خاک پیش از آغاز کشت (بلافاصله پس از آلوده شدن خاک) و همچنین در پایان دوره 70 روزه در خاک کشتشده اندازهگیری شد. اختلاف میزان عناصر فوق درون خاک در ابتدا و انتهای دوره محاسبه شد. 2 گرم خاک آلوده به نفتخام را پس از خشک و الک کردن (2 میلیمتری) با 5/2 میلیلیتر نیتریک اسید غلیظ و 5/7 میلیلیتر کلریدریک اسید غلیظ به مدت یک شب به حال خود گذاشته و پس از آن به دمای 70-80 درجه سانتیگراد منتقل نموده و در نهایت پس از تهنشینی رسوبات با نیتریک اسید 1 درصد به حجم 50 میلیلیتر رسانده شد. محلولهای استاندارد نیتراتروی، نیتراتنیکل و نیتراتسرب مانند مرحله قبل تهیه شدند و جذب آنها به همراه نمونهها توسط دستگاه جذب اتمی خوانده شد. نمودار استاندارد بر اساس جذب رسم و رابطه خطی محلولها به دست آمد (Celik et al., 2005). آنالیز دادهها با نرمافزار SPSS نسخه 16 و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمونهای دانکن انجام شده است. برای رسم نمودارها از نرمافزار Excell استفاده گردید.
نتایج در گلدانهای آلوده به 4 درصد نفتخام هیچ گیاهی رشد نکرد، بنابراین غلظت فوق، غلظت کشنده نفتخام برای گیاه پریوش در نظر گرفته شد. آنالیز آماری دادهها، اثر معنیدار (سطح 01/0) تیمار نفتخام را بر ارتفاع بخش هوایی و وزن تر و خشک ساقه گیاهان تحت تیمار نشان میدهد (جدول 1). پس از 70 روز، شاهد و تیمار 3 درصد به ترتیب با ارتفاع 33/7 و 87/1 سانتیمتر بلندترین و کوتاهترین گیاهان بودند. کاهش ارتفاع گیاهان 70 روزه در تیمارهای 5/0، 1، 2 و 3 درصد نسبت به شاهد به ترتیب 79/31، 39/70، 67/73 و 49/74 درصد اندازهگیری شد. بین تیمارهای 1، 2 و 3 درصد نفتخام تغییر معنیداری در ارتفاع گیاه مشاهده نشد. تا روز سی و پنجم اختلاف معنیداری بین شاهد و تیمار 5/0 درصد مشاهده نشد (جدول 2). مطابق جدول 2 در طول زمان ارتفاع بخش هوایی در تمامی تیمارهای نفتی نیز رشد صعودی داشته است اما در تیمارهای نفتی، رشد با تأخیر و کاهش شدت رشد نسبت به شاهد همراه است. به طوری که گیاهان 70 روزه درون خاک آلوده به 5/0 درصد نفتخام دارای ارتفاعی تقریباً برابر گیاهان شاهد 56 روزه داشتند. بیشترین و کمترین وزن تر ساقه به ترتیب 33/53 و 7 میلیگرم مربوط به گیاهان موجود در گلدانهای شاهد و تیمار 3 درصد نفتخام بود. وزن تر ساقه در غلظتهای 5/0، 1، 2 و 3 درصد نفتخام به ترتیب 61/15، 13/85، 18/86 و 87/86 درصد کاهش نسبت به شاهد را نشان میدهد. بیشترین و کمترین وزن خشک ساقه نیز مربوط به گیاهان شاهد و تیمار 3 درصد نفتخام به ترتیب 2/6 و 9/0 میلیگرم اندازهگیری شد. وزن خشک ساقه نیز در غلظتهای 5/0، 1، 2 و 3 درصد نفتخام به ترتیب 75/10، 72/81، 41/84 و 48/85 درصد کاهش نسبت به شاهد نشان دادند. جدول 3 درصد کاهش مقدار هیدروکربنهای کل خاک آلوده به نفتخام را در خاک کشتنشده و کشتشده پس از یک