بررسی فلوریستیک منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان در استان فارس

دولتخواهی, مهدی; عصری, یونس; دولتخواهی, علی

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,646
تعداد مقالات	13,378
تعداد مشاهده مقاله	30,109,900
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,060,332

بررسی فلوریستیک منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان در استان فارس

تاکسونومی و بیوسیستماتیک

مقاله 3، دوره 3، شماره 9، اسفند 1390، صفحه 31-46 اصل مقاله (248.27 K)

نویسندگان

مهدی دولتخواهی^* ¹؛ یونس عصری²؛ علی دولتخواهی³

¹گروه زیست‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران 4697-19395- ج. ا. ایران

²بخش گیاه‌شناسی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، ایران

³گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان که دو تالاب بسیار زیبای پریشان و ارژن را در خود جای داده است، با وسعتی معادل 60000 هکتار در فاصله 60 کیلومتری غرب شهر شیراز واقع شده است. در این پژوهش، فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان موجود در این منطقه حفاظت‌شده مطالعه شدند. از 393 گونه شناسایی شده در منطقه، سه گونه پتریدوفیت، دو گونه بازدانه، 337 گونه دو لپه‌ای و 56 گونه تک لپه‌ای هستند. این گونه‌ها به 81 تیره و 268 جنس تعلق دارند. مهم‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه از نظر بیشترین تعداد گونه به ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Papilonaceae، Poaceae، Brassicaceae، Apiaceae، Boraginaceae و Rosaceae. بزرگترین جنس‌های گیاهی موجود در منطقه به ترتیب عبارتند از: Astragalus،Juncus، Convolvulus، Anthemis و .Plantago 230 گونه (52/58 درصد) متعلق به ناحیه ایرانی-تورانی هستند. در میان گیاهان جمع‌آوری شده تروفیت‌ها با 215 گونه (70/54 درصد) فراوان‌ترین شکل زیستی این منطقه حفاظت‌شده محسوب می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

منطقه حفاظت‌شده ارژن؛ منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان؛ پریشان؛ فلور؛ شکل زیستی؛ پراکنش جغرافیایی؛ استان فارس

اصل مقاله

مقدمه

از آنجا که فلور هر منطقه بازتابی از عوامل مختلف اکوسیستمی در طول دوران مختلف زمین‌شناختی محسوب می‌گردد، ارزش مطالعات فلوریستیک دو چندان نمود پیدا می‌کند. از طرفی، شناسایی گیاهان در هر منطقه خود بیانگر توان طبیعی محیط مورد مطالعه و از طرف دیگر، برای مطالعات پژوهشی بالاخص برای علوم کاربردی بسیار حائز اهمیت است. منطقه مورد مطالعه که جزو مناطق مهم حفاظت‌شده کشور است، خود دلیلی برای حائز اهمیت بودن پژوهش حاضر است.

طبق تعریفی که در پیمان‌نامه تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی ارائه شده است، تالاب‌ها عبارتند از مرداب‌ها، باتلاق‌ها، لجنزارها، آب‌های طبیعی یا مصنوعی اعم از دایمی یا موقت که آب‌های شیرین، لب شور یا شور در آنها به صورت راکد یا جاری وجود دارد و یا آب‌های ساحلی که عمق آنها در پایین‌ترین نقطه جذر از 6 متر تجاوز نمی‌کند .(Beazley, 1993)

مطالعات خوبی نیز قبلاً در این حوزه اکولوژیک صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به بررسی فلور حوضه تالاب بین‌المللی پریشان (دولتخواهی و همکاران، 1389ب) اشاره کرد که در این مطالعه تعداد 269 گونه متعلق به 204 جنس و 68 تیره شناسایی گردید.

از سایر مطالعاتی که در ارتباط با مناطق حفاظت‌شده کشور صورت گرفته است، می‌توان به گیاهان منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما در استان گلستان (Jafari and Akhani, 2008)، گیاهان دارویی منطقه حفاظت‌شده گنو (سلطانی‌پور، 1384) و گیاهان دارویی، معطر، مرتعی و نادر مناطق حفاظت‌شده کالمند بهاران و کوه بافق استان یزد (کریمیان، 1383) و بسیاری مطالعات دیگر اشاره کرد.

با توجه به اینکه کشور ایران در محدوده جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک کره زمین قرار گرفته است، این امر می‌تواند اهمیت تالاب‌ها را در این کشور دو چندان نماید، ولی تعداد تالاب‌ها در این کشور نسبت به پهنه جغرافیایی آن محدود است. از آنجا که ذخیره‌گاه ارژن-پریشان را تیغه‌ای از رشته کوه‌های زاگرس از هم جدا می‌سازد و کل این منطقه جزو مناطق حفاظت‌شده محسوب می‌شود، لذا اهمیت شناسایی و خصوصیات گونه‌های گیاهی آن آشکارتر می‌گردد.

