سبک زندگی شهری و مشارکت اجتماعی شهروندان سالمند اهوازی؛ یک پیمایش منطقه ای

اسداللهی, عبدالرحیم; حسین زاده, علی حسین; محسنی تبریزی, علیرضا; نبوی, عبدالحسین

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,639
تعداد مقالات	13,330
تعداد مشاهده مقاله	29,909,661
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	11,961,663

سبک زندگی شهری و مشارکت اجتماعی شهروندان سالمند اهوازی؛ یک پیمایش منطقه ای

جامعه شناسی کاربردی

مقاله 1، دوره 24، شماره 1، تیر 1392، صفحه 1-16 اصل مقاله (283.66 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عبدالرحیم اسداللهی^* ¹؛ علی حسین حسین زاده²؛ علیرضا محسنی تبریزی³؛ عبدالحسین نبوی⁴

¹استادیار مرکز مطالعات کیفیت زندگی دانشگاه دیکین، ملبورن استرالیا‌

²دانشیار گروه جامعه‏ شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز

³دانشیار گروه جامعه ‏شناسی دانشگاه تهران

⁴دانشیار گروه جامعه‏شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز

چکیده

کاهش مشارکت جامعه محلی خوزستان و ایرانیان در برنامه‏های اجتماعی و سیاسی منطقه بین سال‏های 1380 تا 1384 مشاهده شده است. این مسأله زمینه انجام بررسی‏هایی را در خصوص دلایل کاهش مشارکت اجتماعی فراهم نموده است. در این میان، افت شدید فعالیت‏های اجتماعی سالمندان ناشی از نابرابری فضای اجتماعی همراه با رشد جمعیت این گروه اجتماعی چشمگیرتر به نظر می‏رسد. این بررسی به روش پس رویدادی مطالعه عوامل مهم مشارکت اجتماعی سالمندان می‏پردازد. نظریات و دیدگاه‏های مشارکت؛ سرمایه و اعتماد اجتماعی، نابرابری و عوامل مؤثر بر آنها مطالعه گردید که در مجموع شش دسته عوامل اثرگذار انتخاب شدند. جامعه آماری شامل سالمندان بالای 60 سال سن ساکن شهر اهواز است. به روش نمونه‏گیری خوشه‏ای دو منطقه 3 و 8 از مناطق هشتگانه شهرداری اهواز انتخاب و 163 سالمند از این مناطق به روش کاملاً تصادفی آزمون شدند. یافته‏های بررسی نشان داد از میان دسته عوامل اثرگذار، متغیرهای اعتماد و تعلق اجتماعی بالاترین ضریب اثر و همبستگی را با متغیر مشارکت داشته است. اثرگذارترین متغیرهای بعدی به ترتیب تأثیر بر متغیر وابسته شامل احساس مالکیت بر محیط شهری و نابرابری فضای اجتماعی، جنسیت، پایگاه اقتصادی اجتماعی، عضویت در نهادهای مردمی، مدت زمان اقامت در شهر بر حسب سال، رضایت از خدمات شهری، وضعیت تأهل، اشتغال، سلامت و بهداشت، آموزش و سواد و تقدیرگرایی بودند. نکته جالب، منفی بودن نقش متغیر گرایش به مذهب همراه با متغیر تقدیرگرایی بود. در پایان راهکارهایی از جمله تقویت و تخصصی نمودن برنامه‏های مشارکتی ویژه سالمندان و زنان، توسعه شبکه‏های اجتماعی و پیوندهای جماعتی با تقویت حس اعتماد و برابری اجتماعی ارائه و بیان شده است که بر فضای قومیتی و گروه‏های خاص مثل سالمندان و زنان در برنامه‏ریزی‏های شهری و منطقه‏ای، توسعه مشارکت‏های مدنی، توسعه سرمایه اجتماعی و کاهش نابرابری در فضای اجتماعی تأکید گردد.

کلیدواژه‌ها

اعتماد و نابرابری اجتماعی؛ سالمندان اهوازی؛ عوامل و موانع؛ مشارکت اجتماعی؛ رگرسیون لوجستیک

اصل مقاله

مقدمه

افزایش جمعیت همراه با شهرنشینی و رشد شکاف بین نسلی در خانواده‏ها به عنوان پدیده‏ای فراگیر در یکصد سال اخیر هم کشورهای صنعتی و هم کشورهای در حال توسعه را با چالش‏های جدیدی روبه رو ساخته است. توجه به نقش مشارکت اجتماعی در توانمند سازی انسان‏ها، افزایش بهره‏وری، کاهش مشکلات شهری و تحقق توسعه، مشکلات ناشی از عدم مشارکت و مشارکت محدود در فعالیت‏های اجتماعی شهری در جامعه ایران، مجموعه‏ای از مسائل اساسی در مدیریت شهری است. سالمندان ایران با رشدی دو برابر رشد طبیعی جمعیت از اعضای این جامعه هستند که نقش مشارکتی آنها در فعالیت های شهروندی اهمیت بسزایی دارد. مشارکت اجتماعی عامل تقویت همبستگی در شبکه‏های اجتماعی، بویژه در ساختار سنی- جنسیتی است. حضور افراد در فعالیت ها و تصمیم‏گیری‏های اجتماعی در بلند مدت موجب تعمیق روابط بین اعضای جامعه، افزایش احساس یگانگی، برابری اجتماعی، تسامح و تساهل گردیده و در نتیجه به توسعه نهادهای مدنی و دموکراتیک خواهد انجامید. تعصبات قومی و قبیله‏ای کاهش یافته، سنت‏های ریشه دار محلی به سوی عام نگری هدایت و در صورت لزوم به نفع هنجارهای دموکراتیک اصلاح خواهد شد.

البته، از سویی دیگر نیز آنچه در کشورهای با سرانه بالای جمعیت سالمند با عنوان سالمندی موفق و پویا (Active and Successful Aging) نام برده می‏شود؛ از طریق تعهد به مشارکت اجتماعی سالمندان در جامعه تحقق یافتنی است. پیوند معنادار این پدیده نیز با بهداشت و سلامت سالمندی و پایانی رضایت بخش بر گذار به سالمندی و سبک زندگی همواره در بررسی‏ها تأکید شده است (Asadollahi, 2011: 435 ).

همچنین، می‏توان انتظار داشت که بسیاری از اموری که اکنون دولت متصدی انجام آنهاست، در قالب فعالیت‏های اجتماعی توسط خود مردم اداره شود و در عمل هم حجم دولت کاهش یافته و هم افراد از طریق سامان دادن به این امور تعهد خود را به اجتماع ادا نمایند. از سویی، میزان این مشارکت‏ها بیانگر سطح توسعه یافتگی جامعه به حساب می‏آید، زیرا گستردگی، فراگیری و تنوع مشارکت اجتماعی جوامع در گرو بسط الگوهای تصمیم‏گیری، نظارت و کنترل اجتماعی دموکراتیک و کثرت گرا است. بدیهی است در عرصه‏های غیردموکراتیک که حاکمان حضور عامۀ مردم را در محافل تصمیم‏گیری و تصمیم سازی بر نمی‏تابند؛ مشارکت اجتماعی مفهومی گنگ و مخدوش است. لذا توسعۀ سیاسی که به شایسته سالاری و حاکمیت مشروع منجر می‏گردد؛ زمینۀ مطلوب و مناسب برای توسعه همه جانبه و پایدار جامعه با رشد برابری اجتماعی می‏باشد. تخصصی شدن امور و لزوم مراقبت‏های ویژه برای گروه‏های خاص و سالمندان، این توسعه اجتماعی و رشد الگوهای تصمیم‏گیری چندمحور را محرز نموده است. یکی از این محورها می‏تواند سن و توجه به سالمندان باشد.

