پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,651 |
| تعداد مقالات | 13,405 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,210,409 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,076,319 |
سنجش شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 6، دوره 24، شماره 2، شهریور 1392، صفحه 53-74 اصل مقاله (465.88 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سیدعلی بدری* 1؛ محمدرضا رضوانی2؛ مجید قرنجیک3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| در چند دهه اخیر، کیفیت زندگی به‌عنوان یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از علوم، مورد توجه محققان، برنامه‌ریزان و دولت‌ها قرار گرفتهاست. با توجه به اهمیت موضوع و کمبود تحقیقات علمی انجام شده این بحث در نواحی روستایی، به‌ویژه محدوده مطالعه شده با خصوصیات قومی، فرهنگی و مذهبی منحصربفرد، از اهمیت خاصی برخوردار است. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوه پیمایشی با هدف شناخت و سنجش سطح کیفیت زندگی روستاییان ساکن در محدوده ناحیه روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن، در پی آن است که ضمن شکافتن ابعاد و مؤلفههای تأثیرگذار بر مقوله کیفیت زندگی، نگرش جامعه مورد مطالعه را با ویژگی‌های خاص قومی و فرهنگی از منظر شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی، در هشت قلمرو آموزش، سلامت و بهداشت، امنیت، محیط سکونتی، زیرساخت‌ها، اشتغال و درآمد، گذران اوقات فراغت و تعامل و همبستگی اجتماعی مورد سنجش قرار دهد. یافتههای حاصل از مطالعه میدانی که با استفاده از میانگین و آزمونهای آماری و به کمک نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، نشان میدهد بالاترین میزان رضایت از کیفیت زندگی در قلمروهای کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی و کیفیت امنیت و کمترین میزان آن نیز در قلمروهای اشتغال و درآمد و گذران اوقات فراغت وجود دارد. از میان 8 قلمرو، فقط در دو قلمرو اشتغال و درآمد و گذران اوقات فراغت، از میانگین پایین‌تر است لیکن در محموع، شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در این منطقه بالاتر از میانگین ارزیابی میشود. از اینرو می‌توان گفت با توجه به تأثیرگذاری عوامل اجتماعی، فرهنگی و محیطی در کیفیت زندگی، سطوح متفاوتی از شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در جوامع مختلف وجود دارد. بنابراین هر چه میزان نفوذ ویژگی‌های قومی- فرهنگی در بین ترکمن‌های منطقه مورد مطالعه و پایبندی به آن بیشتر باشد، میزان رضایت مردم از سطح کیفیت زندگی در شاخصهای ذهنی بالاتر است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سنجش کیفیت زندگی؛ شاخصهای ذهنی؛ نواحی روستایی؛ شهرستان ترکمن؛ دهستان جعفربای جنوبی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1- مقدمه انسان به‌عنوان موجودی که ذاتا تمایل به بهبود رفاه و آسایش زندگی دارد، در برنامه‌ریزی‌های خود همیشه به دنبال رسیدن به این هدف است. رسیدن به این امر به‌عنوان هدف توسعه، وابسته به شناخت هر چه بیشتر عوامل موثر بر کیفیت زندگی انسان است. بدین سبب، بررسی کیفیت زندگی از اهداف مهم دست‌اندرکاران مختلف در حوزه‌های دانش و اجرا بوده که با توجه به گستردگی این مفهوم مورد توجه بسیاری از رشته‌های علوم قرار گرفته است. شروع جدی آن به دهه 1960 بازمی‌گردد که طی آن مشخص شد رشد و توسعه اقتصادی لزوما منجر به بهبود کیفیت زندگی مردم نمی‌شود (احمدی، 1388، 33). در اوایل این دهه سازمان ملل گزارش توسعه را با رویکرد به توسعه انسانی منتشر کرد و از اواسط این دهه در اهداف توسعه تغییراتی اساسی حاصل گردید و بهزیستی اجتماعی و کیفیت زندگی در رأس اهداف توسعه قرار گرفت و رویکرد کیفیت زندگی از فرآیند محوری به پیامد محوری تغییر یافت. رویکرد پیامدمحور بر این سوال تمرکز دارد که آیا سیاست‌ها و برنامه‌ها بر کیفیت زندگی تاثیر دارند یا خیر. در رویکرد فرآیند محور، سوال اساسی در مورد چگونگی عملی کردن سیاست‌ها و برنامه‌ها است (غفاری و امیدی،1387، 11-10). در کشور ما نیز این مسئله مورد توجه قرار گرفتهاست. از منظر مکانی، عمده این مطالعات (به‌ویژه در کشور ما) در حوزه‌های شهری انجام گرفته و کمتر به حوزه‌های روستایی پرداخته شده ولی با توجه به اهمیت سکونتگاه‌های روستایی و بالطبع اهمیت مطالعات در این حوزه، ضروری است تا مطالعات بیشتری در این زمینه صورت گیرد. با مروری بر پیشینه مطالعات صورت گرفته در حوزه کیفیت زندگی، این ضرورت مشخصتر خواهدشد (جدول 1).