دوره 70 روزه نشان میدهد. در گلدانهای شاهد که به نفت آلوده نشدهاند هیچ هیدروکربنی نه در ابتدا و نه در انتهای دوره مشاهده نشده است یعنی گلدانهای شاهد فاقد هیدروکربن بودهاند. در ابتدای دوره با افزایش سطح نفتخام مقدار هیدروکربنهای خاک افزایش یافته است. آنالیز آماری دادههای فوق که حاصل اختلاف مقادیر TPHs موجود در خاکهای آلوده به نفتخام در ابتدا و انتهای دوره 70 روزه است اختلاف معنیداری (01/0(P≤ را بین دادهها نشان میدهد. یعنی بین میزان درصد برداشت هیدروکربنهای خاکآلوده در خاک کشتشده و خاک کشتنشده اختلاف معنیداری مشاهده میشود (جدول 4). مطابق جدول 3 کشت گیاه پریوش برداشت هیدروکربنهای کل را به طور معنیداری افزایش داده است. میزان کاهش TPHs با افزایش غلظت نفتخام بیشتر شده است. بیشترین مقدار کاهش TPHs در غلظت 3 درصد (67/822 میلیگرم بر کیلوگرم) در خاک کشتشده و کمترین مقدار (6 میلیگرم بر کیلوگرم) در خاک کشتنشده و آلوده به غلظت 5/0 درصد نفت مشاهده میشود. مقادیر کاهش TPHs خاک در غلظتهای 5/0، 1، 2 و 3 درصد کشتشده نسبت به همان غلظتها در خاک کشتنشده به ترتیب 5/18، 98/10، 88/9 و 09/6 برابر افزایش نشان میدهد. گیاهان پریوش در خاک آلوده به 5/0 درصد نفتخام پس از 70 روز 73/29 درصد هیدروکربنهای خاک را حذف نمودند، در حالی که در همین مدت میزان حذف در خاک کشتنشده آلوده به 5/0 درصد نفتخام تنها 61/1 درصد کل هیدروکربنهای خاک بوده است. همچنین، در خاک آلوده به 3 درصد نفتخام در صورت کشت گیاه میزان حذف و برداشت هیدروکربنها 59/36 درصد و در صورت عدم کشت گیاه تنها 38/3 درصد اندازهگیری شده است.
جدول 1- جدول آنالیز واریانس اثر سطوح مختلف نفتخام (0، 5/0، 1، 2، 3 درصد نفتخامحجمی/وزنی) بر شاخصهای رشد ساقه، غلظت فلزات سنگین درون برگ گیاه پریوش و درصد کاهش مقدار فلزات سنگین در خاک آلوده به سطوح مختلف نفتخام. ** معنی دار در سطح 01/0.
جدول 2- مقایسه میانگینهای اثر غلظتهای مختلف نفتخام (0 ، 5/0، 1، 2 و 3 درصدنفتخامحجمی/وزنی) بر طول ساقه (سانتیمتر) و وزن تر و خشک ساقه (گرم) گیاه پریوش. مقادیر میانگین سه تکرار ± SD است. حروف یکسان بیانگر اختلاف معنیدار (01/0(P≤ طبق آزمون دانکن را نشان میدهد. مقایسه برای هر ردیف جداگانه انجام شده است.
جدول 3- مقایسه درصد کاهش هیدروکربنهای کل TPHs (میلیگرم بر کیلوگرم خاک) از خاکهای آلوده به غلظتهای مختلف نفتخام (0، 5/0، 1، 2 و 3 نفتخامحجمی/وزنی) در خاک کشتشده (Plant+) و خاک کشتنشده (-Plant) طی یک دوره 70 روزه. مقادیر میانگین سه تکرار ± SD است. حروف یکسان بیانگر اختلاف معنیدار (01/0(P≤ طبق آزمون دانکن است.
جدول 4- جدول آنالیز واریانس تأثیر سطوح مختلف نفتخام (0، 5/0، 1، 2، 3، 4 درصد حجمی/وزنی) و تأثیر کاشت گیاه پریوش بر درصد کاهش هیدروکربنهای کل خاک آلوده (** معنیدار در سطح 01/0).