بیان موضوع

موضوع پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر کاهش یا عدم مشارکت اجتماعی با تأکید بر اهمیت نابربری فضای اجتماعی و نقش مذهب در بین شهروندان سالمند منطقه 3 و 8 شهرداری اهواز است. کاهش مشارکت اجتماعی سیاسی در بین سال‏های 1380 تا 1384 در جامعه چالش مهمی در مشروعیت اجتماعی حاکمیت و برنامه‏ریزان شهری بوده است. این کاهش شدید در اکثر رده‏های سنی مشاهده گردید (سعادت، 96:1385-194؛ روشنفکر و ذکایی، 46:1385-140). در راستای موضوع، دستیابی به عوامل اجتماعی مؤثر در مشارکت اجتماعی، روند و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان، موانع توسعه مشارکت اجتماعی و همچنین بررسی کاربردی نظریه‏های جامعه شناختی در تبیین مشارکت اجتماعی به عنوان اهداف پژوهش تعیین شدند. اصولاً فرض بر این است که اوامر و نواهی مذهبی برای پیروان آن دین، محدودیت‏هایی را در روابط اجتماعی افراد ایجاد می‏کند. بر همین اساس، یکی از سؤال‏های مهم این بررسی آن است که در جوار بررسی و درک عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی سالمندان اهوازی، مشارکت مذهبی آنها چه نقشی می‏تواند داشته باشد و گستره و توزیع برابر یا نابرابر فضای اجتماعی برای سالمندان چگونه است؟ آیا مذهب یک عامل منع کننده است یا تشویق کننده؟

در این بررسی، منظور از مذهبی بودن اعتقاد به اصول دین اسلام و مذهب تشیع اثنی عشری بوده که به دلیل مکان اجرای بررسی اکثر سالمندان نمونه آماری، مسلمان و شیعه مذهب بوده‏اند و با سایر اقلیت‏های مذهبی حاضر در شهر اهواز، مانند زرتشتیان، یهودیان، ارامنه، بهائیان و صابئین مصاحبه قرار نشده است. به همین منظور و در جهت دستیابی به اهداف پژوهش سؤال‏هایی مطرح گردید. برای مشخص نمودن ابعاد موضوع و تعریف آن در مرحله اول مطالعات مقدماتی در ارتباط با مشارکت اجتماعی به منظور کشف و شناخت ابعاد مختلف پدیده مشارکت اجتماعی انجام گرفت، که این مطالعات بر نتایج تحقیقات انجام یافته در خارج و داخل کشور و همچنین، مجموعه نظریه‏های جامعه شناختی پیرامون موضوع متمرکز گردید. در نهایت ارتباط معنادار آنها با ویژگی فردی مانند سطح مذهبی بودن سالمند سنجیده شد. این بررسی در نیمه دوم سال 1389 در بین 163 نفر از سالمندان بالای 60 سال سن در دو منطقه 3 و 8 شهرداری اهواز انجام گرفت.

ادبیات بررسی

دیدگاه‏های نظری اندیشمندان اجتماعی از جمله لیپست، مک کللند، هانتینگتون، هیگن، لرنر، دورکیم، دال، میلبراث و .... همچنین، دیدگاه صاحبنظران علوم اجتماعی ایرانی از جمله توسلی، بشیریه، ملک‏پور و علوی تبار که ابعاد مختلف مشارکت اجتماعی را تبیین نموده‏اند و نیز، تحقیقات انجام یافته در ارتباط با مشارکت (پیشینه تحقیق) از جمله پژوهش‏های صورت گرفته در هلند و استرالیا (1384)، نتایج مطالعات در ایران پیرامون موضوع به دقت بررسی شدند. علاوه بر مطالعات نظری، آن دسته از مطالعات تجربی و کمّی در علوم بهداشت و مطالعات سالمندی که به ارتباط و تأیید پیوند بین سلامت، بهروزی اجتماعی، رفاه اجتماعی و مشارکت مدنی افراد سالمند پرداخته بودند؛ نیز مطالعه و مؤلفه‏های اصلی تأثیرگذار استخراج شدند (Abu-Raya & Abu-Raya, 2009; Anson, 1996; Antonucci, Ajrouch, & Janevic, 2003; Ashraf & Routray, 2010; Berger-Schmitt, 2000; Binstok & George, 2006; Bowling & Gabriel, 2003; Bowling & Stafford, 2007; Butterworth et al., 2006; Calasanti, 2005; Calnan, Almod, & Smith, 2003; Cavanaugh & Blanchard-Field, 2006; Johansson, Huang, & Lindfors, 2007; PLC-Partners for Liveable Communities, 2007; Silverstein & Bengstin, 1994).

براساس مبانی نظری و نتایج مطالعات پیشین به مجموعه‏ای از متغیرهای اجتماعی مؤثر در مشارکت، از جمله: متغیرهای فردی- اجتماعی (جنسیت، سن، وضعیت تأهل، وضعیت بهداشتی پزشکی، سطح آموزش و سواد، شغل، بُعد خانوار، طبقه اجتماعی و میزان درآمد)، سابقه سکونت، احساس تعلق اجتماعی، احساس مالکیت بر محیط، نابرابری فضای اجتماعی، رضایت از خدمات شهری، سنت گرایی، دسترسی به وسایل ارتباط جمعی، ویژگی‏های شخصیتی، عضویت در تشکل‏ها و انجمن‏های داوطلبانه و صنفی، آگاهی اجتماعی، شهری و روستایی بودن، انسجام اجتماعی، نظم خانوادگی، میل به کار گروهی، انگیزه پیشرفت، تعهد اجتماعی، نژاد، اعتماد اجتماعی، نگرش به مشارکت، سابقه فرد در زمینه مشارکت، پاداش، سطح سلامت جسمانی پزشکی، مذهب و دیدگاه ایدئولوژیک ... دست یافتیم.

متغیرهای مؤثر در مشارکت اجتماعی

بر اساس مبانی نظری و پیشینه مورد مطالعه، متغیرهای مهم و مطرح در مشارکت اجتماعی سالمندان و دیدگاه‏های نظری آنها را می‏توان طبق جدول 1 بیان نمود.

متغیرهای تحقیق و مدل نظری- مفهومی پژوهش

بر مبنای نتایج مطالعات پیشین و نظریه‏های جامعه شناختی ارائه شده در ارتباط با مشارکت، مدل نظری- مفهومی پژوهش طراحی گردید. متغیرهای مورد نظر طبق مدل تحلیلی شناسایی و فرضیه‏های تحقیق با متغیرهای مستقل جنسیت، سن، وضعیت تأهل، سلامت و بهداشت، سطح آموزش و سواد، شغل، طبقه اجتماعی، سابقه سکونت، سطح مذهبی بودن، احساس تعلق اجتماعی، احساس مالکیت بر محیط و برابری فضای اجتماعی، رضایت از خدمات شهری، سنت‏گرایی، عضویت در تشکل‏ها، انجمن‏های داوطلبانه و صنفی و متغیر وابسته میزان مشارکت اجتماعی تعیین شدند.