منطقه مورد مطالعه

ذخیره‌گاه ارژن-پریشان با موقعیت "36,' 54, °51 طول شرقی و "48,' 34, °29 عرض شمالی در بخش جنوبی ارتفاعات رشته کوه‌های زاگرس واقع در فاصله 60 کیلومتری غرب شهر شیراز با وسعتی در حدود 60000 هکتار و چشم‌انداز بسیار زیبا قرار دارد.

از نظر طبقه‌بندی IUCN هم اکنون منطقه حفاظت‌شده محسوب می‌گردد. این منطقه در سال 1971 در پیمان‌نامه رامسر دارای وسعتی در حدود 191000 هکتار بوده که در آن دو تالاب بسیار زیبا موسوم به ارژن و پریشان قرار داشته که هر دو تالاب در فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار دارد (اداره کل حفاظت محیط زیست‌فارس، 1385).

بررسی فلوریستیک حاضر از آنجا بسیار مهم و جالب توجه است که محدوده‌ای از اقلیم گرم و خشک تا سرد و خشک را در بر می‌گیرد. از نظر خاک‌شناسی، اصولاً خاک‌های جنوبی کشور از نوع Aridisols (خاک‌های مناطق خشک) و دارای بافت لوم-شنی هستند که منشأ رسوبی دارند و در طی دوران چهارم زمین‌شناسی منشأ گرفته‌اند.

تالاب بین‌المللی پریشان در 12 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کازرون واقع گردیده است. این تالاب بسیار زیبا و چشم‌نواز است و دارای آبی نسبتاً شیرین است. وسعت حوضه آبریز آن با بیشترین مساحت در اردیبهشت ماه در حدود 87/41 کیلومترمربع برآورد شده است و کمترین وسعت را در فصل پاییز دارد. عمق متوسط این تالاب 2-5/2 متر است (دولتخواهی و همکاران، 1389 ب). این تالاب دارای اقلیمی خشک و بیابانی و ارتفاع 820 متر از سطح دریاهای آزاد است. شکل 1 منحنی باران دمایی منطقه تالاب پریشان را نشان می‌دهد.

شکل 1- منحنی باران دمایی منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان

تالاب ارژن دارای ارتفاع 2015 متر از سطح دریاهای آزاد و در فاصله 60 کیلومتری غرب شهر شیراز واقع گردیده است. این تالاب دارای اقلیمی نیمه بیابانی تا نیمه مرطوب است. وجود اختلاف ارتفاع در میان این دو تالاب این منطقه را بسیار حائز اهمیت نموده است، به گونه‌ای که تنوع زیستی گیاهان در این منطقه بسیار بالاست و بر اساس نوع اقلیم، انواعی از گونه‌های گیاهی سردسیر و گرمسیر در این ذخیره گاه یافت می‌شوند. شکل 2 تصویر هوایی ذخیره گاه ارژن-پریشان را نشان می‌دهد.

شکل 2- تصویر هوایی منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان

مواد و روش‌ها

در ابتدا با بررسی نقشه‌های توپوگرافی و جغرافیایی منطقه و نیز با استفاده از اطلاعات افراد بومی، مسیرهای عبور و مرور و عوارض طبیعی شناسایی شدند و طرح مناسبی برای بررسی‌های میدانی و جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی تهیه گردید. پس از بررسی‌های مقدماتی و تعیین حوزه مورد مطالعه و مراجعه به تمامی قسمت‌های داخلی و حاشیه‌ای تالاب، طی سال‌های 1387 تا 1389، گیاهان منطقه جمع‌آوری و شناسایی شدند. نمونه‌ها پس از جمع‌آوری، پرس و خشک شدن به هرباریوم دانشگاه پیام نور واحد بوشهر منتقل شدند و با استفاده از فلورها و منابع موجود (اسدی و همکاران، 1367-1389؛ قهرمان 1354-1380؛ قهرمان 1369-1373؛ مبین، 1358-1368؛Davis, 1965-1985; Komarov and Shiskin, 1963-1974; Rechinger, 1963-1998; Zohary and Feindbrun-Dothan, 1966-1986; Townsend and Guest, 1966-1985) شناسایی گردیدند. در تعیین پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی بر اساس تقسیم‌بندی نواحی رویشی به طور مشخص از تقسیم‌بندی White و Leonard (1991) استفاده شده است. اشکال زیستی گیاهان نیز بر اساس سیستم رانکایر (مبین، 1360) مشخص شدند.

