پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,725 |
| تعداد مقالات | 14,126 |
| تعداد مشاهده مقاله | 34,526,271 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,817,497 |
معرفی برخی گونه‌های خانواده Entomobryidae (Collembola) از مناطق مختلف خزری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تاکسونومی و بیوسیستماتیک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 5، شماره 15، شهریور 1392، صفحه 15-24 اصل مقاله (660.1 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علیه یحیی‌پور؛ معصومه شایان مهر* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گروه گیاه پزشکی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| خانواده Entomobryidae به راسته پادُمان (Collembola) تعلق دارد که به واسطه شکل ظاهری بدن، پادُمان بدن استوانه‌ای (slender sprigtails) نامیده می‌شوند. شکم در پادُمان معمولاً شش بندی است که در گونه‌های این خانواده بند چهارم نسبت به بند سوم بزرگتر است و به این طریق از سایر پادُمان متمایز می‌شوند. این موجودات همه‌جا زی هستند، اما عمدتاً زیستگاه آنها درون خاک برگ، روی سطح خاک، زیر پوسته درختان، تاج درختان جنگلی و حتی درون غارها است. به منظور بررسی فونستیک پادُمان این خانواده، نمونه‌هایی از خاک برگ و خاک زیر خاک‌برگ به وسیله قیف برلیز طی سال‌های 1388 تا 1390 از باغ‌ها، مزارع و جنگل‌های مناطق مختلف خزری واقع در استان مازندران جمع‌آوری و شناسایی شدند. علاوه بر این، نمونه‌های به دام افتاده توسط تله گودالی نیز بررسی شدند. در مجموع، پنج جنس و پنج گونه از پادُمان این خانواده جمع‌آوری و شناسایی گردیدند که سه گونه از آنها برای فون ایران جدید است (با علامت *مشخص شده است). از این خانواده، نمونه‌هایی از جنس Lepidocyrtus (Bourlet, 1839) جمع‌آوری شد که مشخصات آن با گونه‌های گزارش شده مطابقت نمی‌کند. گونه‌های شناسایی شده در این پژوهش عبارتند از: Entomobrya atrocincta*، E. multifasciata*، Seria domestica*، Heteromurus major و Pseudosinella octopunctata. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ایران؛ پادُمان؛ ساری؛ فون؛ Entomobryidae؛ Collembola | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه بندپایان راسته پادمان (دُم فنری‌ها) از فراوان‌ترین و متنوع‌ترین بندپایان خاک‌زی هستند. اندازه این بندپایان، کوچک و به طول 12/0 تا 10 میلی‌متر است. پادُمان در انواع اکوسیستم‌های خاکی و در سرتاسر جهان پراکنش دارند. آنها دارای تنوع گونه‌ای و تراکم بالا به ویژه در خاک‌های حاصلخیز جنگلی هستند (Petersen and Luxton, 1982). پادُمان از طریق خُردسازی پس‌مانده‌ها و انتشار میکروارگانیسم‌ها و چریدن بر روی این مواد سبب تداوم چرخه عناصر غذایی در طبیعت می‌شوند Visser, 1985)، Klironomos and Kendrick, 1995، Rusek, 1998، Chahartaghi et al., 2005). راسته پادُمان به دو زیرراسته Arthropleona و Symphypleona تقسیم می‌شود. Arthropleona خود به دو گروه Entomobryomorpha و Podumorpha تقسیم می‌شود (Fjellberg, 1980). خانواده Entomobryidae متعلق به گروه Entomobryomorpha است که بزرگ‌ترین خانواده پادُمان از نظر اندازه هستند (Bellinger et al., 1996-2011). این خانواده، به دو زیرخانواده