روش تحقیق

جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری این مطالعه شامل افراد بالای 60 سال سن ساکن مناطق هشتگانه شهرداری اهواز (52750=N) است که از بین آنها با مجوز سازمان بهزیستی استان دو منطقه شهرداری 3 (174=N) و 8 (146=N) به صورت خوشه‏ای انتخاب شدند و به روش نمونه‏گیری تصادفی 163 نمونه سالمند مراجعه کننده به دفتر امور سالمندان در هر دو منطقه (320 پرونده) با کمک جداول نمونه‏گیری ماچین و کمبل (2009) گزینش و آزمون گردیدند (Machin et al. 2009:362 ).

ابزار و تعریف عملیاتی متغیرها

پس از تعریف عملیاتی متغیرها و تعیین شاخص‏ها و معرف‏های آنها، به تناسب موضوع، روش تحقیق پیمایشی برای انجام مطالعه انتخاب و با توجه به فرضیه‏ها و متغیرها، وسیله اندازه‏گیری متناسب (پرسشنامه همراه با مصاحبه) با انواع سؤال پردازی‏ها و مقیاس‏ها به منظور سنجش متغیرهای شکل دهنده فرضیه‏ها طراحی و تنظیم گردید. در این بررسی متغیرهای اثرگذار در مشارکت اجتماعی تعریف عملیاتی آنها طبق جدول 2 آمده است

جدول 1- متغیرهای اثرگذار در مشارکت اجتماعی و دیدگاه های نظری مرتبط با آنها با پیشینه مطالعاتی

متغیر اثرگذار	دیدگاه نظری	منابع و پیشینه مطالعاتی
درآمد	لیپست، هانتینگتون	کلدی (1380)؛ عفتی (1371)
سواد و آموزش	لیپست، هانتینگتون، لرنر، میلبراث	عفتی (1371)؛ محسنی (1374)؛ استانداری گلستان (1378)
جنسیت	لیپست، علوی تبار	عنبری (1377)؛ محسنی (1374)؛ کلدی(1380)؛ نیازی (1380)؛ مرکز آمار استرالیا (1384)
شغل	لیپست	عفتی (1371)؛ استانداری گلستان (1378)
سن	لیپست، علوی تبار	محسنی (1374)؛ کلدی (1380)؛ نیازی (1380)؛ مرکز آمار استرالیا (1384)؛ مشارکت فرهنگی در هلند (1384)
محل سکونت	لیپست، راجرز، سومبارت، لرنر، توسلی	عنبری (1377)؛ توسلی (1382)؛ مرکز مطالعات و برنامه‏ریزی شهری (1374)
سابقه سکونت	لیپست	کلدی (1380)
وضعیت و ساختار جامعه	لیپست، وینر، اسملسر	نظری (1376)؛ محمدی (1376)؛ دیانتی زاده (1382)؛ مرکز آمار استرالیا (1384)
وضعیت تأهل	لیپست	کلدی(1380)؛ محسنی(1374)؛ استانداری گلستان (1378)
عضویت در سازمان‏های غیردولتی و تشکل‏های مردمی	لیپست، سومبارت، اسملسر، هانتینگتون، نلسون، میل براث، لرنر و ملک پور، گی روشه، مازلو	محسنی(1374)؛ دیانتی زاده(1382)؛ بحرینی و امینی(1380)؛ کمیسیون بانوان وزارت کشور (1379)
کسب پاداش و رضایت	هومنز ، رابرت دال	محسنی(1374)
اعتماد اجتماعی	پاتنام، فوکویاما، گروتائرت، استون و هیوج ...	ملک پور(1381)؛ استون و هیوج(2001 و 2002)
تعارض فرهنگی بین دولت و مردم	ملک پور	ملک پور(1381)؛ رایت (1376)
مذهب و ایدئولوژی	لرنر، هابرماس، دورکیم	اسدالهی (1386 و 2011)؛ بشیریه (1382)؛ علیخواه (1375)
رسانه‏های جمعی	لرنر	عفتی(1371)؛ نظری (1376)؛ نیازی (1380)؛ دیانتی‏زاده (1382)
ساختار قدرت و برابری اجتماعی	وینر، لرنر، ملک پور، بشیریه	نیازی (1380)؛ دیانتی‏زاده (1382(؛ بیرو (1380)
احساس تعلق اجتماعی	دورکیم، میل براث و گوئل، گی روشه، مازلو	کلدی(1380)؛ نظری(1376)؛ نیازی(1380)؛ توسلی(1382(
احساس مالکیت بر محیط و نابرابری فضای اجتماعی	دورکیم، میل براث، گوئل	کلدی(1380(؛ علوی تبار(1379)
پایگاه اجتماعی- اقتصادی	وربا و نای، هانتینگتون، مک کللند، سومبارت، لرنر، میل براث	کلدی (1380)؛ عفتی (1371)؛ عنبری (1377)؛ مقنی‏زاده (1375)؛ نیازی (1380)؛ جامعه شناسان هلندی (1384)
آگاهی اجتماعی و دسترسی به اطلاعات	راجرز، میل براث و گوئل، علوی تبار، هانتینگتون، لرنر	عفتی(1380)؛ نظری (1376)؛ محسنی (1374)؛ کلدی (1380)؛ دیانتی‏زاده (1382)
سنت گرایی و سرنوشت‏گرایی	اسملسر، هیگن، توسلی	نظری (1376)؛ محسنی (1374)؛ نیازی (1380(
ویژگی‏های شخصیتی	هیگن، میل براث، گوئل، توسلی	مقنی زاده (1375)؛ محسنی (1374)؛ مرکز نظرسنجی و آمار استرالیا (1384)؛ توسلی (1382)
انگیزه پیشرفت	مک کللند، اتکینسون	محسنی تبریزی (1374)
منابع: سعادت (1385)؛ سپهری (1370)؛ فرهادی (1387)؛ کلانتری (1372)؛ گیدنز(1388)؛ مسعودنیا(1380) و هریسون(1376).