نتایج

با بررسی حدود 3000 نمونه جمع‌آوری شده، تعداد 393 گونه گیاهی متعلق به 268 جنس و 81 تیره در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد که از این تعداد سه گونه پتریدوفیت، دو گونه بازدانه، 337 گونه دو لپه‌ای و 56 گونه تک‌لپه‌ای هستند.جدول 1 فهرست گونه‌های گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان را نشان می‌دهد. تیره‌های کاسنی (Asteraceae) با 54 گونه، بقولات (Papilonaceae) وگندمیان (Poaceae) هر کدام با 31 گونه، شب‌بو (Brassicaceae) با 22 گونه، چتریان (Apiaceae) با 18 گونه و گاوزبان (Boraginaceae) با 17گونه به ترتیب بیشترین تعداد گونه را در منطقه دارند. بزرگترین جنس‌های گیاهی منطقه به ترتیب عبارتند از: Astragalus و Juncus هر کدام با 8 گونه، و Convolvulus با 7 وAnthemis و Plantago هر کدام با 5 گونه.

بررسی اشکال زیستی گیاهان منطقه نشان می‌دهد که تروفیت‌ها با 215 گونه (70/54 درصد)، همی‌کریپتوفیت‌ها با 54 گونه (74/13 درصد)، ژئوفیت‌ها با 50 گونه (72/12 درصد)، کامفیت‌ها با 48 گونه (21/12 درصد) و فانروفیت‌ها با 28 گونه (12/7 درصد) بارزترین اشکال زیستی گیاهان منطقه را تشکیل می‌دهند (جدول 1). همچنین بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان می‌دهد که بیشترین گونه‌ها مربوط به ناحیه ایرانی-تورانی با 230 گونه (52/58 درصد) هستند. عناصر دو ناحیه‌ای ایرانی-تورانی و صحرا-سندی با 51 گونه (97/12 درصد) و عناصر دو ناحیه‌ای ایرانی-تورانی و مدیترانه‌ای با 29 گونه (37/7 درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند (شکل 3).

جدول 1- فهرست گونه‌های گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان. علائم اختصاری:
T= تروفیت؛ H= همی‌کریپتوفیت؛ C= کامفیت؛ G= ژئوفیت؛ P= فانروفیت؛ IT= ایرانی-تورانی؛ SS= صحرا-سندی؛ ES= اروپا- سیبری؛
M= مدیترانه‌ای؛ COSM= جهانی؛PL= چند ناحیه‌ای