آنالیز آماری دادههای حاصل از اندازهگیری مقدار روی، سرب و نیکل درون برگ تحت تنش نفتخام اختلاف معنیداری در سطح 01/0 نشان میدهد (جدول 1). بیشترین مقدار روی (ppm 4/1) در برگ گیاهان تحت تیمار غلظت 3 درصد و کمترین مقدار (ppm 45/0) در شاهد مشاهده شد. مقدار عنصر روی در برگ گیاهان تحت غلظتهای 5/0، 1، 2 و 3 درصد نفت نسبت به شاهد 44/44، 100، 88/138 و 11/211 درصد افزایش را نشان میدهد. در برگ گیاهان شاهد که نفتخام دریافت نکردند، هیچ نیکل و سربی مشاهده نشد. بیشترین مقدار نیکل (ppm 17/0) و سرب (ppm 226/0) در برگ گیاهان تحت غلظت 3 درصد و کمترین مقدار سرب (ppm 09/0) و نیکل (ppm 085/0) در برگ گیاهان تحت تیمار غلظت 5/0 درصد نفتخام مشاهده شد. مقدار نیکل در غلظتهای مختلف نفتخام نسبت به تیمار نفتی 5/0 درصد به ترتیب 76/11، 52/23 و 100 درصد افزایش داشت. مقدار سرب برگ در غلظتهای مختلف نفتخام نسبت به تیمار نفتی 5/0 درصد به ترتیب 70، 33/103 و 11/151 درصد افزایش نشان میدهد. در فلزات سنگین اندازهگیری شده سرب بیشترین تجمع را در برگ گیاه پریوش نشان داد و نیکل کمترین تجمع را نشان میدهد (شکل 1).
عناصر روی، سرب و نیکل موجود در خاک در ابتدای دوره (بلافاصله پس از آلوده ساختن خاک) و انتهای دوره در خاک گلدانهای شاهد و تیمارهای 5/0 تا 3 درصد نفتخام کشتشده اندازهگیری شدند و درصد کاهش عناصر فوق از خاک آلوده بررسی گردید. آنالیز آماری دادههای حاصل از درصد حذف عناصر روی، سرب و نیکل خاک در غلظتهای مختلف نفتخام اختلاف معنیداری را در سطح 01/0 نشان میدهد (جدول 1). با افزایش غلظت نفتخام مقدار هر سه عنصر روی، سرب و نیکل موجود در خاک در ابتدای دوره، افزایش را نشان میدهند، بهطوریکه بیشترین و کمترین غلظت عنصر روی در ابتدای دوره به ترتیب ppm 05/6 و ppm 95/0 در خاک آلوده به 3 درصد نفتخام و خاک شاهد اندازهگیری شد. در پایان دوره 70 روزه نیز بیشترین حذف و برداشت عنصر روی از خاک در غلظت 3 درصد نفتخام با 47/45 درصد و کمترین مقدار حذف در شاهد با 97/28 درصد مشاهده شد. مقادیر حذف عنصر روی خاک در غلظتهای مختلف 5/0، 1، 2 و 3 درصد نفتخام نسبت به شاهد به ترتیب افزایش 04/4، 0/5، 0/6 و 82/9 برابری مشاهده میشود. درصد حذف عنصر روی بین گیاهان شاهد و تحت تیمار 5/0 نفت اختلاف معنیداری مشاهده نمیشود (جدول 5). بیشترین مقدار عنصر سرب (ppm 6/1) در خاک آلوده به 3 درصد نفتخام و کمترین آن (ppm 75/0) در خاک آلوده به 5/0 درصد در ابتدای دوره اندازهگیری شد. در خاک گلدانهای شاهد در ابتدا و انتهای دوره هیچ سربی وجود نداشت. بیشترین مقدار حذف سرب در گلدانهای تحت تیمار 3 درصد نفتخام با 64/41 درصد و کمترین مقدار در خاک گلدانهای تحت تیمار نفتی 5/0 درصد با 96/28 درصد کاهش نسبت به ابتدای دوره مشاهده میشود. مقدار حذف سرب خاک در غلظتهای مختلف نفتخام نسبت به غلظت 5/0 درصد به ترتیب 71/1، 66/2 و 14/3 برابر شده است (جدول 5).
جدول 5- مقادیر اولیه و درصد کاهش فلزات روی، سرب و نیکل (ppm) در خاک آلوده به غلظتهای مختلف نفتخام (0، 5/0، 1، 2 و 3 درصد حجمی/وزنی) طی یک دوره 70 روزه بعد از کشت گیاه پریوش. مقادیر میانگین سه تکرار ± SD است. حروف یکسان بیانگر اختلاف معنیدار در سطح 01/0P≤ طبق آزمون دانکن است. مقایسه برای هر عنصر جداگانه انجام شده است.