جدول 2- متغیرهای اثرگذار و مستقل، شاخص‏ها و نوع مقیاس آنها و تعریف متغیر وابسته مشارکت اجتماعی

متغیرمستقل(فاکتور)	شاخص عملیاتی	نوع مقیاس
احساس مالکیت بر محیط شهری و برابری فضای اجتماعی	احساس مسؤولیت در حفظ محیط شهری، نگرش به شهر مانند خانه خود، توجه و دقت در استفاده از امکانات شهری، نقش محیط شهری در آرامش، تعلق امکانات شهری به همه افراد و توزیع برابر فضا و تسهیلات شهری بین شهروندان	فاصله‏ای
رضایت از خدمات شهری	رضایت از حمل و نقل درون شهری، رضایت از خدمات تفریحی و فرهنگی شهر، رضایت از خدمات بهداشتی و درمانی، رضایت از خدمات آموزشی، رضایت از خدمات جمع‏آوری زباله و نظافت شهری، رضایت از مکان‏های خاص خدمات برای سالمندان و گروه‏های خاص	فاصله‏ای
احساس تعلق و اعتماد اجتماعی	عدم ترجیح منافع فردی بر منافع جمعی، تلاش و احساس وظیفه در مقابل حل مشکلات مردم، عدم احساس تنهایی، انتظار کمک از دیگران، تعهد اجتماعی، اعتماد اجتماعی	فاصله‏ای
سنت گرایی/ تقدیرگرایی	تقدیرگرایی، اعتقاد به فال و پیشگویی، عدم تمایل به تغییر، اهل خطر نبودن، پیرو افکار نسل‏های پیشین	فاصله‏ای
مشارکت اجتماعی(متغیروابسته)	شرکت در مراسم و جشن‏های ملی، شرکت در مراسم مذهبی، شرکت در کارهای خیر و عام‏المنفعه، کمک به آسیب دیدگان، فقرا و سالمندان، شرکت در فعالیت‏های محله، شرکت در انجمن‏های مذهبی و فرهنگی، شرکت در انتخابات، شرکت در احزاب و گروه‏های سیاسی، شرکت در تشکل‏های غیردولتی، شرکت در تصمیم‏گیری‏های محله‏ای بر حسب تعداد و مدت حضور	فاصله‏ای
جنسیت	سالمندان مرد و زن	اسمی
سن	سالمندان بالای 60 سال در رده بندی: بین 60 تا 65 ساله‏ها؛ بین 66 تا 70 ساله‏ها، بین 71 تا 75 ساله‏ها و بالای 76 ساله‏ها	رتبه‏ای
سواد و آموزش	بی‏سواد، کم سواد در حد خواندن و نوشتن، سواد مدارس قدیمی و مکتبخانه، باسواد	رتبه‏ای
مدت سکونت در شهر	بر حسب زمان از تاریخ مهاجرت یا تولد	نسبی
شغل	شاغل، غیر شاغل و بازنشسته	اسمی
وضعیت تأهل	ازدواج نکرده، بیوه، همسر در قید حیات	اسمی
تعلق طبقاتی	سطح آموزش و سواد بر حسب مدت زمان آموزش رسمی، مقیاس شغل بر حسب حقوق دریافتی فرد سالمند و فرزندان، سطح سواد و مقیاس شغل فرزندان، موقعیت محل سکونت، امکانات اقتصادی و رفاهی، وضعیت مسکن، بعد خانوار، میزان درآمد ماهیانه از حقوق ثابت یا مستمری	فاصله‏ای
عضویت در تشکل‏های مردمی و غیر دولتی	عضویت در یکی از مراکز و مؤسسات خیریه مردمی، مذهبی، بشردوستانه، تعاونی‏ها، تشکل‏های غیر دولتی، نهادهای مدنی و مردمی	فاصله‏ای
سطح مذهبی بودن	رفتن به مجالس رضه خوانی، شرکت در نماز جماعت مساجد، نماز جمعه و اعیاد مذهبی، زیارت اماکن مقدس، نذر و نیاز کردن، شرکت در مراسم دعا، پرداخت فطریه، زکات و خمس طبق احکام مذهب تشیع	فاصله‏ای
منبع: پیشینه پژوهش و دیدگاه‌های نظری مندرج در جدول یک

روایی و اعتبار ابزار اندازه‏گیری

در ابتدا مؤلفه‏های اصلی آزمون مشارکت اجتماعی و عوامل اثرگذار نظری استخراج و از لحاظ روایی محتوا دو بار بررسی، اصلاح و از سوی داوران تأیید شد. طبق نظر وودسونگ و همکاران (2005) تعداد 35 داور و متخصص انتخاب شدند (Woodsong et al. 2005: 248). در بررسی روایی محتوا نیز ملاک شایستگی برای انتخاب این داوران، داشتن حداقل سه مورد از ویژگی‏های زیر بود:

1- دارنده حداقل مدرک کارشناسی ارشد جامعه‏شناسی یا رشته‏های مرتبط؛

2- فعالیت پژوهشی انجام داده باشد؛

3- دارای مقاله یا کتاب تالیفی یا ترجمه‏ای باشد؛

4- سابقه تدریس مواد درسی جامعه‏شناسی را داشته باشد؛

5- عضو هیات علمی دانشگاه و گروه جامعه‏شناسی باشد.

در پایان، پس از گردآوری نظرهای داوران و محاسبه ضرایب تایید معرّف (Content Validity Coefficient Items) و کفایت مقیاس (Content Validity Coefficient Scale) در قالب فرمول زیر ضریب روایی محتوای آزمون در حد 85/69 =α به دست آمد:

عدد حاصل طبق جدول 3 نشان دهنده مطلوبیت و روا بودن آزمون بررسی حاضر است (حیدری چروده، 1389: 53- 66).

جدول3- شاخص حدنصاب روایی محتوای آزمون

	مقدار ضریب حاصل از فرمول روایی کل	کیفیت روایی محتوا
	از صفر تا 20	بسیار نامطلوب (ناروا)
	از 21 تا 40	نامطلوب (ناروا)
	از 41 تا 60	تا اندازه‏ای مطلوب (تقریباًٌ روا)
	از 61 تا 80	مطلوب (روا)
	از 81 تا 100	بسیار مطلوب (کاملاً روا)
(منبع: حیدر چروده، 61:1389 )

سپس با انجام پیش آزمون (Pretest)و برآورد میزان اعتبار (Reliability) ابزار اندازه‏گیری، متغیرهای اصلی بررسی طبق جدول 4 و با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ از لحاظ همگنی مؤلفه‏های آزمون بررسی و تأیید گردید:

جدول 4- سطح اعتبار و روایی متغیرهای اثرگذار مشارکت اجتماعی n=163, ρ≤ .000

متغیر اثرگذار	پیش آزمون	پس آزمون (آزمون نهایی)
احساس مالکیت بر محیط و نابرابری فضای اجتماعی	82/0	67/0
رضایت از خدمات شهری	66/0	74/0
احساس تعلق اجتماعی	84/0	77/0
سنت و تقدیرگرایی	66/0	69/0
مشارکت اجتماعی	70/0	73/0
طبقه اجتماعی	61/0	69/0
سطح مذهبی بودن	75/0	74/0
کل گویه‏ها	76/0	78/0
منبع: یافته‏های بررسی

روش اجرا و گردآوری اطلاعات

پرسشنامه‏ها با مراجعه پرسشگران به واحدهای آماری تعریف شده بر روی نمونه‏ای 163 نفری از شهروندان بالای 60 سال سن اهوازی به روش خوشه‏ای (هر یک از خیابان‏های منطقه) و انجام مصاحبه با آنها به روش تصادفی از هر یک از منازل و بلوک‏های ساختمانی با انتخاب از پرونده تشکیل شده در مجتمع بهزیستی منطقه تکمیل شدند (Bruce, Pope, & Stainstreet, 2011: 154). اطلاعات جمع‏آوری شده با نرم‏افزار SPSS19 استخراج و پردازش آماری شده و روی داده‏های تحقیق تجزیه و تحلیل صورت گرفت.