جدول 1- نتایج برخی از تحقیقات انجام شده در مورد کیفیت زندگی
بدین اعتبار، انجام مطالعه کیفیت زندگی در نواحی روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن که علاوه بر فقر مطالعات علمی صورت گرفته در آن، به لحاظ قرارگیری در یک منطقه خاص جغرافیایی، از خصوصیات قومی، فرهنگی و مذهبی ویژهای برخوردار است، می‌تواند حائز اهمیت باشد. گرچه، آمارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی منطقه از سطح نسبتا پایین کیفیت زندگی به‌ویژه به لحاظ اقتصادی و بر اساس شاخصهای عینی حکایت دارد (که از جمله می‌توان رتبه بسیار پایین منطقه در شاخص اشتغال را نمونه‌ای از این امر دانست)، اما با توجه به تاثیرگذاری معیارهای ذهنی در میزان رضایت مردم از کیفیت زندگی، مطالعه موضوع به شیوه علمی ضرورت می‌یابد. در اینجا با هدف شناخت و سنجش سطح کیفیت زندگی روستاییان ساکن در این محدوده، سعی میشود تا ضمن شکافتن ابعاد و مؤلفههای تأثیرگذار بر مقوله کیفیت زندگی، نگرش جامعه مورد مطالعه از منظر شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی، مورد سنجش قرار گیرد. 2- مبانی نظری از لحاظ تاریخی اولین تلاش‌ها برای اندازهگیری کیفیت زندگی از جنبش شاخصهای اجتماعی نشأت گرفته است (Biderman ,1974:27)، اواخر دهه 1960م به‌طور رسمی آغاز جنبش شاخصهای اجتماعی بود. تا دهه 70، کیفیت زندگی معطوف به انگاره‌های مادی و پیامد رشد اقتصادی درنظر گرفته می‌شد. در پی ظهور آثار منفی رشد اقتصادی و پیدایش نظریه توسعه پایدار، کیفیت زندگی ابعاد و پنداشتی اجتماعی‌تر پیدا کرد و به‌طور جدی به‌عنوان هدف اصلی توسعه وارد مباحث برنامه‌ریزی گردید. دهه 90 نیز سرآغاز بحث از کیفیت زندگی اجتماعی با تاکید بر سازه‌های اجتماعی (نظیر سرمایه اجتماعی، همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی و ]طردشدن از اجتماع[) بود (غفاری و امیدی، 10، 1387). در اوایل دهه 90 سازمان ملل گزارش توسعه را با رویکرد به توسعه انسانی منتشر کرد و از اواسط این دهه در اهداف توسعه تغییراتی اساسی حاصل گردید و بهزیستی اجتماعی و کیفیت زندگی در رأس اهداف توسعه قرار گرفت (غفاری و امیدی، 10، 1387). در سال 2004 در بررسی انجام شده در نواحی روستایی دره بالابان واقع در کشور ترکیه، گوکمن و همکاران، به روش COMPRAM و استفاده از مدل‌های ریاضی، استخراج داده‌ها و نرم‌افزارهای کامپیوتری، به تجزیه و تحلیل ابعاد مختلف کیفیت زندگی چهار روستای نمونه با جمعیتی حدود 1300 نفر، پرداختند (Gökmen & et al., 2004). توجه همزمان به ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی توسعه به عنوان هدف اصلی توسعه مورد تاکید قرار گرفت. به بیان دیگر، در دوره جدید، رویکرد کیفیت زندگی از فرآیندمحوری به پیامدمحوری تغییر یافته است. رویکرد پیامدمحور بر این سوال تمرکز دارد که آیا سیاست‌ها و برنامه‌ها بر کیفیت زندگی تاثیر دارند یا خیر. در رویکرد فرآیند محور سوال اساسی این است از چگونگی عملی کردن سیاست‌ها و برنامه‌هاست (غفاری و امیدی، 11، 1387). با وجود اینکه بحث کیفیت زندگی موضوع اصلی بسیاری از تحقیقات در رشته‌های مختلف بوده، ارائه یک تعریف جامع و یکسان برای آن تاکنون میسر نشدهاست. یکی از عوامل اصلی این عدم موفقیت، چندوجهی بودن مفهوم این موضوع است (احمدی، 1388، 33). تعدادی از تعاریفی که در دوره‌های مختلف از این مفهوم صورتگرفته در جدول 2 آمدهاست. در عین حال یکی از مشخصات اصلی و بنیادی کیفیت زندگی چند بعدی بودن آن است که به‌رغم وجود برخی اختلاف نظرها، در این زمینه متخصصان دنیا تا اندازه زیادی توافق و اشتراک نظر دارند (کرد زنگنه، 1385). با این وجود این اکثر محققان و صاحبنظران این حوزه معتقدند که کیفیت زندگی دارای ابعاد فیزیکی، اجتماعی، روانشناختی، محیطی و اقتصادی است (شکل 1).
جدول 2- تعاریف و مفاهیم مختلف کیفیت زندگی
مآخذ: Van Kamp & et. al., 2003, 7 ؛ احمدی، 1388، 15-14 و رضوانی و همکاران، 1387، 38.
شکل 1- ابعاد کیفیت زندگی (ماخذ: دهداری،1381، 40)
در بعد فیزیکی، سوالات مربوط به ابعاد فیزیکی انسان شامل، قدرت، انرژی، توانایی برای انجام فعالیت‌های روزمره و خود مراقبتی و علائم بیماری مانند درد مورد تفسیر و سنجش قرار می‌گیرند. در بعد اجتماعی نیز احساس بهتر بودن، کیفیت ارتباطات افراد با خانواده، دوستان، همکاران و اجتماع تبیین میشود. این در صورتی است که در بعد روانشناختی بیشتر نشانه‌های روانی شامل اضطراب، افسردگی، ترس و میزان محرومیت نسبی مورد سنجش قرار می‌گیرد. در بعد محیطی نیز کیفیت محیط پیرامون زندگی بشر برای زیست مورد واکاوی قرار گرفته و در بعد اقتصادی بر مولفه‌هایی چون میزان رضایت از درآمد، نوع شغل و یا رضایت شغلی تأکید میشود (دهداری،1381، 40). بنابر بررسی‌های فاهیه[1] (2004) امروزه می‌توان سه رویکرد عمده به کیفیت زندگی را شناسایی کرد: - نگرش خردنگر به کیفیت زندگی که کیفیت زندگی را به شرایط افراد مربوط می‌داند. - نگرش چند بعدی که به توصیف حوزه‌های چندگانه کیفیت زندگی و همچنین تأثیر متقابل این حوزه در یکدیگر می‌پردازد. - نگرش عینی و ذهنی که جنبه ذهنی به افراد کمک می‌کند تا تعریفی از هویت، آرمان‌ها، و جهت‌یابی زندگی‌شان ارائه کنند و این جنبه زمانی باارزش است که با شرایط عینی زندگی همراه شود (Shucksmith, 2006:22). «وینتگوتز[2]» مدلی را به نام تئوری تلفیقی کیفیت زندگی درسال 2003 ارائه داد. این مدل بیان می‌کند که ماهیت زندگی می‌تواند شامل طیفی از ذهنیات تا عینیات و دربرگیرنده احساس رفاه، رضایت از زندگی، تعادل بیولوژیکی، درک توانایی‌های خود، تحقق نیازها و عوامل عینی از قبیل درآمد، وضعیت ازدواج و یا تحصیلات باشد. به طور کلی این مدل بیان می‌کند که کیفیت زندگی شامل سه بعد اساسی ذهنی، عینی و بعد وجودی یا هستی گرایانه است که هر یک در تعامل با دیگری است. بعد ذهنی کیفیت زندگی نشان‌دهنده چگونگی ارزیابی و احساس فرد در مورد زندگی است. در این بعد هر فرد چگونه زیستن خود و احساسش از زندگی را ارزیابی می‌کند. در بعد وجودی یا هستی گرایانه، چگونه خوب بودن زندگی هر فرد در سطحی عمیق‌تر بیان میشود. این بعد تناسب و توازن فردی را در سطحی عمیق‌تر منعکس می‌کند. در بعد عینی کیفیت زندگی این واقعیت که زندگی فرد چگونه توسط جهان خارج و محیط‌های اطراف درک و تفسیر میشود تبیین می‌گردد. این ابعاد دارای همپوشانی بوده و بر اساس آنچه پیش‌تر بیان شد، قادرند در یک طیف از ذهنیات تا عنیات دسته‌بندی گردند. در این مدل احساس رفاه مهم‌ترین جنبه ذهنی کیفیت زندگی است (شکل2).