Entomobryinae و Orchesellinae تقسیم می‌شوند که در مجموع، 21 درصد کلی گونه‌های شرح داده شده در راسته پادُمان را شامل می‌شوند. گونه‌های این خانواده را می‌توان در سراسر جهان در زیستگاه‌های مختلف از جمله: میان برگ‌های کف زمین، سطح خاک، روی پوشش گیاهان مختلف، زیر پوسته درختان و حتی از درون غارها جمع‌آوری کرد (Hopkin, 2005). بیشتر گونه‌های یافت شده از این خانواده، به زیرخانواده Entomobryinae تعلق دارند (41 جنس و 1130 گونه)، در حالی که، زیرخانواده Orchesellinae دارای تنوع کمتر (25 گونه متعلق به 14 جنس) است. در زیرخانواده Entomobryinae، چهارمین بند شکم دو برابر بند سوم بوده، شاخک دارای چهار بند است. ولی در زیرخانواده Orchesellinae بند سوم و چهارم شکم کم و بیش از نظر اندازه مساوی هستند و برخی بندهای شاخک تقسیم شده‌اند. تاکنون، حدود 7500 گونه از پادُمان شناسایی شده‌اند (Hopkin, 1997) که بیشتر گونه‌ها مربوط به فون اروپا و آمریکا (به ویژه آمریکای شمالی) بوده است. اطلاعات اندکی در مورد پادُمان سایر نقاط دنیا از جمله خاورمیانه و ایران وجود دارد. از ایران چند گونه محدود توسط محققان داخلی گزارش شده است (فرحبخش، 1340؛ مصدق، 1374؛ Moravvej et al., 2007)، ولی مطالعه Cox (1982) در زمینه فون پادُمان شایان توجه است. وی در حدود 70 گونه متعلق به 5 خانواده و 30 جنس را از استان‌های مرکزی، شمالی و شمال‌غرب ایران گزارش نمود. در پژوهش حاضر، به منظور بررسی فون پادُمان خانواده Entomobryidae در شهرستان ساری نمونه‌برداری‌های متعددی از خاک و خاک برگ اکوسیستم‌های مختلف در فاصله سال‌های 1388 تا 1390 به عمل آمد. مواد و روش‌هانمونه‌برداری از مناطق مختلف خزری واقع در شهرستان ساری طی سال‌های 1388 تا 1390 از زیستگاه‌های مختلف (باغ‌ها، فضای سبز شهری و جنگل‌ها) از خاک و بقایای گیاهی به عمل آمد. جداسازی پادُمان به وسیله قیف برلیز و تله گودالی انجام شد. برای تشخیص پادُمان علاوه بر بررسی ماکروسکوپی توسط استریو میکروسکوپ، اسلاید میکروسکوپی نیز از گونه‌ها تهیه شد. برای تهیه پرپاراسیون از پادُمان، محلول هویر و در بعضی موارد از محلول گلیسیرین و لاکتیک اسید (به نسبت 5:1) استفاده شد. چنان که از محلول هویر استفاده شده بود، اسلایدها حداقل سه روز در دمای 40 تا 60 سانتیگراد در آون نگه داشته شد تا مایع تثبیت‌کننده خشک شود، سپس اطراف لامل با لاک پوشانیده شد تا مایع خشک شود و مانع جذب رطوبت هوا شود (Christiansen, 1990). در پایان، شناسایی نمونه‌ها با مراجعه به منابعی مانند کلید Gisin (1960)، کلید Fjellberg (1980 و 2007) و کلیدهای موجود در سایت www.collembola.org انجام شد. با توجه به اینکه برخی گونه‌ها با کلیدهای در دسترس مطابقت نداشت، چندین نمونه نگهداری شده در الکل از هر گونه (بیش از 5 نمونه به ازای هر گونه) برای تأیید بیشتر برای دکتر Hanz-Uergen Schulz (موزه تاریخ طبیعی گورلیتز، گروه جانورشناسی خاک، بخش بی بالان و آزمایشگاه میکروسکوپ الکترونی، گورلیتز، آلمان) فرستاده شد. از نمای کلی بدن حشره (با بزرگ‌نمایی 10) و قسمت‌های مهم بدن حشره (با بزرگ‌نمایی 40) به وسیله میکروسکوپ مجهز به دوربین عکس‌برداری شد. اسلایدهای تهیه شده در مجموعه حشرات آزمایشگاه حشره‌شناسی گروه گیاه پزشکی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری موجود است.