روش‏های تجزیه و تحلیل داده‏ها

در جدول5 متغیرهای بررسی، نوع آزمون و سطح معناداری آنها بیان شده است:

جدول 5- فرضیه‏های بررسی و ارتباط معنادار آنها با نوع آزمون آماری مورد تحلیل

فرضیه بررسی	مقیاس	آزمون آماری	معناداری	نتیجه آزمون
رابطه بین جنسیت و مشارکت اجتماعی	اسمی- نسبی	t test	000/0	017/2
رابطه بین سلامتی بهداشتی و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	002/0	74/0
رابطه بین شغل و مشارکت اجتماعی	اسمی- نسبی	t & ANOVA	326/0	010/0:F و 0071/0: t
رابطه بین سطح آموزش/ سواد و مشارکت اجتماعی	رتبه‏ای- نسبی	One-way ANOVA	014/0	002/0
رابطه وضعیت تأهل و مشارکت اجتماعی	اسمی – نسبی	t test	001/0	780/1
رابطه بین تعلق طبقاتی و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	One-way ANOVA	000/0	476/2
رابطه بین احساس مالکیت بر محیط شهری و برابری فضای اجتماعی با مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	000/0	52/0
رابطه بین احساس تعلق اجتماعی شهروندان و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	025/0	53/0
رابطه میزان سنت‏گرایی و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	008/0	76/0-
رابطه میزان رضایت از خدمات شهری و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	000/0	65/0
رابطه بین مدت زمان سکونت و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	Pearson Correlation	000/0	54/0
رابطه بین عضویت در تشکل‏ها و مشارکت اجتماعی	فاصله‏ای- نسبی	t & ANOVA	001/0	101/2: t و 756/1:F
رابطه بین سطح مذهبی بودن و مشارکت اجتماعی	رتبه‏ای- نسبی	t & One-way ANOVA	012/0	0147/0:F و 256/0- : t
منبع: یافته‏های بررسی

یافته‏ ها

از نمونه آماری مورد مطالعه (163 نفر) 6/67 درصد را مردان و 4/32 درصد را زنان، 64 درصد متأهل با همسر فوت شده، 4/23 درصد شاغلان، 8/29 درصد اعلام نمودند که دارای بیماری مزمن هستند. 7/32 درصد بیسواد در حالی که بقیه نیز فقط سواد خواندن و نوشتن در حد ابتدایی داشتند؛ بالاترین فراوانی سنی در رده 60-65 ساله‏ها و پایین‏ترین فراوانی در رده سنی متعلق به 76 ساله‏ها و بالاتر بود. گروه‏های سنی 66-70 ساله و 70-75 ساله‏ها دارای پراکندگی قابل توجهی بودند؛ میانگین سنی نمونه‏ها 67 سال، کمترین سن 60 و بالاترین 94 سال بود (Mean= 67, SD= 7.4, n=163, ρ≤ .000).

از بین 163 آزمودنی سالمند 4/29 درصد بر حسب شاخص‏های مربوط متعلق به پایگاه اقتصادی- اجتماعی پایین بوده و اکثر افراد مورد بررسی طبق شاخص‏های مربوطه در پایگاه متوسطه به پایین با 9/56 درصد قرار گرفته‏اند و 7/13 درصد دارای پایگاه اجتماعی- اقتصادی بالا بوده‏اند. توزیع پاسخگویان بر حسب سطح مشارکت اجتماعی نشان می‏دهد که 2/41 درصد نمونه‏ها در حد متوسط، 8/22 درصد درحد بالا، 6/21 در سطح کم و 4/14 درصد در سطح خیلی کم در زندگی شهری مشارکت دارند.

طبق داده‏های جدول 6، میزان مشارکت مردان سالمند در امور شهری بیشتر از زنان سالمند است. این امر نشان می‏دهد که جنسیت و پایگاه اجتماعی رابطه معناداری با مشارکت اجتماعی دارند و سبک زندگی شهری سالمندان تحت مؤلفه‏های جنسیتی تعریف می‏شود. هر چه سن افراد مورد مطالعه بالاتر باشد؛ میزان مشارکت آنها در امور شهری نیز بیشتر خواهد بود. تفاوت معنی‏داری از نظر میزان مشارکت بین افراد شاغل، غیرشاغل و بازنشسته وجود ندارد؛ بدین معنی که تفاوت میانگین مشاهده شده (t= .0071 & ρ≤ .326) نشان‏دهنده مشارکت بیشتر شهروندان شاغل در امور شهری نیست؛ چون سالمندان بازنشسته حضوری فعال داشته‏اند. بین شهروندان از نظر مشارکت اجتماعی با توجه به نوع شغل آنها تفاوت معنی‏داری وجود ندارد. بین شهروندان از نظر مشارکت اجتماعی با توجه به سطح سواد و آموزش آنها نیز تفاوت معنی‏داری وجود ندارد و تفاوت مشاهده شده در میزان مشارکت افراد با سطح آموزش و سواد بالاتر بیشتر از افراد با سطح سطح آموزش و سواد پایین معنادار نبود. تفاوت معناداری از نظر میزان مشارکت بین متأهلان با همسر فوت شده و سالمندان متأهل دارای همسر در قید حیات وجود دارد. افراد متأهل با همسر فوت شده مشارکت بیشتری در امور شهری دارند. در جدول 5 تحلیل رگرسیون لجستیک برای پیش بینی سطح اثرگذاری متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته مشارکت اجتماعی سالمندان محاسبه شده است. در این معادله متغیر وابسته مقوله‏ای و دوسطحی و با فرض بر احتمال مشارکت یا عدم مشارکت اجتماعی فرد سالمند در جامعه منظور شده است. طبق داده های این جدول، مشخص شد که متغیر تقدیرگرایی اثر منفی بر متغیر وابسته (106/-0=B) و متغیر اعتماد و تعلق اجتماعی بالاترین ضریب تأثیر را دارد (843/0=B). رده‏بندی متغیرهای اثرگذار طبق ضریب بتا استاندارد نشده در این جدول در ستون دوم آمده است.

جدول 6- داده‏های رگرسیون لجستیک در پیش بینی اثرگذاری متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته مشارکت اجتماعی

معناداری ρ^*	R²	آزمون Wald	انحراف استاندارد	B	متغیرهای مستقل
050/0	49/0-	808/2	042/0	106/0-	سنت‏گرایی و تقدیرگرایی
000/0	02/0	002/0	001/0	001/0-	تعلقات دینی و سطح مذهبی بودن
028/0	48/0	818/2	062/0	106/0	وضعیت سواد
040/0	67/0	030/5	191/0	229/0	وضعیت سلامت و بهداشت
034/0	45/0	190/2	078/0	243/0	وضعیت اشتغال
002/0	39/0	516/1	032/0	261/0	وضعیت تأهل
011/0	63/0	561/6	018/0	261/0	رضایتمندی از خدمات شهری
029/0	68/0	276/4	032/0	342/0	مدت زمان اقامت در شهر
006/0	51/0	278/5	019/0	456/0	عضویت در نهادها و گروه‏های مردمی
000/0	64/0	276/4	067/0	527/0	پایگاه اقتصادی اجتماعی
007/0	76/0	236/6	012/0	551/0	جنسیت
010/0	55/0	003/3	129/0	769/0	حس مالکیت بر فضای شهری و نابرابری فضای شهری
030/0	81/0	906/7	103/0	843/0	اعتماد و تعلق اجتماعی
002/0	56/0	10/12	143/0	564/1	عدد ثابت
067/0				201/5	−2 log likelihood
000/0				^*96/112	Model χ²
منبع: یافته های بررسی: مدل رگرسیونی^* p < .05; df= 162; two-tailed