شکل 2- مدل تلفیقی کیفیت زندگیSource: Ventegots et al., 2003:1032
به علت نبود یک چارچوب دقیق و منطقی در جهت سنجش و ارزیابی شرایط و وضعیت رفاهی یا کیفیت زندگی در نقاط روستایی، مؤسسه تحقیقات توسعه اجتماعی ملل متحد اقدام به تعریف مقیاس‌هایی در سطح جهانی برای سنجش کیفیت زندگی نموده است که نه ترکیب اساسی مندرج در شکل 3 را در برمی‌گیرد (William, 1980).
شکل 3-ابعاد اصلی کیفیت زندگی (William, 1980)
در همین راستا با توجه به محل قرارگیری سکونتگاه‌های روستایی انتظارات و نگرش‌های ساکنین از شاخصهای کیفیت زندگی متفاوت است. بنابر بررسی‌های فاهیه (2004) در میان دیدگاه‌های مختلف کیفیت زندگی، دیدگاهی وجود دارد که در آن سه رویکرد عمده به کیفیت زندگی شناسایی میشود. رویکرد اول معتقد است که کیفیت زندگی به شرایط افراد مربوط میباشد (نگرش خردنگر به کیفیت زندگی). رویکرد دوم کیفیت زندگی را یک مفهوم چند بعدی می‌داند. این نگرش به توصیف حوزه‌های چندگانه کیفیت زندگی و همچنین تأثیر متقابل این حوزه در یکدیگرمی‌پردازد. سومین رویکرد نیز معتقد است که کیفیت زندگی به دو شاخص عینی و ذهنی اندازهگیری میشود. جنبه ذهنی به افراد کمک می‌کند تا تعریفی از هویت، آرمان‌ها و جهت‌یابی زندگی‌شان ارائه کنند و این جنبه زمانی باارزش است که با شرایط عینی زندگی همراه شود (Shucksmith, 2006). البته امروزه بین دو نوع کاملاً مجزا از شاخص‌ها برای سنجش کیفیت زندگی توافق نظر نسبی وجود دارد؛ شاخصهای رویکرد عینی و شاخصهای رویکرد ذهنی (احمدی، 1388، 41-40). شاخصهای رویکرد عینی آنهایی هستند که سعی بر توصیف محیط‌های فیزیکی و اجتماعی دارند که مردم در آنها زندگی و کار می‌کنند مانند تدارکات خدمات بهداشتی، آموزشی، نرخ بیکاری، فعالیت‌های فراغت یا وضعیت مسکن (احمدی، 1388، 36). این‌گونه شاخص‌ها براساس فراوانی یا کمیت فیزیکی اندازهگیری می‌شوند (رضوانی و منصوریان، 1387، 6). در این دسته از شاخص‌ها محیط‌های زندگی و کار افراد و گروه‌ها توصیف میشود، مانند امکانات بهداشتی، تسهیلات فراغت، مسکن و جز آن. لازمه کیفیت زندگی فردی در بعد عینی، تامین نیازهای اساسی و برخورداری از منابع مادی جهت برآوردن خواست‌های اجتماعی شهروندان است (غفاری و امیدی، 1387، 13). بعد عینی وضعیت ظاهری و ملموس زندگی را نشان میدهد (رضوانی و همکاران، 1387، 37). تصور انطباق عاملی است که می‌تواند رابطه بین شرایط عینی و ذهنی را تحت تاثیر قرار دهد. اینگلهارت معتقد است آروزها به‌طور طبیعی با وضعیت فرد تطابق می‌یابند و از این طریق سطح رضایت فرد افزایش می‌یابد. به نظر وی رضایت ذهنی از هر جنبه خاص زندگی بازتاب شکاف بین سطح آرزوهای او و وضعیت عینی وی است. اما سطوح آرزوهای فرد بتدریج با وضعیت او تطابق می‌یابد (عبدی و گودرزی، 1378). از عوامل دیگری که در رابطه بین شاخصهای عینی و ذهنی کیفیت زندگی دخالت می‌کند، زمینه فرهنگی افراد است که استاندارد مقایسه را در مقابل شرایط عینی اندازهگیری شده، تولید می‌کند (کوچکی‌نژاد، 1389، 76). شاخصهای رویکرد ذهنی برای توصیف شیوه‌هایی که مردم اوضاع اطرافشان را درک و ارزیابی می‌کنند طراحی شده‌اند همچون رضایت از شغل (احمدی، 1388، 36). این شاخص‌ها براساس پاسخ‌های روانی همچون رضایت شغلی اندازهگیری می‌گردد (رضوانی و منصوریان، همانجا، 6). این دسته براساس چگونگی درک و توصیف مردم از وضع خود استوار میباشد (احمدی، همانجا، 41). کیفیت زندگی در بعد ذهنی، به داشتن استقلال عمل در افزایش رفاه ذهنی شامل لذت‌جویی، رضایت‌مندی، هدف‌داری در زندگی و رشد شخصی رشد و شکوفایی در مسیر سعادت و دگرخواهی اجتماعی و مشارکت گسترده در فعالیت‌های اجتماعی اشاره می‌کند (غفاری و امیدی، همانجا، 13). بعد ذهنی شامل ادراکات و ارزشیابی‌های افراد از وضعیت زندگی‌شان میباشد (رضوانی و همکاران، 1387، 37). جنبه‌های ذهنی بر تجارب خوشایند و بدآیند زندگی فردی و حتی جمعی مانند سرخوردگی، احساس بیگانگی از جامعه و از خویشتن خویش، احساس رضایت از زندگی، اشتیاق‌های آدمی و ادراکات انسانی دلالت دارد (اشرف،57،1380). 3- روش تحقیق منظور از روش‌شناسی، بیان و ارائه هدفمند اصول و چارچوبی است که راهنمای انجام تحقیق باشد (مهدیزاده، ۱۳۸۱، ۱۵). روش این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است. بر این اساس و با تکیه بر مطالعات اسنادی و میدانی اطلاعات لازم جمع‌آوری شده، شاخص‌ها و معیارهای مورد نیاز تحقیق، اتخاذ و تدوین می‌گردد. نتایج حاصل از این فرآیند با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق با تکیه بر منابع و مطالعات اسنادی و نیز مشاهدات اولیه صورت گرفته از منطقه مورد مطالعه، برای جمع‌آوری داده‌های میدانی از ابزار پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شد. این پرسشنامه با استفاده از شاخص‌ها، مولفه‌ها و معیارهای تحقیق به‌صورت طیف 5 گزینه‌ای لیکرت تهیه گردید. پایایی پرسشنامه نیز از طریق آزمون آلفای کرونباخ (توسط نرم‌افزار SPSS) به میزان 9/0 به‌دست آمد که نشان‌دهنده اعتبار بالای پرسشنامه تحقیق است. این پرسشنامه در 8 قلمرو مربوط به کیفیت زندگی شامل آموزش، سلامت