شکل زیستی	پراکنش جغرافیایی	شماره هرباریومی	نام علمی گونه
			Pteridophytes
			Cryptogrammaceae
G	IT	87	Onychium melanolepis (Dcne) Kze.
			Sinopteridaceae
G	IT, M	44	Cheilanthes catanensis (Cosent.) H.P. Fuchs.
G	IT,M	172	Cheilanthus fragrans L.
			Gymnosperms
			Ephedraceae
P	IT, SS	271	Ephedra foliata Boiss. & Kotschy
C	IT	351	Ephedrapachyclada Boiss.subsp. pachyclada .
			Dicotyledones
			Acanthaceae
T	SS	382	Belpharis persica (Burm.) O. Kuntze
			Aceraceae
P	IT	10	Acer monspessulanum L. subsp. Cinerascens (Boiss.)Yaltrik.
			Amaranthaceae
T	COSM	136	Amaranthus albus L.
H	IT	350	Amaranthus chlorostachys Willd.
T	IT	272	Amaranthus retroflexus L.
			Anacaridaceae
P	IT	305	Pistacia khinjuk Stocks
P	IT	65	Pistacia atlantica Desf.
			Apiaceae
T	IT, M	112	Ammi majus L.
T	IT	383	Ammi visnaga (L.) Lam.
T	IT, SS	9	Anethum graveolens L.
T	IT, SS	385	Bupleurum lancifolium Boiss.
T	IT	171	Bupleurum gerardii All.
T	IT	239	Caucalis platycarpus L.
H	IT, SS	349	Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss.
H	IT	386	Echinophora platyloba DC.
H	IT	304	Eryngium billardieri F. Delaroche
H	IT,SS	270	Foeniculum vulgare Mill.
T	IT	86	Lagoecia cuminoides L.
T	IT	390	Oliveria decumbens Vent.
T	IT	400	Prangos ferulacea (L.)Lindl.
T	IT, SS	43	Pimpinella barbata (DC.) Boiss.
T	IT	205	Scandix pecten-veneris L.
G	IT	348	Sium sisaroideum DC.
T	ES, IT, M	381	Torilis leptophylla (L.) Reichenb.
T	IT, M	306	Turgenia latifolia (L.) Hoffm.
			Apocynaceae
P	SS	8	Nerium indicum L.
			Asclepiadaceae
P	IT	85	Marsdenia erecta (L.) R. Br. ex DC.
			Asteraceae
H	IT	135	Achillea tenuifolia Lam.
T	IT	269	Anthemis altissima L.
T	IT	405	Anthemis cotula L.
T	IT	307	Anthemis austro-iranica Rech. f., Aell. & Esfand.
T	IT,SS	110	Anthemis odontostephana Boiss.
T	IT	64	Anthemis wiedemanniana Fisch. & C.A. Mey.
T	IT	412	Artemisia annua L.
T	IT	425	Artemisia sieberi Besser subsp. Sieberi.
T	IT, M	431	Atractylis cancellata L.
T	IT, M	347	Calendula persica C.A. Mey.
T	IT	380	Cardus arabicus Jacq. ex Murray.
T	M	432	Carthamus glaucus M. Bieb.
T	IT, SS	303	Carthamus oxyacantha M. Bieb.
T	IT, SS	353	Centaurea bruguieriana (DC.) Hand. Mzt.
T	IT, M	308	Centaurea hyalolepis Boiss.
H	IT	354	Centaurea iberica Trev.ex Spreng.
C	IT	170	Centaurea intricata Boiss.
H	ES, IT, M	113	Cichorium intybus L.
T	IT	204	Cichorium pumilum Jacq.
H	IT	238	Cirsium hygrophilum Boiss.
T	IT	433	Conyza bonariensis (L.) Cronq.
T	IT	309	Conyza canadensis (L.) Cronq.
T	IT	435	Crepis kotschyana (Boiss.) Boiss.
T	IT, SS	346	Crepis sancata (L.) Babcock
T	IT, M	42	Crupina crupinastrum (Moris) Vis.
H	IT	436	Echinops cephalotes DC.
H	IT	302	Echinops farsicus Rech.
H	IT	355	Echinops ritrodes Bunge.
T	IT	268	Gundelia tournefortii L.
H	ES,IT,M	11	Lactuca serriola L.
T	SS	45	Lasiopogon muscoides (Desf.) DC.
H	IT	237	Launea procumbens (Roxb.) Ramayya & Rajagopal.
T	IT	273	Mtricaria chamomilla L.
T	IT,ES	379	Mtricaria recutita L.
T	SS	173	Notobasis syriaca (L.) Cass.
T	IT	310	Pentanema divaricatum Cass.
T	M	66	Phagnalon rupestre Cass.
H	IT, M	240	Picnomon acarna (L.) Cass.
H	IT	88	Picris strigosa M. Bieb.
C	IT	356	Pulicaria arabica (L.) Cass.
T	IT	203	Reichardia orientalis Roth.
T	IT	345	Rhagadiolus anguloscus Scop.