بین تعلق به پایگاه اقتصادی اجتماعی و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان در امور شهری رابطه معنی‏داری وجود دارد؛ بدین معنی که میزان مشارکت در میان شهروندان متعلق به پایگاه اجتماعی پایین کمتر از پایگاه اجتماعی بالا و متوسط جامعه مورد مطالعه است. هر چه میزان احساس مالکیت فرد بر اموال عمومی شهری و احساس برابری در فضای اجتماعی بیشتر باشد، میزان مشارکت او نیز در امور شهری بیشتر می‏شود. هر چه میزان احساس تعلق اجتماعی فرد بیشتر باشد میزان مشارکت او نیز در امور شهری بیشتر می‏شود. هر چه فرد تقدیرگراتر و تعلقات مذهبی‏اش شدیدتر باشد؛ میزان مشارکت او در امور شهری کمتر می‏شود. هر چه میزان رضایت فرد از خدمات شهری بیشتر باشد؛ میزان مشارکت او نیز در امور شهری بیشتر می‏شود. با افزایش سابقه سکونت فرد و خانواده‏اش در شهر؛ میزان مشارکت او نیز در امور شهری بیشتر می‏شود. تفاوت معنی‏داری از نظر میزان مشارکت بین شهروندان عضو تشکل‏ها و شهروندان غیر عضو وجود دارد؛ بدین معنی که شهروندان عضو تشکل‏ها مشارکت بیشتری در امور شهری دارند. میزان مشارکت اجتماعی افراد مذهبی در فعالیت‏های شهری کمتر از حد انتظار بود. به طور کلی مذهب نقشی کاهنده در سطح مشارکت اجتماعی سالمندان دارد؛ هرچند ارتباط معناداری بین این دو متغیر مشاهده نگردید (ر.ک: جدول 5).

بحث و نتیجه‏ گیری

جوامع شهری ایران از مشارکت اجتماعی به گونه‏ای که در روستاها دیده می‏شود؛ محروم است. در شهرها برخلاف روستاها یکنواختی قومی و ایلی و در نتیجه یکنواختی آداب و رسوم وجود ندارد (تقوی طلب و اسماعیلی، 342:1380) و شکاف بین نسلی حضور سالمندان را مخصوصاً در محیط‏های تحت سیطره میانسالان و جوانان در قالب فعالیت‏های اجتماعی و مشارکت‏های مدنی با چالش روبه رو ساخته است. تفاوت‏های فرهنگی موجود سبب می‏شود که نظارت اجتماعی و وجدان جمعی مانند آنچه که در روستا وجود دارد؛ مشاهده نشود. بنابراین، برای تأمین این نیاز اجتماعی (نظارت و کنترل اجتماعی)، قوانین و مقررات به کار گرفته می‏شود. از آنجا که لزوماً حضور یا عدم حضور در بسیاری از عرصه‏های مشارکت اجتماعی تخلف از مقررات و قوانین حاکم نیست و از آنجا که این عدم حضور با وجدان جمعی مجازات نمی‏شود؛ لذا میزان استقبال از این مشارکت‏ها اندک است. تراکم جمعیت و عدم شناخت اجتماعی، فردگرایی و محوریت منفعت شخصی، حاکمیت روابط عمودی و تمایز اجتماعی در کاهش میزان مشارکت اجتماعی جوامع شهری ایران نقشی اساسی دارد (پیشه‏ور، 3:1374-251).

نوع آموزش مدرسه‏ای در ایران که بر آموزشی انفرادی مبتنی است و ضعف مدیریت شهری و منطبق نبودن شیوه‏های مدیریت شهری با نیازهای روز، سبب ناتوانی در هدایت فرهنگی جامعه به سوی مشارکت اجتماعی شده است، اما اساس جوامع روستایی ایران مبتنی بر نظام ایلی و قومی است؛ لذا مشارکت افراد روستایی در امور اجتماعی نه به خاطر انگیزه‏های فردی بلکه عمیقاً تحت سیطرۀ گروه‏گرایی و قبیله‏گرایی است. از اینجا می‏توان به این نتیجه رسید که حضور مداوم روستاییان در عرصۀ مشارکت اجتماعی ناشی از تلاش آنان برای حفظ گروه، قوم، قبیله و ایل و حفظ موجودیت و حریم مادی و معنوی آن است. نیازهای زیر بنایی چون حفظ امنیت ایل، امور مربوط به کشاورزی و دامداری که ادامه حیات ایل وابسته به آن است؛ محدودیت‏های محیطی و ... سبب تقویت انگیزه‏های افراد برای این گونه مشارکت‏های اجتماعی است، اما در ساختار شهرنشین تمایزها و تفاوت‏های بنیادین به این عدم مشارکت دامن می‏زنند. در این میان، رشد جمعیت جامعه سالمندی ایران و تبدیل شدن این کشور به یکی از کشورهای سالمند (3/7%) این نیاز را حیاتی ساخته است که در مطالعه و بررسی مؤلفه‏های اجتماعی باید به سالمندان و نیازهای فردی- اجتماعی آنها توجه خاص صورت پذیرد.

در این بررسی جامعه سالمندان دو منطقه شهرداری شهر اهواز با نگاه به متغیر مشارکت اجتماعی و ابعاد آن از نگاه عاملی تحلیل شد. براساس نتایج تحلیل اثرگذاری متغیرهای مستقل، بیشتر از همه متغیر احساس تعلق اجتماعی بین سالمندان نمونه در مشارکت اجتماعی مؤثر است؛ بدین معنی که هر چه میزان تعلق اجتماعی فرد بیشتر باشد؛ میزان مشارکت اجتماعی وی در امور شهری زیاد است. علاوه بر این، در میان دیگر متغیرها، متغیرهای سنت گرایی، احساس مالکیت بر محیط‏شهری، برابری فضای اجتماعی، بهداشت و سلامت جسمانی و رضایت از خدمات شهری به ترتیب دارای تأثیر بر مشارکت اجتماعی هستند، ولی میزان تفاوت مشاهده شده در مقایسه متغیر مهم سطح مذهبی بودن و مشارکت اجتماعی معنادار نبوده که نشان دهنده تقریباً خنثی بودن ارتباط این دو متغیر است؛ هرچند در مدل رگرسیونی این متغیر در کاهش یا افزایش سطح مشارکت اجتماعی سالمندان اثر محدودی داشته است.

تقویت مبانی سیاستگذاری در راستای توسعه مشارکت‏های عمومی در تصمیم‏گیری‏ها و برنامه‏های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی استان، به ایجاد نگرش مثبت به مشارکت اجتماعی و جلب اعتماد عمومی مردم، بویژه سالمندان نسبت به مسؤولان می‏انجامد. در سطحی دیگر، ایجاد اعتماد بین شهروندان واگذاری مسؤولیت‏ها و تصمیم‏گیری‏ها در برخی از امور شهری به مردم و اهمیت دادن به پیشنهادها و نظرهای شهروندان در اداره امور شهر به تقویت احساس مالکیت بر محیط شهری در میان آنها منجر می‏شود؛ بدین معنا که هر چه میزان رضایت مردم، از خدمات شهری بیشتر باشد؛ آنها گرایش بیشتری برای مشارکت دارند. لذا انجام اقداماتی در جهت افزایش رفاه عمومی و آسایش مردم بویژه سالمندان، توسعه خدمات شهری و امکانات آموزشی، فرهنگی و تفریحی و ایجاد مراکزی برای استفاده از پیشنهادهای مردمی در جهت خدمات رسانی بهینه می‏تواند در راستای جلب مشارکت بیشتر آنها در امور شهری مؤثر واقع شود.