و بهداشت، امنیت، محیط سکونتی، زیرساخت‌ها، اشتغال و درآمد، اوقات فراغت و تعامل و همبستگی اجتماعی تهیه شدهاست. خانوارهای ساکن در نواحی روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن، جامعه مورد مطالعه در این تحقیق را تشکیل میدهد. این جامعه شامل 18515 نفر در قالب 3712 خانوار (مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1385) می‌باشند. جامعه مورد مطالعه به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نسبتا همگون هستند. برای تعیین نمونه از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شد که بر اساس آن ابتدا روستاهای دهستان (17 روستا) به لحاظ سطح برخورداری با استفاده از مدل پتانسیلی[3] در سه طبقه برخورداری بالا شامل 6 روستا، برخورداری متوسط شامل 6 روستا و برخورداری پایین شامل 5 روستا قرار گرفتند. انتخاب تعداد روستاها در هر طبقه براساس روش شکست‌های طبیعی[4] انجام گرفت. سپس از هر طبقه و با توجه به پراکندگی جغرافیایی آنها در سطح دهستان، از طبقه اول و دوم هر یک سه روستا و از طبقه سوم، 2 روستا انتخاب گردید. در مرحله بعد، با استفاده از شیوه درصدی، 10 درصد از کل خانوارها به عنوان نمونه تعیین شدند. تعداد خانوارها در این 8 روستا 2107 خانوار است (مرکز آمار ایران، همانجا، 1385). سپس با توجه به تعداد خانوارهای هر روستا، تعداد نمونه‌ها در آنها مشخص و در نهایت تکمیل پرسشنامه به صورت تصادفی انجام شد. همچنین به منظور در اختیار داشتن جامعه نرمال برای انجام صحیح آزمونهای آماری، حداقل تعداد 15 پرسشنامه در هر روستا تکمیل گردید. در نهایت تعداد 228 خانوار به‌عنوان نمونه انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. در فرآیند ارائه نتایج توصیفی و نتیجه‌گیری از آزمون T تک نمونه‌ای (داده‌های فاصله‌ای و در یک گروه)، همچنین آماره‌هایی چون فراوانی، درصد و مد و میانگین استفاده شد (شکل 4).
شکل 4- مدل فرآیند انجام پژوهش (ماخذ: نگارندگان)
- محدوده مطالعه شده شهرستان ترکمن در غرب استان گلستان و در ساحل جنوب شرقی دریای خزر با مساحتی در حدود 1576 کیلومترمربع و 123125 نفر جمعیت (مرکز آمار ایران، 1385) دارای دو بخش «مرکزی» و «گمیشان» و سه دهستان به نام‌های جعفربای جنوبی (در بخش مرکزی)، جعفربای شرقی و جعفربای غربی (در بخش گمیشان) میباشد. دهستان جعفربای جنوبی به عنوان محدوده مورد مطالعه، حدود 185 کیلومترمربع مساحت دارد که جمعیتی بالغ بر 18500 نفر (جمعیت روستایی) را در قالب بیش از 3700 خانوار (مرکز آمار ایران، 1385) را در خود جای داده است (شکل 5).
شکل 5- روستاهای نمونه‌گیری شده در تحقیق
به‌طور کلی، ناحیه ترکمن صحرا در گذشته قلمرو ایالات و عشایر ترکمن و محل زندگی و دامپروران کوچ‌نشین و صحراگرد ترکمن بود. اما در سده اخیر تحت تأثیر عوامل سیاسی ـ نظامی یکجانشینی در آن رواج یافته است. بسیاری از چشم‌اندازهای فرهنگی ناحیه دچار دگرگونی شده و چهره دیگری به خود گرفته است و این روند همچنان ادامه دارد. محدوده مطالعه شده در این تحقیق دارای ویژگی‌های خاص قومی- فرهنگی است که اکثریت جمعیت آن را قومیتی به نام «ترکمن»ها تشکیل می‌دهند. این قومیت با ویژگی‌های خاص خود از گذشته تاکنون بسیاری از جنبه‌های فرهنگی و سنت‌های خود را حفظ نموده و در مواردی با تغییراتی ظاهری به امروز منتقل کرده است. ترکمن‌ها به علت مراودات فرهنگی- اجتماعی کمتر با سایر اقوام در ارتباط بوده و به نوعی در یک انزوای فرهنگی قرار گرفته‌اند و از این لحاظ قومیتی درون‌گرا محسوب می‌شوند. از نظر شیوه معیشت نیز تغییرات زیادی ایجاد شده بهگونه‌ای که امروزه دامداری به شکل کوچ‌نشینی از میان رفته و به شکل دامداری به شیوه رمهگردانی تبدیل شده است. می‌توان گفت که امروزه شغل اصلی روستاییان این منطقه را فعالیت‌های کشاورزی (زراعت، دامپروری و ماهیگیری) تشکیل میدهد. شغل عمده روستاهای واقع در سواحل دریا، ماهیگیری است. معیشت اهالی ساکن در روستاهای غیرساحلی منطقه نیز عمدتاً شامل زراعت توام با دامپروری و دامداری است. گندم، جو و کلزا از محصولات اصلی زراعت و گاو و گوسفند به همراه شتر (در مقیاس کوچک) دام‌های عمده آن را تشکیل میدهد. در عین حال، قالی‌بافی به عنوان یکی از هنرهای دستی سنتی، همچنان در بین زنان و دختران ترکمن رواج دارد. - یافتههای تحقیق نتایج حاصل از یافتههای میدانی در هر یک از قلمروهای مورد بررسی در جداول اطلاعاتی شامل میانگین پاسخ‌ها، مد پاسخ‌ها، درصد پاسخ‌های داده شده در مد، مجموع عددی پاسخ‌ها، محاسبه آمار استنباطی و به‌کارگیری میانگین و آزمون T و در قالب دو بخش یافتههای توصیفی و یافتههای تحلیلی ارایه شده است. یافتههای توصیفی الف) کیفیت آموزش: در قلمرو کیفیت آموزش، بالاترین رضایت مربوط به گویه نوساز بودن و کیفیت ساختمان مدارس به همراه گویه استفاده از معلمان خوب و باتجربه است که به ترتیب 5/42 و 7/41 درصد از پاسخ‌گویان گزینه مناسب را انتخاب کرده‌اند. کمترین رضایت نیز مربوط به گویه چهارم یعنی وجود کتابخانه، آزمایشگاه و تجهیزات مرتبط در مدارس است که بیش از 32 درصد پاسخ‌گویان آن را کاملاً نامناسب دانسته‌اند.