T	M	84	Rhagadiolus stellatus Scop.
H	IT	7	Scariola orientalis (Boiss.) Soják
T	IT	301	Senecio gallicus Chaix.
T	IT, M, SS	169	Senecio glaucus L.
T	IT	274	Senecio vernalis Waldst. & Kit.
T	IT	437	Siebera nana (DC.) Brnm.
H	IT, SS	450	Silybum marianum (L.) Gaerth.
T	IT	137	Sonchus oleraceus L.
C	IT,M	378	Sonchus maritimus L.
T	IT	236	Tragopogon collinus DC.
T	IT, M	344	Urospermum picroides (L.) Desf.
T	IT	311	Zoegea crinita Boiss.
			Berberidaceae
T	IT	89	Berberis vulgaris L.
			Boraginaceae
T	IT, M, SS	300	Anchusa aegyptiaca (L.) DC.
H	IT	357	Anchusa italica Retz.
T	IT, SS	456	Arnebia decumbens (Vent.) Coss & Kral.
T	ES, IT, M	275	Asperugo procumbens L.
T	IT	267	Buglossoides arvensis L.
C	IT	377	Heliotropium brevilimbe Boiss.
T	IT	83	Heliotropium ellipticum Ledeb.
T	IT, M	461	Heliotropium europaeum L.
T	IT,SS	312	Lappula sinaica (DC.) Ascherson ex Schweinf.
T	IT	235	Nonnea caspica (Willd) G. Don.
C	IT	134	Nonnea pulla (L.) DC.
H	IT	202	Onosma macrophyllum Bornm.
H	IT	358	Onosma microcarpum DC.
H	IT	206	Onosma platyphyllum Riedl .
C	IT, SS	299	Onosma rostellatum Lehm.
T	IT	343	Rochelia disperma (L. f.)Koch.
C	IT	174	Solenanthus circinnatus Ledeb.
			Brassicaceae
T	IT	6	Alysum inflatum Nyarady.
T	IT, M	138	Biscutella dydima L.
T	ES, IT, M, SS	109	Brassica tournefortii Gouan.
T	IT, M, SS	168	Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus.
T	COSM	12	Cardaria draba (L.) Desv.
T	ES, IT, M	114	Clypeola jonthlaspi L.
T	IT	41	Descurania sophia (L.) Webb et Berth.
T	IT	266	Eruca sativa Lam.
T	IT	82	Euclidium syriacum (L.) R. Br.
T	IT	175	Hesperis persica Boiss.
H	IT	234	Hirchfeldia incana (L.) Lag.
T	IT, SS	62	Isatis raphanifolia Boiss.
G	IT	232	Nasturtium officinale (L.) R. Br.
T	IT	241	Neotorularia torulosa (Desfontaines) Hedge & J. Léonard
T	IT	359	Neslia apiculata Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.
T	IT	139	Raphanus raphanistrum L.
T	M, SS	115	Sinapis arvensis L.
T	IT	167	Sinapis aucheri (Boiss.) O.E.Schulz.
T	IT	276	Sisymbrium irio L.
H	IT	360	Sisymbrium loeselii L.
T	IT	63	Sisymbrium septulatum DC.
T	IT, M, SS	265	Strigosella africana (L.) Boch.
			Campanulaceae
T	IT	376	Campanula erinus L.
C	IT	232	Campanula incanescens Boiss.
			Capparidaceae
C	IT	298	Capparis parviflora Boiss.
C	ES, IT, M	133	Capparis spinosa L.
C	SS	90	Cleome oxypetala Boiss.
			Caprifoliaceae
C	IT	201	Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach.
			Caryophylaceae
C	IT	361	Ankyropetalum gypsophiloides Fenzl.
T	IT	342	Gypsophila pilosa Huds.
T	IT	313	Silene coniflora Nees ex Otth.
T	IT	176	Silene conoidea L.
T	IT	264	Silene pruinosa L.
T	IT	341	Spergularia diandra (Guss.) Heldr & Sart.
T	ES, IT, M, SS	108	Stellaria media (L.) Cyr.
H	ES,IT,M	242	Vaccaria oxyodonta Boiss.
T	IT	297	Velezia rigida L.
			Ceratophyllaceae
G	ES	61	Ceratophyllum demersum L.
			Chenopodiaceae
T	IT, SS	81	Atriplex leucoclada (Boiss.) Aellen.
T	IT, SS	166	Chenopodium murale L.
T	IT, M	277	Chenopodium vulvaria L.
T	IT, SS	232	Halocharis sulphurea Moq.
T	IT, SS	140	Suaeda aegyptiaca (Hasselq.) Zoh.
T	IT, SS	13	Suaeda sp. Forssk.
			Cistaceae
T	IT	40	Helianthemum ledifolium (L.) Mill.
T	IT, M, SS	177	Helianthemum salicifolium (L.) Mill.
			Convolvulaceae