ساختار زندگی شهری در اهواز وضعیتی را به وجود آورده که منافع عمومی در مقابل منافع فردی رنگ باخته است. در جوار رشد مهاجرت‏های وسیع از روستا به شهر، از ریخت افتادن هرم سنی جمعیت شهر با رشد شکاف بین نسلی باید به توسعه و تقویت میزان احساس تعلق اجتماعی شهروندان با ارائه آموزش‏های عمومی در ارتباط با فرهنگ شهرنشینی، آموزش نظام نامه و قوانین شهروندی، پایبندی به قوانین و مقررات شهری، برابری اجتماعی در مالکیت فضای شهری و آموزش حقوق زندگی شهری به شهروندان زمینه مشارکت اجتماعی اندیشید. عضویت شهروندان در تشکل‏های غیر دولتی و نهادهای مردمی و سازمان‏های صنفی به عنوان عاملی در ایجاد فضای مشارکتی برابر، نقش اساسی ایفا می‏نماید. توسعه تشکل‏های غیردولتی، نهادهای مدنی در زمینه‏های مختلف اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و سایر امور شهری و توانمند سازی آنها از طریق حمایت‏های دولتی می‏تواند در راستای مشارکت اجتماعی شهروندان به عنوان ابزاری مناسب و مردمی تلقی گردد که در این میان، حضور سالمندان اهمیت شایانی دارد. باتوجه به وجود رابطه مستقیم بین سابقه سکونت، در محل و میزان مشارکت اجتماعی به نظر می‏رسد که برنامه‏های مدیریت مشارکتی در امور شهری با جلب مشارکت شهروندان با سابقه سکونت بویژه سالمندان مثمر ثمر خواهد بود.

برنامه‏ریزی برای جلب مشارکت مردمی از جانب دستگاه‏های دولتی و مدیریتی استان خوزستان بر مبنای نیازهای واقعی مردم قابل دسترسی است. وسایل ارتباط جمعی، بخصوص تلویزیون و رادیو استانی در غیاب رسانه‏های آزاد در استان، از جمله عوامل مهمی در ایجاد روحیه مشارکت در مردم هستند. وسایل ارتباط جمعی موجب افزایش پدیده‏های تحت عنوان تحرک روانی می‏گردد؛ البته بدان شرط که برنامه‏های آنها با همسویی با خواسته‏های حاکمیت در تعارض با نگاه مردم قرار نگیرد.

راهکارهای توسعه مشارکت اجتماعی در جوامع شهری را با تأکید بر جامعه سالمندی و جامعه شهری اهواز بر طبق یافته‏های این بررسی می‏توان در موارد زیر ردیف کرد:

آموزش، زیر بنای توسعۀ فرهنگی و اجتماعی است؛ پس آحاد تودۀ مردم با آگاهی از شیوه‏های مشارکت، چگونگی فعالیت در آن، نتایج و پیامدهای مشارکت اجتماعی می‏توانند با حضور خود میزان و شمول آن را ارتقا بخشند. مفهوم جدید آموزش در مرحله سوم زندگی (Education in Third Age) در سالمند شناسی اجتماعی (Social Gerontology) نیز در این حوزه مد نظر بوده، قابل بررسی است.
اعتماد و برابری اجتماعی مؤلفه بسیار مهم در امر مشارکت اجتماعی است. اعتماد افراد نسبت به هم، بویژه نسل‏ها در درون خانواده، اعتماد افراد نسبت به نهادهای دولت و حاکمیت و بالعکس، برابری و عدالت در توزیع فضای اجتماعی شهری سبب توسعه و تعمیق مشارکت‏های اجتماعی شهروندان در جامعه می‏شود.
تصمیم‏گیری و تصمیم‏سازی در امور شهری و به طور کلی، همه‏گیری شیوه‏های دموکراتیک در زوایای مختلف زندگی شهری و تغییر ساختارها در این جهت، تنوع و بسط مشارکت‏های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت که راه حل مهم آن گسترش و رشد رسانه‏های همگانی مردمی و آزاد از ساختار حاکمیت، بویژه با نگاهی تخصصی به اقشار و رده‏های سنی جنسیتی و قومیتی است، مانند خبرگزاری‏های ویژه زنان و سالمندان در استان که هم اینک در کارنامه کشور و استان بعضاً غایب و منفی است.
تقویت و توسعۀ زمینه‏های مشارکت اجتماعی مردم محلی، بویژه اکثریت دو قوم لر و عرب خوزستانی در برنامه‏ریزی‏های شهری از طریق بهبود شیوه‏های مدیریت شهری.
تشویق فعالیت‏های جمعی و گروهی از نگاه سالمندی با توجه به این امر که در خانواده دو قوم لر و عرب همچنان سالمندان در جایگاه اجتماعی بالایی قرار دارند.
تمرکز بر آموزش گروهی خاص مثل وظایف شهروندی با نگاه جنسیتی، سنی، مذهبی و قومیتی به جای آموزش انفرادی و تجمعی.

تشکر و قدردانی

در انجام این پژوهش، کارکنان اداره بهزیستی شهرستان اهواز، بویژه خانم نسرین فرجی همکاری و همیاری شایسته‏ای داشتند که پژوهشگران از همه این عزیزان سپاسگزاری می‏کنند. همچنین، از داوران محترم مقاله و سردبیر محترم صمیمانه قدردانی می شود.

مراجع

بشیریه، حسین. (1382). موانع توسعه سیاسی در ایران امروز، تهران: انتشارات گام نو.

بی نا. (1384). «بررسی عوامل مؤثر در مشارکت فرهنگی در هلند»، ترجمه: مونا مشهدی رجبی، مجله فرهنگ و پژوهش، ش 149.

مرکز آمار و نظرسنجی استرالیا. (1384). «بررسی میزان مشارکت فرهنگی استرالیایی‏ها»، ترجمه: مونا مشهدی رجبی، مجله فرهنگ و پژوهش، ش 149.

بیرو، آلن. (1370). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: نشرکیهان

پیشه ور، احمد. (1374). جامعه شناسی سیاسی، تهران: انتشارات دوران.

تقوی طلب، ایوب و شهروز اسماعیلی. (1380). نحوه جلب مشارکت روستاییان شهرستان کوثر در اجرا و نگهداری پروژه‏های آبخیزداری، اردبیل: گروه تحقیقات و بررسی مسائل روستائی جهاد سازندگی استان اردبیل.

توسلی، غلامعباس. (1382). مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

دال، رابرت آلن. (1364). تجزیه و تحلیل جدید سیاست، ترجمه حسین مظفریان، تهران: مظفریان.

رایت، سوزان. (1376). «مشارکت و توسعه: ایده‏ها و تجارب»، مجله علمی جهاد، ش 195، صص 118-123.