در ابتدای دوره، بیشترین و کمترین مقدار عنصر نیکل به ترتیب ppm 03/4 و ppm 15/1 در خاک آلوده به 3 و 5/0 درصد نفتخام اندازهگیری شد. همانند سرب در خاک گلدانهای شاهد در ابتدا و انتهای دوره هیچ نیکلی وجود نداشت. بیشترین میزان حذف نیکل از خاک آلوده به غلظت 3 درصد
بحث در پژوهش حاضر، کاهش ارتفاع و وزن تر و خشک ساقه به موازات افزایش غلظت نفتخام مشاهده گردید. مشابه کاهش رشد گیاه Phaseolus vulgaris در خاک تیمار شده با 1 تا 10 درصد نفت (Nwoko et al., 2007) و همچنین کاهش وزن تر و خشک ساقه اقاقیا که متناسب با افزایش غلظت نفتخام موجود در خاک گزارش شده است (Askary et al., 2011a). اثر منفی ترکیبات نفتخام میتواند ناشی از عدم نفوذپذیری هیدروکربنهای نفت، عدم حرکت مواد غذایی عمدتاً نیتروژن یا اثر ممانعتکننده برخی ترکیبات حلقوی نفت یعنی آروماتیکها باشد. ترکیبات آلیفاتیک کوچک، آروماتیک، نفتالیک و شبه فنولی موجود در نفتخام سبب کاهش تنفس، تبخیر، فتوسنتز و پاسخ هورمونی به تنش میشوند (Ogbo, 2009). نفتخام یک لایه آبگریز روی ریشه تشکیل میدهد که جذب آب و مواد غذایی را محدود میکند (Quinones-Aquilar et al., 2003). آلودگی نفتی مانع از تبادل طبیعی اکسیژن بین خاک و جو به علت خواص آبگریز نفت میشود (Njoku et al., 2009) و شرایط بد خاک را برای رشد گیاه ایجاد میکند که ناشی از کاهش سطح مواد غذایی در دسترس گیاه یا افزایش در حد سمّی عناصری مثل آهن و روی است (Omosun et al., 2008). پالایش آلودگیهای محیطی بر پایه و اساس گیاه یک تکنولوژی نسبتاً جدید، کارآمد و دوستدار محیط زیست است که میتواند جهت خروج بسیاری از آلایندهها مثل آلودگی هیدروکربنها و فلزات سنگین نویدبخش باشد Daryabeigi zand et al., 2010)؛ Qixing et al., 2011). آلودگیهای آلی سهم مهم و بزرگی از آلایندههای خاک را تشکیل میدهند (Daryabeigi zand et al., 2010). خروج و حذف فلزات سنگین و هیدروکربنهای نفت در خاک، اغلب به میکروارگانیسمهای زنده ریزوسفر که تحت تأثیر ترشحات ریشه گیاهان قرار دارند نسبت داده میشود (Joner et al., 2004). پژوهشهای مختلف نشان داده است که جمعیت میکروبی خاکهای کشت شده بیشتر و فعالتر از خاکهای کشت نشده است (Mueller and Shann, 2006). گیاهان با تجمع و انباشت فلزات سنگین (Peretiemo-Clarke and Achuba, 2007) و با تغییر دادن شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک و افزایش تهویه و فراهم کردن اکسیژن جهت تجزیه ترکیبات نفتی در کاهش آلودگیهای زیست محیطی مؤثر هستند (Shirdam et al., 2008). در مطالعه حاضر کاهش معنیدار هیدروکربنهای نفتخام در خاک کشتشده (7/29 تا 6/36 درصد در خاک آلوده به 5/0 تا 3 درصد نفت) در مقایسه با خاک کشتنشده (6/1 تا 6 درصد در همان تیمارهای نفتی) که به مدت 70 روز در محیط آزمایشگاه نگهداری شده مشاهده میشود. افزایش تجزیه هیدروکربنهای نفت در خاکی که گیاه در آن کاشته شده است توسط پژوهشگران متعدد گزارش شده است در مطالعه حاضر، بیشترین مقدار انباشت و تجمع فلزات سنگین روی (ppm 4/1)، نیکل (ppm 17/0) و سرب (ppm 226/0) در برگ گیاهان تحت غلظت 3 درصد نفتخام مشاهده