C	IT, SS	314	Convolvulus acathocladus Boiss.
T	COSM	132	Convolvulus arvensis L.
C	IT	362	Convolvulus dorycnium L.
H	SS	200	Convolvulus gonocladus Boiss.
C	IT,SS	363	Convolvulus leiocalycinus Boiss.
C	IT, SS	107	Convolvulus oxyphyllus Boiss.
T	IT, M	207	Convolvulus pilosellaefolius Desr.
			Crassulaceae
H	IT	243	Rosularia sempervivum (M. Bieb.) Berger.
T	IT	5	Sedum hispanicum L.
T	IT, SS	165	Sedum rubens L.
G	IT, M	296	Umbilicus intermedius Boiss.
G	IT	231	Umbilicus tropaeloifolius Boiss.
			Cucurbitaceae
H	SS	91	Citrullus colocynthis (L.) Schrad.
			Cuscutaceae
T	IT	198	Cuscuta kurdica Engelm.
			Dipsacaceae
T	IT	278	Cephalaria dichaetophora Boiss.
C	IT	570	Cephalaria microcephala Boiss. & Hohen.
T	IT	315	Pterocephalus brevis Coult.
T	IT	375	Scabiosa olivieri Coult.
			Elaeagnaceae
P	IT	208	Elaeagnus angustifolia L.
			Euphorbiaceae
G	IT, SS	340	Andrachne aspera Spreng.
T	IT	116	Chrozophora hierosolymitana Spreng.
T	IT, M	295	Chrozophora tinctoria (L.) Juss.
H	IT	141	Euphorbia aucheri Boiss.
T	IT, SS	14	Euphorbia granulata Forssk.
T	IT	164	Euphorbia helioscopia L.
T	IT	263	Euphorbia petiolata Banks & Soland.
P	IT	80	Ricinus communis L.
			Fagaceae
P	IT	92	Quercus brantii Jaub & Spach.
			Fumariaceae
T	IT	131	Fumaria asepala Boiss.
T	IT	230	Fumaria parviflora L.
T	ES, IT, M, SS	60	Fumaria vaillantii Loisel.
			Gentianaceae
T	IT	4	Centaurium spicatum (L.) Fritsch.
H	IT	142	Gentiana olivieri Griseb.
			Geraniaceae
T	ES, IT, M	178	Erodium cicutarium (L.) L`Her.
T	M	106	Erodium gruinum (L.) L`Her .ex Aiton.
T	ES, M	339	Geranium lucidum L.
T	ES, IT, M	47	Geranium rotundifolium L.
			Hypericaceae
C	IT	17	Hypericum asperulum Jaub. & Spach.
T	IT	163	Hypericum perforatum L.
C	IT, M	79	Hypericum triquetrifolium Turra.
			Lamiaceae
C	IT	229	Ajuga austro-iranica Rech. f.
G	ES, IT, M	38	Lycopus europaeus L.
G	ES, IT, M, SS	279	Mentha longifolia (L.) Hudson
C	SS	179	Otostegia persica (Burm.) Boiss.
C	IT	209	Phlomis bruguieri Desf.
C	IT	117	Phlomis kurdica Rech. f.
T	IT	294	Salvia macrosiphon Boiss.
T	IT	244	Scutellaria albida L.
C	IT	316	Stachys inflata Benth.
H	IT, M	262	Teucrium polium L.
C	IT	364	Vitex agnus-castus L.
T	IT	228	Ziziphora tenuior L.
			Linaceae
C	IT	59	Linum album Ky. ex Boiss.
H	IT	337	Linum glaucum Boiss.
T	IT, SS	130	Linum strictum L.
			Lythraceae
T	IT	197	Lythrum hyssopifolium L.
C	IT	210	Lythrum salicaria L.
			Malvaceae
H	IT	280	Alcea aucheri (Boiss.) Alef.
T	IT, M, SS	365	Malva parviflora L.
			Mimosaceae
C	IT, M, SS	162	Prosopis farcta (Banks & Soland.)
			Moraceae
P	IT	143	Ficus johannis Boiss.
P	IT	227	Morus alba L.
P	IT	78	Morusnigra L.
			Myrtaceae
C	IT	180	Myrtus communis L.
			Nyctaginaceae
C	SS	93	Boerhavia diffusa L.
			Oleaceae
P	IT,SS	48	Olea europaea L.
			Onagraceae
G	IT	105	Epilobium hirsutum L.
G	IT	20	Epilobiumminutiflorum Hausskn.
			Orobanchaceae
G	IT	211	Orobanche lutea Baumg.
			Papaveraceae
T	ES, IT, M	226	Papaver argemone L.
T	IT, SS	317	Roemeria hybrida (L.) DC.
T	IT	144	Roemeria refracta DC.
			Papilonaceae
C	IT, SS	3	Alhagi camelorum Fisch.
H	IT,M	336	Alhagi pseudoalhaji (M.B)Desv.
T	IT	261	Astragalus darlingtonii Podlech .
T	IT	129	Astragalus johannis Boiss.
C	IT	77	Astragalus ledinghamii Barneby
T	IT	118	Astragalus managettae Sirj. & Rech. f.