روشنفکر، پیام و محمد سعید ذکایی. (1385). «جوانان، سرمایه اجتماعی و رفتارهای داوطلبانه»، فصلنامه رفاه اجتماعی، ش 23، سال ششم، صص 113-146.

سپهری، حسین. (1373). «پیشنیاز و موانع مشارکت، عوامل زمینه ساز»، فصلنامه فرهنگ مشارکت، تهران: معاونت مشارکت مردمی مدارس غیر انتفاعی وزارت آموزش و پرورش، ش 5.

سعادت، رحمان. (1385). «تخمین سطح و توزیع سرمایه اجتماعی استان‏ها»، فصلنامه رفاه اجتماعی، ش 23، سال ششم، صص 173-196.

عفتی، محمد. (1371). بررسی عوامل مؤثر در مشارکت روستاییان در طرح‏های توسعه روستایی، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.

علوی تبار، علیرضا. (1379). بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‏های کشور.

علیخواه، فردین. (1375). اندیشه‏های یورگن هابرماس، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، پایان نامه لیسانس جامعه شناسی، تبریز: دانشگاه تبریز.

فرهادی، مرتضی. (1387). فرهنگ یاریگری در ایران (درآمدی بر مردم شناسی و جامعه‏شناسی تعاون)، تهران: نشر دانشگاهی

کلانتری، حمید .(1372). بررسی عوامل مؤثر در مشارکت روستائیان، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.

کلدی، علیرضا. (1380). بررسی نگرش شهروندان از مشارکت در مدیریت شهری مطالعه‏ای در منطقه 7 تهران، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

گیدنز، آنتونی. (1388). جامعه‏شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشرنی.

محسنی تبریزی، علیرضا. (1375). «بیگانگی مانعی برای مشارکت و توسعه ملی، بررسی رابطه میان بیگانگی و مشارکت اجتماعی- سیاسی»، نامه پژوهش: فصلنامه تحقیقات فرهنگی، ش 1، ص 137.

محسنی، منوچهر. (1374). بررسی زمینه‏های مشارکت روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی، تهران: معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی.

مسعود نیا، ابراهیم. (1380). «تبیین جامعه‏شناختی بی‏تفاوتی شهروندان در حیات اجتماعی و سیاسی»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال پانزدهم، ش 12-11، مرداد و شهریور.

ملک پور، علی. (1381). تعارض فرهنگی دولت و مردم در ایران، تهران: انتشارات آزاد اندیشان.

هانتینگتون، ساموئل. (1375). سامان سیاسی درجوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.

هریسون، دیوید. (1376). جامعه‏شناسی نوسازی و توسعه، ترجمه علیرضا کلدی، تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران.

وینر، مایرون. (1353). نوسازی جامعه، ترجمه رحمت اله مراغه‏ای، تهران: شرکت سهامی کتب جیبی.

Abu-Raya, M. H. & Abu-Raya, H. M. (2009) Ethical Identification, Religious Identity, and Psychological Well-being among muslim and Christain Palestinians in Israel. Mental Health, Religion & Culture 12[2], 147-155.

Anson, O. (1996) "Physical and Psychological Well-being among Immigrant Referrals to Colonoscopy". Social sciences and medicine 42[9], 1309-1316.

Antonucci, T. C. Ajrouch, K. J. & Janevic, M. R. (2003) "The Effect of Social Relations with Children on the Education-Health Link in Men and Women Aged 40 and Over". Social Science & Medicine, 56, 949-960.

Asadollahi, A. (2011) Social quality and Social Well-being for Aged People; toward measuring and understanding in community level. Saarbrucken, Germany; Lambert Academic Publishing Company.

Ashraf, M. & Routray, J. K. (2010) A Social Well-being Assessment in Balochistan, Pakistan; An Inter-District Assessment. Saarbruken, Germany: LAP; LAMBERT Academic Publishing.

Berger-Schmitt, R. (2000) Conceptual Framework and Structute of a European System of Social Indicators.

Binstok, R. H. & George, L. K. (2006) Handbook of Aging & the Social Sciences. (6 ed.) Burlington USA: Elsevier Academic Press.

Bowling, A. & Gabriel, Z. (2003) "An Integrational Model of Quality of Life in Older Age: results from the ESRC/MRC HSRC quality of life survey in Britain". Social Indicators Research 69, 1-36.

Bowling, A. & Stafford, M. (2007) "How do Objective and Subjective Assessments of Neighbourhood Influence Social and Physical Functioning in Older Age? Findings from a British Survey of Ageing". Social Science & Medicine 64, 2533-2549.

Bruce, N. Pope, D. & Stainstreet, D. (2011) Quantitative Methods for Health Research: A Practical Interactive Guide to Epidemiology and Statistics. UK: The Atrium, Southern Gate, Chichester: John Wiley & Sons Ltd.

Butterworth, P. Gill, S. C. Rodgers, B. Antsey, K. Villamil, E., & Melzer, D. (2006) "Retirement and Mental Health: Analysis of Australian National Survey of Mental Health and Well-being". Social sciences and medicine 62, 1179-1191.

Calasanti, T. (2005) Ageism, Gravity, and Gender: Experiences of Aging Bodies. Generations (American Society of Aging) 29[3], 8-12.

calnan, M., Almod, S., & Smith, N. (2003) "Ageing and Public Satisfaction with the Health Service: an Analysis of Recent Trends". Social Science & Medicine 57, 757-762.

Cavanaugh, J. & Blanchard-Field, F. (2006) Adult Development and Aging. Belmont, USA: Thomsson Higher Education.

Johansson, G. Huang, Q. & Lindfors, P. (2007) "A Life-span Perspective on Women's Careers, Health, and Well-being". Social sciences and medicine 65, 685-697.

Krejcie, Robert V. Morgan, Daryle W. (1970) "Determining Sample Size for Research Activities", Educational and Psychological Measurement, 30 (3): 607-610, Retrieved from: http://people.usd.edu/ ~mbaron/ edad810 /Krejcie.pdf.

Machin, D. Campbell, M. J. Beng Tan, S. & Huey Tan, S. (2009) Sample Size Tables for Clinical Studies. UK: West Sussex: Wiley-Blackwell Publishing Ltd.

Mack, N. Woodsong, C. MacQueen, K. M. Guest, G., & Namey, E. (2005) Qualitative Research Methods: A Data Collector's Field Guide. US: North Carolina: Family Health International Co. & USAID.

PLC-Partners for Liveable Communities (2007) Aging in Pace: Technical Assistance Guide USA: PLC.

Silverstein, M. & Bengstin, V. (1994) "Does Intergenerational Social Support Influence the Psychological Well-being of Older Parents? the contingencies of declining health and widowhood". Social sciences and medicine 38[7], 943-957.

von Drier, A. A. (2010) Statistical Models for Testing Equating, Scaling, and Linking. (3 ed.) US: Princeton New Jersey: Springer.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 3,670

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 979

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

سبک زندگی شهری و مشارکت اجتماعی شهروندان سالمند اهوازی؛ یک پیمایش منطقه ای

مقدمه

بیان موضوع

ادبیات بررسی

متغیرهای مؤثر در مشارکت اجتماعی

روش تحقیق

یافته‏ ها

بحث و نتیجه‏ گیری