جدول 3- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت آموزش
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
ب) کیفیت سلامت و بهداشت: در زمینه سلامت و بهداشت در منطقه، بیشترین میزان رضایت در گویه مصرف هفتگی مواد پروتئینی مشاهده میشود که بیش از 50 درصد پاسخ‌گویان گزینه مناسب را انتخاب کرده‌اند. بیشترین نارضایتی مردم در این حوزه مربوط به مصرف مواد مخدر است که 3/33 درصد پاسخ‌گویان اجتناب از اعتیاد در نواحی روستایی این منطقه را در حد متوسط دانسته‌اند.
جدول 4- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت سلامت و بهداشت
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
ج) کیفیت امنیت: بیشتر پاسخ‌گویان در این قلمرو میزان رضایت خود را مناسب می‌دانند. به‌طوری که پاسخ‌های گزینه 4 (مناسب) در همه گویه‌ها بالاترین نسبت را به خود اختصاص میدهد. بالاترین رضایت هم مربوط به گویه پنجم (رضایت کلی از وضعیت امنیت در روستا) است که 57 درصد پاسخ‌گویان آن را مناسب ارزیابی کرده‌اند.
جدول 5- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت امنیت
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
د) کیفیت محیط سکونتی: رضایت پاسخ‌گویان از محیط سکونت خود عمدتاً در سطح مناسب ارزیابی شده است. البته در گویه عدم وجود جانواران موذی (موش، مگس، موریانه) و مشکلات ناشی از آن، که پایین‌ترین رضایت در این قلمرو به حساب می‌آید، 31 درصد رضایت‌مندی را در حد متوسط بیان کرده‌اند. میانگین پاسخ‌های این گویه نیز پایین است (5/2) و نشان از وجود حداقل رضایت در این گویه دارد.
جدول 6- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت محیط سکونتی
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
ه) کیفیت زیرساخت‌ها: خدمات مالی و اعتباری (بانک، صندوق قرض‌الحسنه) و شبکه فاضلاب دارای کمترین سطح رضایت در میان پاسخ‌گویان هستند. به طوری که نسبت پاسخ‌های گزینه یک (بسیار نامناسب) در آنها به ترتیب 3/30 و 1/53 درصد است. البته زیرساخت‌های شبکه فاضلاب، خدمات مالی و اعتباری و جایگاه توزیع مواد سوختی (به علت گازرسانی) در تعدادی از روستاها وجود ندارد و پاسخ‌های خالی در این روستاها زیاد است. غیر از دو مورد اول، در بقیه گزینه‌ها مد پاسخ‌ها در گزینه چهار (مناسب) ارزیابی شده است.
جدول 7- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت زیرساخت‌ها
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
و) کیفیت اشتغال و درآمد: در گویه‌های مربوط به قلمرو کیفیت اشتغال و درآمد، بالاترین میزان رضایت در گویه سلامت جسمی جهت انجام فعالیت شغلی مورد نظر مشاهده میشود که در آن بیش از 41 درصد پاسخ‌ها در گزینه مناسب (4) انتخاب شده‌اند که میانگین آنها نیز 8/3 است یعنی میانگین به گزینه 4 بسیار نزدیک است. پایین‌ترین سطح رضایت نیز مربوط به امنیت شغلی است که 4/29 درصد پاسخ‌گویان گزینه کاملا نامناسب را انتخاب کرده‌اند و میانگین پاسخ‌های آن نیز فقط 3/2 است.
جدول 8- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت اشتغال و درآمد
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
ز) کیفیت اوقات فراغت: نتیجه پاسخ‌ها در این قلمرو حاکی از آن است میزان رضایت در دو گزینه امکانات ورزشی و امکانات فرهنگی، هنری پایین است. به‌طوری که در هر یک از آنها به ترتیب 3/62 و 39 درصد پاسخ‌ها مربوط به گزینه یک (کاملا نامناسب) است. البته قابل ذکر است که بیشتر روستاهای منطقه از این دو نوع امکانات محروم هستند. اما به طور کلی رضایت از وضعیت گذران اوقات فراغت 1/53 درصد آنان متوسط (گزینه 3) ارزیابی شده است.
جدول 9- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت اوقات فراغت
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
ح) کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی: به طور کلی می‌توان گفت که میزان رضایت در این قلمرو نسبتا بالاست. چنان‌که جدول 10 نشان میدهد، به جز در گویه دوم یعنی مشارکت اهالی در کارهای عمومی روستا که مد پاسخ‌ها 3 است، در سایر گویه‌ها مد پاسخ‌ها چهار (مناسب) و پنج (کاملا مناسب) است. شرکت اهالی در مراسم عزای یکدیگر با 6/59 درصد پاسخ‌ها در گزینه کاملا مناسب و شرکت اهالی در مراسم شادی و جشن‌های یکدیگر با 7/44 درصد پاسخ‌ها، بیشترین میزان رضایت در این قلمرو را به خود اختصاص داده‌اند.
جدول 10- نتیجه پاسخ‌های قلمرو کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی
ماخذ: اطلاعات مستخرج از پرسشنامه
2-5. یافتههای تحلیلی برای حصول به این که جامعه مطالعه شده، از نظر شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی، در چه سطحی قرار می‌گیرند، ابتدا هر یک از قلمروهای کیفیت زندگی شامل آموزش، سلامت و بهداشت، امنیت، محیط سکونتی، زیرساخت‌ها، اشتغال و درآمد، اوقات فراغت و تعامل و همبستگی اجتماعی، به طور جداگانه مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج حاصله مندرج در جدول 13 نشان میدهد که بر اساس رویکرد ذهنی، شاخصهای کیفیت زندگی در سطح بالایی قرار دارد.