T	IT	57	Astragalus multijugus DC.
C	IT	212	Astragalus myriacanthus Boiss.
T	IT	225	Astragalus ovinus Boiss.
H	IT	245	Astragalus phlomoides Boiss.
H	IT,SS	293	Cicer oxyodon Boiss.
H	IT	335	Cicer spiroceras Juab. & Spach.
C	IT	318	Ebenus stellata Boiss.
H	IT	145	Glycyrrhiza glabra L.
T	M	281	Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi.
T	IT	58	Lathyrus inconspicuus L.
T	IT	161	Lens cyanea (Boiss. & Hohen.) Alef.
T	IT	196	Lotus angustissimus L.
T	IT	464	Lotus corniculatus L.
T	IT	94	Medicago laciniata (L.) Mill.
T	ES, IT, M, SS	260	Medicago minima (L.) Bartalini
T	IT	246	Melilotus indicus (L.) All.
T	IT, SS	374	Onobrychis crista-galli (L.) Lam.
C	IT	37	Ononis spinosa L.
C	IT	25	Prosopis stephaniana (Willd.)Kuhn.
T	M	224	Scorpiurus muricatus L.
T	IT	334	Trifolium campestre Scherb.
T	IT	292	Trifolium repens L.
T	IT	146	Vicia hybrida L.
T	IT, M	247	Vicia narbonensis L.
T	IT,SS	26	Vicia villosa L.
			Plantaginaceae
T	IT, SS	195	Plantago bellardi All.
H	IT, SS	104	Plantago coronopus L.
H	IT, M, SS	49	Plantago lagopus L.
G	COSM	119	Plantago major L.
T	IT,SS	76	Plantagopsyllium L.
			Plumbaginaceae
C	IT	223	Acantholimon asphodelinum Mobayen.
C	IT	282	Acantholimon eschkerence Boiss. & Hausskn.
T	SS	333	Limonium thouini (Viv.)O. Kuntze, Revis.
			Podophyllaceae
G	IT, SS	36	Leontice leontopetalum L.
			Polygonaceae
G	IT	147	Emex spinosus (L.) Campd.
T	IT	160	Polygonum arenastrum Boreau.
T	IT	181	Polygonum patulum M. Bieb.
T	IT	95	Rumex dentatus L.
T	IT	222	Rumex vesicarius L.
			Portulacaceae
T	IT	259	Portulaca oleracea L.
			Primulaceae
T	COSM	291	Anagallis arvensis L.
T	IT,SS	319	Lysimachia linum-stellatum L.
T	COSM	283	Samolus valerandi L.
			Punicaceae
P	IT	56	Punica granatum L.
			Ranunculaceae
T	IT	248	Adonis aestivalis L.
G	COSM	128	Batrachium trichophyllum (Chaix) Bosch.
T	IT	366	Consolida tomentoas (Aucher) Schrod.
T	IT, SS	148	Ranunculus asiaticus L.
T	IT, SS	221	Ranunculus marginatus d`Urv.
			Resedaceae
H	IT, M, SS	182	Reseda aucheri Boiss. subsp. Aucheri
H	IT, M, SS	258	Reseda aucheri Boiss. subsp. rotundifolia (Kotschy ex Mull-Arg.) Rech. f.
T	IT,SS	189	Reseda lutea L.
			Rhamnaceae
P	IT	120	Rhamnus pallasii Fisch.et C.A.Mey.
P	SS	213	Ziziphus nummularia (Burm. f.) Wight & Arn.
P	PL	50	Ziziphus spina-chirsti (L.) Willd.
P	IT	149	Ziziphusvulgaris Lam.
			Rosaceae
P	IT	27	Amygdalus communis L.
C	IT	55	Amygdalus eburnea Spach.
P	IT	127	Amygdalus elaeagnifolia Spach.
C	IT	249	Amygdalus glauca Browicz.
C	IT	159	Cerasus microcarpa subsp. Diffusa (Boiss. & Hausskn) Browicz.
C	IT	257	Cotoneaster luristanicus Klotz.
C	IT	320	Crataegus sakranensis Hadac & Chrtek.
P	IT	96	Malus communis Desf.
G	IT	367	Potentilla reptans L.
G	IT	290	Potentilla shiraziana Khatamsaz.
P	IT	465	Pyrus communis L.
C	IT	332	Rosa albicans L.
P	IT, M	121	Rubus sanctus Schreher.
			Rubiaceae
T	IT, SS	103	Callipeltis cucullaris (L.) Stev.
T	IT	150	Galium apparine L.
T	IT, SS	321	Galium setaseum Lam.
T	ES, IT	188	Galium spurium L.
T	IT	54	Rubia tinctorum L.
			Rutaceae
T	IT	284	Dictamnus albus L.
T	IT	475	Haplophyllum buxbaummii (Poir.) G. Don subsp. mesopotamicum (Boiss.) C.C. Townsend
H	IT, SS	158	Haplophyllum tuberculatum (Forssk.) Juss.
			Salicaceae