شد. در فلزات سنگین اندازهگیری شده، روی بیشترین و نیکل کمترین تجمع را در برگ گیاه پریوش نشان میدهند. آلودگی فلزات سنگین در خاکهای کشاورزی ممکن است موجب بینظمی در ساختار خاک، دخالت در رشد گیاه و حتی آسیب به سلامت انسان از طریق ورود به زنجیره غذایی گردد (Lee et al., 2006). به دلیل سمّیت بالقوه و مقاومت زیاد فلزات، خاکهایی که آلوده به چنین عناصری هستند به عنوان یک مشکل محیطی بزرگ مطرح هستند که به راه حلی مؤثر و ممکن نیاز دارند در این مطالعه، مقدار فلزات سنگین در خاک آلوده به نفتخام، پس از یک دوره کشت 70 روزه، کاهش معنیداری را نشان دادند. بیشترین مقدار برداشت و حذف عناصر روی، نیکل و سرب از خاک آلوده به غلظت 3 درصد نفتخام انجام شده است که به ترتیب 47/45، 87/33 درصد و 64/41 درصد از کل فلزات موجود در خاک حذف گردیدند. Ogbuehi و همکاران (2011) نیز کاهش مقدار عناصر روی، نیکل و سرب خاکهای آلوده به فلزات سنگین را با کشت گیاه بادام زمینی گزارش دادهاند. مقدار باقیمانده فلزات روی، نیکل و سرب در خاکهای آلوده به غلظت و نوع فلزات سنگین وابسته است. مقدار فلزات سنگین استخراجشده و تبخیرشده توسط گیاه به طور مستقیم با کاهش مشاهده شده در ارتفاع گیاه، تعداد و سطح برگ مرتبط بوده و باعث کاهش محصول شد (Ogbuehi et al., 2011). همچنین غلظت روی، سرب و نیکل در خاک آلوده با روغن طی گیاهپالایی با ذرت پس از هشت هفته کاهش یافته است (Stephen et al., 2013). نتیجه نهایی این که برداشت و حذف 47/45، 64/41، 87/33 درصد و 6/36 درصدی عناصر روی، سرب، نیکل و هیدروکربنهای کل از خاکهای آلوده به نفتخام، توسط گیاه گرمسیری پریوش، نشاندهنده نقش این گیاه در پالایش، تصفیه و کاهش فلزات سنگین و هیدروکربنهای نفت است. کشت پریوش در مناطق آلوده به غلظتهای پایین نفتخام و فضاهای سبز ایران به عنوان یک گونه زینتی، دارویی، گیاهپالا و مؤثر در کاهش هیدروکربنهای نفتی و فلزات سنگین پیشنهاد داده میشود.
سپاسگزاری نگارندگان از مسؤولان محترم آزمایشگاه شرکت پتروشیمی شازند به خاطر همکاری صمیمانه در اندازهگیری فلزات سنگین تشکر و قدردانی مینمایند.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Adam, G. and Duncan, H. (2002) Influence of petroleum hydrocarbon on seed germination. Journal of Environmental Pollution 120: 363-370.
Adenipekun, C. O., Oyetunji, O. J. and Kassim, L. S. (2008) Effect of spent engine oil on the growth parameters and chlorophyll content of Corchorus olitorius Linn. Environmentalist 28: 446-450.
Akujobi, C. O., Onyeagba, R. A., Nwaugo, V. O. and Odu, N. N. (2011) Protein and chlorophyll Contents of Solanum melongena on diesel oil polluted soil amended with nutrient supplements. Current Research Journal of Biological Sciences 3(5): 516-520.
Alikani, S. S., Shorafa, M., Tavassoli, A. and Ebrahimi, S. S. (2011) The effect of plants’growth at different densities on soil petroleum hydrocarbons remediation. Journal of Water and Soil 25(5): 961-970 (in Persian).