جدول 11- نتایج آزمون T قلمروهای هشتگانه کیفیت زندگی
ماخذ: آزمونهای آماری بر روی داده‌های پرسشنامه
براساس آزمون t، نتایج حاصل در هر یک از قلمروها به صورت زیر قابل ارایه است: - کیفیت آموزش: در این قلمرو برای سنجش میزان کیفیت زندگی ذهنی پاسخ‌گویان از 7 گویه استفاده شده است. میانگین نظری محاسبه شده در این بخش، برابر 21 است. در سطح معناداری 99/0 میانگینی معادل 54/21 به‌دست آمده است. همچنین، میانگین کلی پاسخ‌ها نیز 23/3 به‌دست آمده است. با این تفاسیر، کیفیت آموزش در منطقه مورد مطالعه بالاتر از حد متوسط بوده و نشان میدهد که در این قلمرو، مردم از سطح کیفیت زندگی بالایی برخوردارند. - کیفیت سلامت و بهداشت: تعداد 6 گویه برای سنجش این قلمرو استفاده شد. بر این اساس و در سطح معناداری 99/0، میانگین این قلمرو 1/20 محاسبه شد. این عدد که بالاتر از میانگین نظری پاسخ‌ها که 18 محاسبه شده است، نشان میدهد که کیفیت زندگی ذهنی در قلمرو سلامت و بهداشت بالاست. علاوه بر این، میانگین 38/3 در طیف پاسخ‌ها، این موضوع را تایید می‌کند. - کیفیت امنیت: در قلمرو کیفیت امنیت، آزمون T نشان داد که در سطح اطمینان 99/0 میانگین 53/18 به‌دست می‌آید. این عدد با توجه به میانگین نظری 15 و نیز میانگین 74/3 در پاسخ‌های گویه‌ها، نشان میدهد که سطح رضایت ذهنی در این قلمرو بالا است. - کیفیت محیط سکونتی: میانگین پاسخ‌های ارائه شده در پرسشنامه برای این بخش، 5/3 است. میانگین نظری محاسبه شده در این قلمرو نیز برابر 24 بوده است. بر این اساس، مقدار میانگین 12/28 به دست آمد که در سطح 99/0 معنادار است. این محاسبات بیانگر این موضوع است که کیفیت زندگی ذهنی در قلمرو محیط سکونتی بالاتر از حد متوسط است. - کیفیت زیرساخت‌ها: میانگین محاسبه شده در آزمون T در این قلمرو 1/40 میباشد که در مقایسه با ارزش T (میانگین نظری) که عدد 36 محاسبه شده، به طور قابل توجهی بالا است. همچنین توجه به دو عامل دیگر یعنی سطح معناداری 99/0 و میانگین 49/3 مربوط به طیف پاسخ‌ها، بر بالابودن سطح رضایت ذهنی از کیفیت زیرساخت‌ها صحه می‌گذارد. - کیفیت اشتغال و درآمد: در قلمرو اشتغال و درآمد، سطح رضایت بالا نبوده و پایین تر از حد میانگین است. به طوری که میانگین آن 39/23 است که در مقایسه با ارزش T که برابر 27 محاسبه شده، تا حد قابل توجهی پایین است. این نتیجه در سطح معناداری 99/0 محاسبه شده است و نشان میدهد که اکثر پاسخ‌گویان در این امر متفق‌القول‌اند. همچنین، میانگین پاسخ‌ها نیز 87/2 به‌دست آمده است که نشان میدهد پاسخ‌ها پایین‌تر از متوسط بوده است. - کیفیت اوقات فراغت: با توجه به میانگین نظری محاسبه شده در این قلمرو که برابر 18 به دست آمده و میانگین 39/16 که از طریق آزمون T به دست آمده، می توان چنین نتیجه گرفت که سطح رضایت در قلمرو کیفیت اوقات فراغت نیز مانند قلمرو اشتغال و درآمد، پایین است. چنان‌که میانگین پاسخ‌های 57/2 نیز که نشان‌دهنده متوسط رو به پایین است، این موضوع را تایید می‌کند. - کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی: در قلمرو تعامل و همبستگی اجتماعی، میانگینی برابر 69/34 در سطح معناداری 99/0 محاسبه شدهاست. این در حالی است که میانگین نظری (ارزش T) در این قلمرو برابر 27 بوده است. این نتایج در کنار میانگین به دست‌آمده در طیف پاسخ‌ها یعنی 84/3، نشان از این موضوع دارد که از دیدگاه این جامعه، کیفیت زندگی ذهنی در قلمرو تعامل و همبستگی اجتماعی بالا بوده است. - کیفیت زندگی کلی: در نهایت با بررسی تمامی قلمروهای مورد بحث، در سطح معناداری 99/0، میانگین کیفیت زندگی براساس شاخص T معادل 94/201 به‌دست آمد که با توجه به میانگین نظری 189 در سطح بالا ارزیابی میشود. همچنین، میانگین پاسخ‌ها در طیف پنج گزینه‌ای پرسشنامه نیز در نهایت 6/3 به‌دست آمد که بر بالا بودن سطح کیفیت زندگی ذهنی صحه می‌گذارد (شکل 6). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که از دیدگاه جامعه مطالعه شده، شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در سطح بالایی قرار دارد.