جدول 1 - اطلاعات مربوط به مناطق نمونه‌برداری گونه‌های خانواده Entomobryidae در شهرستان ساری
خصوصیات جنس‌ها و گونه‌ها جنس Heteromurus Wankel, 1860این جنس مربوط به زیرخانواده Orchesellinae است. گونه‌های این جنس با سه ویژگی از گونه‌های سایر جنس‌ها متمایز می‌شود. داشتن یک بند کوچک در قاعده نخستین بند شاخک (شکل 1-b)، وجود موهای منظمِ بندی‌شکل روی آخرین بند شاخک (شکل 1-h) و بدن فلس‌دار (شکل 1-c). گونه(Moniez, 1889) Absolon, 1901 Heteromurus majorمشخصات ریخت‌شناسی: اندازه این گونه (شکل 1) به طور معمول اندکی بیش از 5/2 میلی‌متر است. رنگ بدن بسیار متنوع است لذا، توسط محققان مختلف با اسامی گوناگون رده‌بندی شده است. اما رنگ بارز بدن آن به این شرح است: دارای لکه‌های تیره در طول شاخک، بخش جلویی و جانبی سر، یک سوم بخش جلویی میان قفسه سینه، حاشیه بند دوم قفسه سینه تا بند اول شکمی، پاها و به ویژه ران‌ها و پنجه‌ها است. دارای شاخک بلند (شکل 1-g)، فرمول چشم‌ها 8+8 در دو طرف سر (شکل 1-e)، ناخن کوچک (unguiculus) با دندانه کوچک خارجی، فورکا (furca) بدون موهای صاف (شکل 1-d)، موکرو (mucro) دارای خار قاعده‌ای است (شکل 1-a). این گونه توسط Cox در سال 1982 از استان‌های مازندران، گیلان، مرکزی و آذربایجان گزارش شده است. مشخصات محل‌های جمع‌آوری: نمونه‌های متعددی از این گونه (بیش از 50 عدد) از مناطق مختلف شهرستان ساری شامل خاک باغ مرکبات روستای آبمال (طول جغرافیایی "32 '5 °53 شرقی و عرض جغرافیایی "52 '42 °36 شمالی)، خاک‌زیر درخت اقاقیا و خاک باغ مرکبات در روستای کردخیل (طول جغرافیایی "00 '6 °53 شرقی و عرض جغرافیایی "52 '42 °36 شمالی)، خاک‌زیر درخت آلوچه در روستای پنبه چوله (طول جغرافیایی "27 '7 °53 شرقی و عرض جغرافیایی "29 '43 °36 شمالی)، خاک‌زیر درخت افرا واقع در منطقه آب‌بندان جاده دریا (طول جغرافیایی "32 '5 °53 شرقی و عرض جغرافیایی
جنس Entomobrya Rondani, 1861 اکثر گونه‌های این جنس، دارای طرح های رنگی مجزا هستند که سبب تشخیص گونه‌ها می‌شود. آنها ممکن است با گونه‌های جنس Willowsia (Nicolet, 1841) به علت داشتن طرح های رنگی مشابه اشتباه گرفته شوند. اما گونه‌های جنس Willowsia فاقد فلس هستند. زمینه جلد بدن دارای موهای بلند مژه‌دار (ciliate) است که قرار گرفتن این موها در کنار هم طرح‌های مشخص را ایجاد می‌کند و اغلب ویژگی‌های شناسایی مطلوب در سطح گونه‌ها است. سر دارای فرمول چشم 8+8 است (شکل 2-b). فورکا قوی، موکرو دارای دو دندانه و یک خار پایه‌ای است. پنجه پا (tibiotarsi) دارای یک موی پایه‌ای است که در قسمت رأس گسترش یافته است. بخش درونی پنجه پای سوم دارای یک موی صاف نزدیک به رأس است. ناخن‌ها (claw) دارای دندانه‌های قوی و بدون تفاوت در خور توجه در میان گونه‌ها، به جز در موقعیت دندانه‌های کناری و شکل لبه پیشین ناخن کوچک هستند. از این جنس دو گونه به شرح زیر شناسایی و معرفی شد که هر دو گونه برای فون ایران جدید هستند:
گونه Entomobrya multifasciata (Tullberg, 1871) مشخصات ریخت‌شناسی: طول بدن بیش از 5/1 میلی‌متر (شکل 2)، طرح‌های روی بدن به رنگ آبی مایل به بنفش در زمینه سفید است. دارای نوار تیره در لبه جلویی سر است (شکل 2-a) نوار عقبی مشخص بر روی بند سوم شکم که از ناحیه کناری شکم به نوار روی بند چهارم شکم متصل می‌شود. یک نوار عرضی پهن زیگزاگی روی بند چهارم شکم که به لکه‌های پشتی روی بند متصل است. سه بند انتهایی شاخک و نوک بند اول تیره شده‌اند (شکل 2-c). بند اول شاخک ساده است (شکل 2-d)پاها به جز پی ران (subcoxa) و رأس ران (femur) دو جفت آخر پاها هم رنگ هستند. موکرو دو دندانه (شکل 2-f) و ناخن‌ها دارای یک جفت دندانه داخلی هستند. لبه شکمی ناخن کوچک صاف است. مشخصات محل‌های جمع‌آوری: تعداد 10 نمونه از این گونه از مناطق مختلف شهرستان ساری شامل خاک باغ مرکبات در روستای کردخیل (طول جغرافیایی "00 '6 °53 شرقی و عرض جغرافیایی
گونه Entomobrya atrocincta Schott, 1986 مشخصات ریخت‌شناسی: این گونه (شکل 3) برای نخستین بار برای فون ایران گزارش می‌شود. اندازه گونه حدود 5/1 میلی‌متر و بدن به رنگ زرد با یک نوار تیره رنگ روی بند سوم قفسه سینه و بند اول شکم است (شکل 3-c). فرمول چشم‌ها 8+8 است (شکل 3-a). بند دوم قفسه سینه دارای حاشیه عقبی تیره است. سر آن دارای یک نوار تیره رنگ که به قاعده شاخک متصل شده است. آرواره بالا قوی و موکرو دو دندانه است (شکل 3-b و d). مشخصات محل‌های جمع‌آوری: تعداد 22 نمونه این گونه از مناطق مختلف شهرستان ساری شامل خاک باغ مرکبات روستای کردخیل (طول جغرافیایی
جنس PseudosinellaSchaffer, 1897 گونه‌های این جنس اساساً شبیه جنس Lepidocyrtus هستند، اما دارای تعداد کمتری چشم هستند (در برخی گونه‌ها 4+4 یا کمتر). بدن بدون رنگدانه یا رنگدانه‌ها بسیار اندک هستند. جزییات ناخن‌ها و کتوتاکسی (chaetotaxy) روی بندهای دوم تا چهارم شکم از ویژگی‌های تشخیصی مهم در این گونه هستند. از این جنس، گونه زیر جمع‌آوری شده است:گونه Pseudosinella octopunctata Boerner, 1901 مشخصات ریخت‌شناسی: این گونه (شکل 4) در گزارشات Cox (1982) از استان‌های شمال کشور گزارش شده است. اندازه بدن در این گونه بیش از 1/1 میلی‌متر، به رنگ سفید و دارای رنگدانه‌های خاکستری مایل به آبی پراکنده روی شاخک و قسمت پشتی و زیری سر هستند. بدن دارای رنگدانه‌های پراکنده قرمز مایل به قهوه‌ای و پوشیده از فلس است (شکل 4-b). چشم‌های ساده 4+4 روی یک نقطه چشمی مکعبی شکل تعبیه شده است (شکل 4-a). ناخن‌ها باریک و دارای دندانه‌های جفت کوچکی در قسمت درونی هستند (شکل 4-c). مشخصات محل‌های جمع‌آوری: بیش از 15 نمونه از این گونه از خاک منطقه جنگلی واقع در جاده ساری-کیاسر (طول جغرافیایی "30 '54 °53 شرقی و عرض جغرافیایی "59 '23 °36 شمالی) در تاریخ 25/10/1389 جمع‌آوری گردید (جدول 1). جنس Seria Lubbock, 1869اندازه بدن در گونه‌های این جنس از 64/0 تا 67/1 میلی‌متر متغیر است. این جنس را می‌توان از طریق ویژگی‌های زیر از سایر جنس‌های خانواده تشخیص داد: وجود موکرو هلالی‌شکل، فرمول چشم‌ها 7+7 یا 8+8 است (شکل 5-d)، فلس‌های گرد زرد رنگ یا قهوه‌ای رنگ که در انتهای سر، سطح بدن و حداقل بندهای اول شاخک، پاها و فورکا قرار دارد Christiansen and Bellinger, 2000)؛ Barra, 2004). از این جنس، گونه زیر برای نخستین بار از ایران گزارش می‌شود:
شکل 2- گونه Entomobrya multifasciata (عکس توسط نگارنده): (a سر، (b چشم‌ها 8+8، (c شاخک، (d بند اول شاخک ساده، (e بند چهارم دارای موهای نامنظم، (f موکرو دو دندانه. شکل 3- گونه Entomobrya atrocincta (عکس توسط نگارنده): (a چشم، (b قطعات دهانی، (c نوارهای تیره روی بند سوم قفسه سینه و شکم، (d موکرو.