Amdoun, R., Khelifi, L., Khelifi-Slaoui, M., Amroune, S., Benyoussef, E. H., Thi, D. V., Assaf-Ducrocq, C. and Gontier, E. (2009) Influence of minerals and elicitation on Datura stramonium L. tropane alkaloid production: modelization of the in vitro biochemical response. Plant Science 177: 81-87.
Anoliefo, G. O., Isikhuemhen, O. S. and Ohimain, E. I. (2006) Sensitivity studies of the common bean (Vigna unguiculata) and maize (Zea mays) to different soil types from the crude oil drilling sites at Kutchalli, Nigeria. Journal of Soils Sediments 6(1): 30-36.
Askary, M., Noori, M., Amini, F. and Beigi, F. (2011a) Evaluation of germination, growth and chlorophyll content of Rubinia pseudoacacia L. as affected by petroleum pollution. Journal of Plant Biology 3(7): 41-54 (in Persian).
Askary, M., Noori, M., Beigi, F. and Amini, F. (2011b) Evaluation of the phytoremediation of Robinia pseudoacacia L. in petroleum-contaminated soils with emphasis on the some heavy metals. Journal of Cell and Tissue 2(4): 437-442 (in Persian).
Besalatpour, A., Khoshgoftarmanesh, A. H., Hajabbasi, M. A. and Afyuni, M. (2008) Germination and growth of selected plants in a petroleum contaminated calcareous soil. Soil Sediment Contamination 17(6): 665-676.
Bona, C., Mendonça de Rezende, I., De Oliveira Santos, G. and Antônio de Souza, L. (2011) Effect of soil contaminated by diesel oil on the germination of seeds and the growth of Schinus terebinthifolius Raddi (Anacardiaceae) seedlings. Brazilian Archives of Biology and Technology 54(6): 1379-1387.
Celik, A., Kartal, A. A., Akdogan, A. and Kaska, Y. (2005) Determining the heavy metal pollution in Denizli (Turkey) by using Robinio pseudo-acacia L.. Environment International 31(1): 105-112.
Chupakhina, G. N. and Maslennikov, P. V. (2004) Plant adaptation to oil stress. Russian Journal of Ecology 35: 290-295.
Dai, C., Hu, Y., Liu, X., Wen, J. and Zhong, C. (2011) Multi-system phytoremediation on oil-contaminated chernozem soilin daqing oilfield. Multi-system phytoremediation on oil-contaminated chernozem soil in daqing oilfield. The 1st International Conference on Environmental and Agriculture Engineering (ICEAE), Chengdu, China.
Daryabeigi Zand, A., Nabi Bidhendi, Gh. and Mehrdadi, N. (2010) Phytoremediation of total petroleum hydrocarbons (TPHs) using plant species in Iran. Turkish Journal of Agriculture Forestry 34: 429-438.
Durmishidze, S. V. (1977) Metabolism of certain air-polluting organic compounds in plants air-polluting organic compounds in plants (review). Applied Biochemistry and Microbiology 13(6): 646-653.
Filippini, R., Caniato, R., Piovan, A. and Cappelletti, E. M. (2003) Production anthocyanins by Catharanthus roseus. Fitoterapia 74: 62-67.
Gardea-Torresdey, J. L., Peraha-Videa, J. R., Rosa, G. D. L. and Parsons, J. G. (2005) Phytoremediation of heavy metals and study of the metal coordination by x-ray absorption spectroscopy. Coordination Chemistry Reviews 24: 1979-1810.
Gerhardt, K. E., Huanga, X. D., Glicka, B. R. and Greenberg, B. M. (2009) Phytoremediation and rhizoremediation of organic soil contaminants: potential and challenges. Plant Science 176: 20-30.
Gilman, E. F. and Howe, T. (2011) Catharanthus roseus periwinkle, Madagascar periwinkle. Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, Gainesville.
Gouia, H., Ghorbal, M. H. and Meyer, C. (2001) Effect of cadmium on activity of nitrat reductase and on other enzymes of the nitrate assimilation pathway in bean. Plant Physiology 38:629-638.
Groppa, M. D., Tomaro, M. L. and Benarides, M. P. (2007) Polyamines and heavy metal stress: the antioxidant behavior of spermine in cadmium and copper treated wheat leaves. Biometals 20: 185-195.
Gunther, T., Dornberger, U. and Fritsche, W. (1996) Effects of ryegrass on biodegradation of hydrocarbons in soil. Chemosphere 33: 203-215.