شکل 6- مقایسه میانگین پاسخ‌های قلمروهای کیفیت زندگی
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری کیفیت زندگی به عنوان یکی از شاخصهای مهم رفاه اجتماعی از دهه 1960 وارد مباحث علمی شد. در طول چندین دهه رویکردهای متفاوتی در آن رشد یافتند و دیدگاه‌های مختلفی را عرضه داشتند. این مفهوم در طول دوران حیات خود واردرشته‌های متنوع علمی شدهاست. بنابر اقتضای هر یک از رشته‌های علوم، تعاریف مختلفی نیز برای آن ارائه شده است. اما در طول این سال‌ها هنوز هم تعریف کامل و جامعی برای آن ارائه نشده است که پیچیدگی مفهوم و تنوع ابعاد مختلف مهم‌ترین دلایل این موضوع به‌شمار می‌رود. اما اصلی‌ترین رویکردهایی که همواره مورد توجه بوده، طبقه‌بندی کیفیت زندگی به رویکردهای ذهنی و رویکردهای عینی است. به طور کلی رویکردهای ذهنی با طرز تلقی و ذهنیت مردم از زندگی‌شان سروکار دارد و رویکردهای عینی با آنچه که در محیط اطراف به صورت کمیت قابل اندازه‌گیری‌‌اند. محدوده مطالعه شده در این تحقیق از جوامع خاص قومی- فرهنگی کشور یعنی قوم ترکمن است که از گذشته دور در این منطقه زندگی می‌کنند. شناخت و بررسی اولیه صورت گرفته نشان می‌داد که به رغم برخی مشکلات و تنگناها به‌ویژه در بعد امکانات رفاهی، سطح کیفیت زندگی مردم در شاخصهای ذهنی نسبتاًٌ بالا است. نتایج حاصل از بررسی هر یک از قلمروهای 8 گانه کیفیت زندگی بر اساس رویکرد ذهنی، حاکی از آن است که میزان رضایت در قلمرو کیفیت آموزش با میانگین پاسخ 23/3 از 5، بالاتر از میانگین است. این امر ناشی از کیفیت نسبتاً مطلوب ساختمان مدارس، دسترسی مناسب دانش‌آموزان، وجود معلمان خوب و باتجربه و مانند آنها است. البته مدارس به لحاظ کتابخانه و آزمایشگاه و تجهیزات مرتبط از سطح پایینی برخوردارند. در حوزه کیفیت سلامت و بهداشت به علت مصرف مناسب مواد پروتئینی، سبزی و میوه، خدمات نسبتا مناسب بهداشتی و مانند آن، میزان رضایت بالاتر از میانگین و در حد 38/3 ارزیابی شده است. البته در این حوزه میزان اعتیاد به مواد مخدر کمی بالا است که مشکلات مربوط به خود را نیز به دنبال خواهد داشت. از دیدگاه روستاییان محدوده مطالعه شده، روستاها از امنیت مناسبی برخوردارند که دلایل این امر را می‌توان در اتحاد و انسجام میان ساکنین، نبود مزاحمت، شرارت و دزدی، دسترسی مناسب به پاسگاه پلیس و روشنایی معابر در شب نسبت داد. میانگین این قلمرو نیز بالاتر از حد میانگین و معادل 74/3 به دست‌آمده است. رضایت از محیط سکونتی نیز برابر 5/3 محاسبه شده و مد پاسخ‌ها در 7 گویه از 8 گویه مورد سوال، گزینه 4 بوده است. اما بیشترین نارضایتی در این قلمرو، عمدتاً ناشی از وجود جانوران موذی در محدوده مسکونی خانوارها است. میانگین 49/3 در قلمرو کیفیت زیرساخت‌ها نشان میدهد که میزان رضایت‌مندی بالاتر از میانگین است که ناشی از رضایت بالا از راه ارتباطی روستا، دسترسی به شهر، فاصله مناسب به شهر، کیفیت و کمیت آب آشامیدنی، برق، گاز و تلفن است که در روستاهای واقع در محدوده، از سطح مناسبی برخوردار است. البته سطح رضایت از خدمات مالی و اعتباری و شبکه فاضلاب بسیار پایین است (عمدتا به علت فقدان این دو نوع خدمات) که نیازمند رسیدگی به این بخش‌هاست. اما در قلمرو اشتغال و درآمد میانگین حاصل شده 87/2 نشان میدهد که میزان رضایت مردم در این قلمرو پایین‌تر از میانگین است. این امر می‌تواند متاثر از عواملی چون توانایی پایین پس‌انداز، کمبود تنوع شغلی در روستا، نرخ اشتغال پایین در روستا، فقدان امنیت شغلی و رضایت نسبتا پایین از میزان درآمد و نوع شغل باشد. علاوه بر این قلمرو، میزان رضایت از گذران اوقات فراغت نیز پایین است. میانگین به‌دست آمده در این قلمرو 57/2 است. پایین بودن رضایت در این قلمرو را می‌توان وابسته به عواملی چون محدودیت امکانات ورزشی و فرهنگی، تخصیص زمان کم برای دید و بازدید، کمبود مسافرت در برنامه خانواده و مانند آنها دانست. در نهایت، بالاترین میزان رضایت در قلمرو تعامل و همبستگی اجتماعی مشاهده میشود که برابر 84/3 حاصل شده است که می‌توان گفت نتیجه بالا بودن روحیه کار گروهی و کمک به یکدیگر در کارها، مشارکت مناسب در کارهای عمومی روستا، روابط صمیمانه بین همسایگان، پایبندی به آداب و رسوم، شرکت در مراسم‌های یکدیگر، مشورت با یکدیگر در کارها و مانند آنها است. اما به طور کلی کیفیت زندگی در شاخصهای ذهنی از دید جامعه مورد مطالعه بالاتر از میانگین ارزیابی میشود. البته همان‌طور که تشریح شد در دو قلمرو اشتغال و درآمد و گذران اوقات فراغت پایین و در سایر قلمروها یعنی تعامل و همبستگی اجتماعی، زیرساخت‌ها، محیط سکونتی، امنیت، سلامت و بهداشت و آموزش بالا است. در تحلیلی نهایی از مطالعه صورت گرفته، می‌توان گفت با توجه به تأثیرگذاری عوامل اجتماعی، فرهنگی و محیطی در کیفیت زندگی، سطوح متفاوتی از شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در جوامع مختلف وجود دارد. ویژگی‌های خاص ناحیه مورد مطالعه هم از منظر موقع جغرافیایی (به جهت پهنهبندی اکولوژیک) و هم از منظر قومی- فرهنگی (به لحاظ استقرار قوم ترکمن) در کنار تمایل شدید آنان به حفظ و انتقال ویژگی‌های قومی- فرهنگی به نسل‌های بعدی، بیاتگر آن است که سطح کیفیت زندگی از نظر شاخصهای ذهنی بالا است و این امر رابطه معناداری با ویژگی‌های قومی- فرهنگی مردم دارد. بنابراین می‌توان چنین گفت که هر چه میزان نفوذ ویژگی‌های قومی- فرهنگی در بین ترکمن‌های منطقه مورد مطالعه و پایبندی به آن بیشتر باشد، میزان رضایت مردم از سطح کیفیت زندگی در شاخصهای ذهنی بالاتر است. به‌طور معمول این‌گونه تحقیقات که با شرایط زندگی مردم آن هم در اقوام خاص سروکار دارد، با محدودیتهای زیادی روبرو هستند. وجود طیف متنوع پاسخ‌گویان از نظر سنی، سطوح متفاوت سواد و تحصیلات بین پاسخ‌گویان، نیاز به توضیح متن پرسشنامه به زبان محلی که انتقال مفهوم گویه‌ها را به ویژه برای کهنسالان تا حدودی دشوار میکرد و عدم تناسب اجباری در انتخاب نمونه‌ها به لحاظ جنسیتی به جهت شرایط فرهنگی منطقه، از جمله محدودیتهایی بود که محققین در فرایند تحقیق با آن روبرو بودند. با این همه، محلی بودن یکی از افراد گروه تحقیق تا اندازهای از شدت مشکلات کاست. به نظر میرسد با انجام تحقیقی با تمرکز بر روی گروههای ویژه (گروه زنان، گروه جوانان و گروه افراد سالخورده) با بهره‌گیری از روش‌شناسی کیفی (مانند گروه تمرکز[5])، می‌توان ابعاد و زوایای دقیقتری از موضوع کیفیت زندگی در قوم ترکمن را روشن ساخت. [1] Fahey [2] Ventegots [3] با توجه به اینکه هر یک روستاهای واقع در محدوده مطالعه شده به لحاظ امکانات و زیرساخت‌ها با یکدیگر متفاوتند، با استفاده از مدل پتانسیلی به سطح‌بندی برخورداری در سطح این دهستان پرداخته‌ایم. یکی از ضرورت‌های انجام این سطح‌بندی به دلیل انجام نمونه‌گیری در جامعه‌ی آماری است. به ویژه اینکه این منطقه به لحاظ ویژگی‌های طبیعی از جمله توپوگرافی و اقلیم فاقد تنوع بوده و همگون میباشد. به همین جهت برای طبقه‌بندی روستاها، به نظر محققین بهترین شیوه استفاده از مدل‌های سطح‌بندی برخورداری تشخیص داده شد. [4] Natural Brakes [5] Focus Group Interview | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