شکل 4- گونه Pseudosinella octopunctata (عکس توسط نگارنده): (a چشم‌ها 4 عدد در هر لکه چشمی، (b فلس‌های روی بدن، (c ناخن.شکل 5- گونه Seria domestica (عکس توسط نگارنده): (a فلس‌های روی بدن، (b ناخن و ناخن کوچک، (c موکرو و دنز، (d چشم‌ها،
سپاسگزاری
نگارندگان از راهنمایی‌های پروفسور Kenneth A. Christiansen جهت بهبود تحقیق و ارسال مقالات با ارزش و همچنین، از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری برای فراهم کردن شرایط انجام این تحقیق سپاسگزاری می‌کنند.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع فرحبخش، ق. (1340) فهرست آفات مهم نباتات و فرآورده‌های کشاورزی ایران. سازمان حفظ نباتات وزارت کشاورزی، جلد 1. سازمان حفظ نباتات وزارت کشاورزی، تهران. مصدق، م. س. (1374) حشرات موجود در کندوهای زنبور عسل معمولی، Apis mellifera L.،در ایران. مجله علوم کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی 1(3 و 4): 21-27. Barra, J. A. (2004) Le genre Seira (Collembola, Entomobryidae) du Yémen continental. Zoosystema, 26(2): 291-306. Bellinger, P. F., Christansen, K. A. and Janssens, F. (1996-2011) Checklist of the Collembola of the world. Retrieved from http://www.collembola.org. 22 September 2011. Chahartaghi, M., Langel, R., Scheu, S. and Ruess, L. (2005) Feeding guilds in Collembola based on nitrogen stable isotope ratios. Soil Biology and Biochemistry 37: 1718-1725. Christiansen, K. A. (1990) Insecta: Collembola. In: Soil biology guide (Ed. Dindal, D. L.) 965-995. John Wiley & Sons, New York. Christiansen, K. and Bellinger, P. (2000) A survey of the genus Seira (Collembola: Entomobryidae) in the Americas. Caribbean Journal of Science 36(2): 39-75. Cox, P. (1982) The Collembola fauna of north and north western Iran. Entomologist's Monthly Magazine 118: 39-49. Fjellberg, A. (1980) Identification keys to Norwegian Collembolan. Norsk Entomologisk Forening, Brill, Leiden, Boston. Fjellberg, A. (2007) The Collembola of Fennoscandia and Denmark. Part II. Entomobryamorpha and Symphypleona. Brill, Leiden, Boston. Gisin, H. (1960) Collembolen fauna Europas. Gedruckt mit Unterstutzung des Schweizerischen Nationalfonds fur Wissenschaftliche Forschung. Museum d´Histoire Naturelle, Geneve, Suisse. Hopkin, S. (2005) The biology of Collembola (springtails): the most abundant insects in the world. Retrieved from http://www.fathom.com/features/122603. On: 20 February 2010. Hopkin, S. P. (1997) Biology of Springtails (Insecta: Collembola ). Oxford University Press, Oxford. Klironomos, J. N. and Kendrick, W. B. (1995) Simulative effects of arthropods on endomycorrhizas of sugar maple in the presence of decaying litter. Functional Ecology 9: 528-536. Moravvej, S. A., Potapov, M., Kamali, K. and Hodjat, S. H. (2007) Isotomidae (Collembola of the Tehran region, Iran). Zoology in the Middle East 41: 117-118. Petersen, H. and Luxton, M. (1982) A comparative analysis of soil fauna populations and their role in decomposition processes. Oikos 39: 288-309. Rusek, J. (1998) Biodiversity of Collembola and their functional role in the ecosystem. Biodiversity and Conservation 7: 1207-1219. Visser, S. (1985) Role of soil invertebrates in determining the composition of soil microbial communities. In: Ecological Interactions in Soil (Eds. Fitter, A. H., Atkinson, D., Read, D. J. and Usher, M. B.) 297-317. Blackwell Scientific, Oxford. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,174 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 505 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||