Hoagland, D. R. and Arnon, D. L. (1950) The water-culture method for growing plants without soil. California Agricultural Experiment Station Circular 374: 1-32.
Jaleel, C. A., Gopi, R., Alagu Lakshmanan, G. M. and Panneerselvam, R. (2006) Triadimefon induced changes in the antioxidant metabolism and ajmalicine production in Catharanthus roseus (L.) G. Don. Plant Science 171(2): 271-276.
Joner, J. E., Hirmann, D., Szolar, H. J., Todorovic, D. Leyval, C. and Loibner, A. P. (2004) Priming effects on PAH degradation and ecotoxicity during a phytoremediation experiment. Environmental Pollution 128: 429-435.
Kechavarzi, C., Pettersson, K., Leeds-Harrison, P., Ritchie, L. and Ledin, S. (2007) Root establishment of perennial ryegrass (L. perenne) in diesel contaminated subsurface soil layers. Environmental Pollution 145: 68-74.
Kumar, J. and Gupta, P. K. (2008) Molecular approaches for improvement of medicinal and aromatic plants. Plant Biotechnology Report 2: 93-112.
Lee, C. S., Li, X. and Shi, W. (2006) Metal contamination in urban, suburban, and country park soils of Hong Kong: a study based on GIS and multivariate statistics. Science of the Total Environment 356(1-3): 45-61.
Luepromchai, E., Lertthamrongsak, W., Pinphanichakarn, P., Thaniyavarn, S., Pattaragulwanit, K. and Juntongjin, K. (2007) Biodegradation of PAHs in petroleum-contaminated soil using tamarind leaves as microbial inoculums. Songklanakarin Journal of Science and Technology 29(2): 515-527.
Malizia, D., Giuliano, A., Ortaggi, G. and Masotti, A. (2012) Common plants as alternative analytical tools to monitor heavy metals in soil. Chemistry Central Journal 6(2): 1-10.
Merkl, N., Schultze-Kraft, R. and Infante, C. (2004) Phytoremediation in the tropics-the effect of crude oil on the growth of tropical plants. Bioremediation Journal 8: 177-184.
Misra, N. and Gupta, A. K. (2006) Effect of salinity and different nitrogen sources on the activity of antioxidant enzymes and indole alkaloid content in Catharanthus roseus seedlings. Journal of Plant Physiology 163: 11-18.
Mueller, K. E. and Shann, J. R. (2006) PAH dissipation in spiked soil: impacts of bioavailability, microbial activity and trees. Chemosphere 64: 1006-1014.
Muratova, A. Y., Turkovskaya, O. V., Hübner, T. E. and Kuschk, P. (2003) Studies of the efficacy of alfalfa and reed in the phytoremediation of hydrocarbon-polluted soil. Applied Biochemistry and Microbiology 39: 681-688.
Nascimento, C. W. A. D. and Xing, B. (2006) Phytoextraction: a review on enhanced metal availability and plant accumulation. Science Agriculture 63: 299-311.
Njoku, K. L., Akinola, M. O. and Ige, T. O. (2009) Comparative effects of diesel fuel and spent lubricating oil on the growth of Zea mays (Maize). American-Eurasian Journal of Sustainable Agriculture 3(3): 428-434.
Nwoko, C. O., Okeke, P. N., Agwu, O. O. and Akpan, I. E. (2007) Performance of Phaseolus vulgaris L. in a soil contaminated with spent-engine oil. African Journal of Biotechnology 6(16): 1922-1925.
Odjegba, V. J. and Badejo J. O. (2013) Crude oil induced oxidative stress in Capsicum annum L. Nature and Science 11(2): 46-50
Ogbo, E. M. (2009) Effects of diesel fuel contamination on seed germination of four crop plants Arachis hypogaea, Vigna unguiculata, Sorghum bicolor and Zea mays. African Journal of Biotechnology 8(2): 250-253.
Ogbuehi, H. C., Ezeibekwe, I. O. and Ejiogu, M. C. (2011) The effect of spent engine oil on growth performance of groundnut (Arachis hypogea), grown in Owerri, Imo State. Global Research Journal of Science 1: 24-27.