احمدی، فاطمه (1388) ارتقاء روستا به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی (مورد: روستا-شهر صاحب شهرستان سقز)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. اشرف، احمد (1380) نگرشی در مفهوم کیفیت زندگی و اجزای آن، فصل‌نامه مددکاری اجتماعی، شماره 5، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران. امیدی، رضا (1386) کیفیت زندگی در برنامه‌های توسعه ایران، پایان‌نامه کارشناسیارشد، به راهنمایی غلامرضا غفاری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران. اونق، نازمحمد (1384) بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی (مطالعه موردی: شهر گنبدکاووس)، پایان‌نامه کارشناسیارشد، به راهنمایی غلامرضا غفاری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران. حسن‌زاده، داود (1387) رویکرد اجتماع محور به کیفیت زندگی اجتماعات محلی، فصل‌نامه مدیریت شهری، شماره 20، تهران. جباری، حبیب (1376) نگرش جامعه‌شناختی به جابجایی مردم در بهسازی بافت‌های شهری، مجموعه مقالات همایش تخصصی بافت‌های شهری، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن، صص160-149، تهران. دهداری، طاهره (1381) بررسی تاثیر آموزش بر کیفیت زندگی بیماران با عمل جراحی قلب باز، رساله کارشناسی ارشد، دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس. رضوانی، محمدرضا و حسین منصوریان (1387) سنجش کیفیت زندگی بررسی مفاهیم، شاخص‌ها، مدل‌ها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی، فصل‌نامه روستا و توسعه، سال یازدهم، شماره 3، صص 1 تا 26. رضوانی، محمدرضا، علیرضا شکیبا و حسین منصوریان (1387) ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، فصل‌نامه رفاه اجتماعی، سال هشتم، شماره 30 و 31، صص 35 تا 59. عبدی، عباس و محسن گودرزی (1378) تحولات فرهنگی در ایران، انتشارات روش، تهران. غفاری، غلامرضا و رضا امیدی (1387) کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعه ایران، فصل‌نامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هشتم، شماره 30 و 31، پاییز و زمستان 1387، صص 9 تا 33. قالیباف، محمدباقر، مهدی رمضانزاده و اسلام یاری (1388) سنجش میزان رضایت‌مندی ساکنان روستایی از کیفیت زندگی و اثرات آن بر امنیت مناطق مرزی، مطالعه موردی: بخش نوسود استان کرمانشاه، فصل‌نامه روستا و توسعه. کردزنگنه، جعفر(1381) بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سالمندان و عوامل موثر بر آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران. کلانتری، خلیل (1387) پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، چاپ سوم، انتشارات فرهنگ صبا، تهران. کوچکی‌نژاد، فاطمه (1389): بررسی و سنجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی بخش مرکزی کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه. کوکبی، افشین (1384) برنامه‌ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرمآباد، پایان‌نامه کارشناسیارشد، به راهنمایی محمدرضا پورجعفر، دانشگاه تربیتمدرس. ماجدی، سیدمسعود و عبدالعلی لهسایی‌زاده (1385) بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه‌ای، سرمایه اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی: مطالعه موردی در روستاهای استان فارس، فصل‌نامه روستا و توسعه، سال نهم، شماره چهارم، صص 91 تا 135. مرکز آمار ایران (1385) سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385. مهدوی، مسعود و مهدی طاهرخانی (1383) کاربرد آمار در جغرافیا، انتشارات قومس، تهران. مهدیزاده، جواد (1382) برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری، تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران، تهران. نصیری، رسول (1387) آموزش گام به گام SPSS، انتشارات نشرگستر، تهران. Auh, S., & Cook, C.C. (2009) Quality of Community Life Among rural Residents: An Integrated Model. Social Indicators Research, 94(3), 377-390. Biderman, A. D. (1974) Social indicators, In R. L. Clewett & Jerry C. Olson (Eds.) whence and whither in social indicators and marketing, pp.27-44, Chicago, American Marketing Association. Gökmen, Ali & etc. (2004); Balaban Valley Project: Improving the Quality of Life in Rural Area in Turkey, International Scientific Journal of Methods and Models of Complexity, Volume 7, Issue 1, 2004, pp 1-24. (http://www.fss.uu.nl/ms/cvd/isj/Balaban.pdf). Lynn Sharkey, Jennifer (2009); Evaluation of Performance Measures For Economic Development And Quality of Life in Rural Indiana Counties, Master of Science Thesis, Purdue University Graduate School; Shucksmith, Mark, Stuart Cameron & Tanya Merridew (2006) First European Quality of Life Survey: Urban – rural differences, University of Newcastle upon Tyne; Institute for Advanced Studies. Van Kamp, Irene and et al. (2003) Urban environmental quality and human well-being toward a conceptual framework and demarcation of concepts: a literature study, Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp. 5-18. Ventegots, M., Jovvj Nieis (2003) Quality of life Theory: An integrative theory of the global quality of life concept, The scientific world journal, 3:1030-1040. William, W. Ellis, (1998) The Color Line and the Quality of Life in America, Journal of the American Statistical Association, Vol. 83, No. 4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,833 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,008 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||