Ogedegbe, A., Uwaila, Ikhajiagbe, B. and Anoliefo, G. O. (2013) Growth response of Alternanthera brasiliana (L.) Kuntze in a waste engine oil-polluted soil. Journal of Emerging Trends in Engineering and Applied Sciences 4(2): 322-327.
Omosun, G., Markson, A. A. and Mbanasor, O. (2008) Growth and anatomy of Amaranthus hybridus as affected by diferrent crude oil concentrations. American-Eurasian Journal of Scientific Research 3(1): 70-74.
Peng, S. W., Zhou, Q. X., Zhang, H. and Shi, R. G. (2009) Responses of seed germination of 8 ornamental plants to petroleum contamination. Chinese Journal of Environmental Science 29: 786-790.
Peretiemo-Clarke, B. O. and Achuba, F. I. (2007) Phytochemical effect of petroleum on peanut (Arachis hypogea) seedlings. Journal of Plant Pathology 6(2): 179-182.
Qixing, Z., Zhang, C., Zhineng, Z. and Weitao, L. (2011) Ecological remediation of hydrocarbon contaminated soils with weed plant. Journal of Resources and Ecology 2(2): 97-105.
Quinones-Aquilar, E. E., Ferra-Cerrato, R., Gavi, R. F., Fernandez, L., Rodriguez, V. R. and Alarcom, A. (2003) Emergence and growth of maize in a crude oil polluted soil. Agrociencia 37: 585-594.
Rababah, A. and Matsuzawa, S. (2002) Treatment system for solid matrix contaminated with fluoranthene 11 recirculating photodegradation techniques. Chemosphere 46: 49-57.
Rosa, I., Rhykerd, R. L. and Smiciklas, K. D. (2005) impact of petroleum diesel and biodiesel feuls on acetylene reduction in Glycine max. Agronomy Abstracts. American Society of Agronomy International Meetings, Salt Lake City, UT USA.
Shahriari, M. H., Savaghebi-Firrozabadi, G., Minai-Tehrani, D. and Padidaran, M. (2006) The effect of mixed plants alfalafa (Medicago sativa) and Fescue (Festuca arudinacea) on the phytoremediation of light crude oil in soil. Environmental Sciences 13: 33-40 (in Persian).
Sharma, P. and Dubey, R. S. (2005) Lead toxicity in plants. Plant physiology 17: 35-52.
Shirdam, R., Daryabeigi Zand, A., and Nabi Bidhendi, G. (2008) Phytoremediation of hydrocarbon-contaminated soils with emphasis on the effect of petroleum hydrocarbons on the growth of plant species. Journal of Phytoprotection 89: 21-29.
Shukry, W. M., Al-Hawas, G. H. S., Al-Moaikal, R. M. S. and El-Bendary, M. A. (2013) Effect of petroleum crude oil on mineral nutrient elements, soil properties and bacterial biomass of the rhizosphere of Jojoba. British Journal of Environment and Climate Change 3(1): 103-118.
Singh, O. V. and Jain, R. K. (2003) Phytoremediation of toxic aromatic pollutants from soil. Applied Microbiology and Biotechnology 63: 128-135.
Stephen, E., Yakubu, S. A., Omebije, P. E., Edegbo, E. and Makolo, D. (2013) Physicochemical properties of spent lubricating oil polluted soil subjected to phytoremediation. Journal of Environment and Earth Sciences 2(1): 1-4.
Verma, P., George, K. V., Singh, H. V. and Singh, R. N. (2007) Modeling cadmium accumulation in radish, carrot, spinach and cabbage. Applied Mathematical Modelling 31: 1652-1661.
Wang, Y. and Oyaizu, H. (2009) Evaluation of the phytoremediation potential of four plant species for dibenzofuran-contaminated soil. Journal of Hazardous Materials 168: 760-764
Zoufan, P., Saadatkhah, A. and Rastegharzadeh, S. (2013) Comparison of potentiality of heavy metals accumulation in the plants surrounding steel industries in the mahshahr-bandar imam road, ahvaz. Journal of Plant Biology 5(16): 41-56 (in Persian).
Zurayk, R., Sukkariyah, B. and Baalbaki, R. (2001) Common hydrophytes as bioindicators of nickel, chrom ium and cadmium pollution. Water, Air and Soil Pollution 127: 373-288. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,346 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,127 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||