P	IT	373	Populus eupharatica Olivier.
P	IT	214	Salix aegyptiaca L.
			Solanaceae
T	IT	2	Datura stramonium L.
H	IT	322	Hyoscyamus reticulatus L.
G	IT, SS	482	Hyoscyamus tenuicaulis Schonbeck-Temesy.
T	COSM	126	Solanum nigrum L.
			Scrophulariaceae
T	ES, IT, M	28	Antirrhinum orontium L.
G	IT	187	Baccopa monnieri (L.) Pennell.
T	IT	35	Euphrasia pectinata Ten.
T	ES, M	323	Kickxia spuria (L.) Dumort.
T	IT	331	Linaria chalepensis (L.) Mill.
H	IT	250	Scrophularia striata Boiss.
H	IT	51	Verbascum aucheri (Boiss.) Hub.-Mor.
H	IT	220	Verbascum sinuatum L.
H	IT	215	Verbascum speciosum Schrad.
T	IT	151	Veronica anagalis-aquatica L.
T	IT	122	Veronica persica Poir.
			Tamaricaceae
P	IT, SS	97	Tamarix aphylla (L.) Krasten.
P	IT	183	Tamarix indica Willd.
P	IT	157	Tamarix polyclada Willd.
			Thymelaeaceae
C	IT	324	Daphne mucronata Royle.
T	IT, SS	152	Thymelaea mesopotamica (C. Jeffry) B. Peterson
			Urticaceae
T	IT, SS	186	Parietaria iusitanica L.
T	COSM	98	Urtica pilulifera L.
			Valerianaceae
T	IT	29	Valerianella dactylophylla Boiss.
T	IT	216	Valerianellavesicaria (L.) Moench.
			Verbenaceae
T	IT, M, SS	34	Phyla nodiflora (L.) Greene.
T	IT	330	Verbena officinalis L.
			Violaceae
T	IT, M	251	Viola modesta Fenzl.
			Vitaceae
C	IT	285	Vitis vinifera L.
			Zygophyllaceae
H	ES, IT, M, SS	289	Peganum harmala L.
T	ES, IT, M, SS	123	Tribulus terrestris L.
			Monocotyledones
			Amaryllidaceae
G	IT, M	325	Narcissus tazetta L.
			Araceae
G	IT	368	Biarum straussii L.
			Colchicaceae
G	IT	486	Colchicum montanum L.
G	IT	156	Colchicum autennalisL.
			Cyperaceae
G	IT	492	Carex pachystylis L.
G	IT	252	Cyperus pygmaeus L.
G	IT	256	Cyperus rotundus L.
G	IT	1	Scirpus wardianus L.
			Iridaceae
G	IT	184	Gladiolus atroviolaceus Boiss.
G	IT	217	Iris reticulata var. reticulata. M. B., Fl.
			Ixioliriaceae
G	ES, IT, SS	74	Ixiolirion tatricum (Pall.) Herb.
			Juncaceae
G	IT,SS	153	Juncus articulatus L., Spec.
T	IT, M	286	Juncus bufonius L.
G	IT	31	Juncus fontanesii subsp. kotschyi (Boiss.) Snoge.
G	IT	73	Juncus fontanesii subsp. Pyramidatus (Laharpe) Snoge.
G	IT	369	Juncus gerardi Loisel.
T	IT	326	Juncus hybridus Brot.
G	IT, M	253	Juncus maritimus Lam.
G	IT, SS	99	Juncus rigidus Desf.
			Liliaceae
G	M	494	Allium stamineum Boiss.
G	IT	506	Muscari iranicum Parsa.
G	M	287	Scilla autumnalis L.
G	IT	52	Urginea maritima (L.) Baker.
			Najadaceae
G	IT	370	Najas marina L.
			Poaceae
T	IT, SS	218	Aegilops columnaris Zhuk.
G	ES, IT, M	154	Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.
T	IT	327	Agropyron repens L.
T	IT	569	Avena wiestii Steud.
T	COSM	124	Bromus danthoniae Trin.
T	IT, M	509	Bromus scoparius L.
T	ES, IT, M, SS	254	Bromus tectorum L.
H	M,SS	185	Cenchrus pennisetiformis Hochst.
G	COSM	567	Cynodon dactylon (L.) Pers.
T	IT	288	Echinochloa colonum (L.) Link.
T	IT	514	Heteranthelium piliferum (Banks & Soland.)
T	IT	72	Hordeum bulbosum L.
T	ES, IT	328	Hordeum glaucum Steud.
T	IT	526	Hordeum marianum L.
T	IT, M, SS	32	Hordeum spontaneum C. Koch.
H	IT, M, SS	102	Hyparrhenia hirta (L.) Stapf.
T	IT, M, SS	125	Lamarckia aurea (L.) Moench.
T	IT	371	Lolium perenne L.
T	IT, M	255	Lolium rigidum Gaudin.
T	ES, IT, M, SS	534	Lophochloa phleoides (Vill.) Reichenb.
T	IT	329	Paspalum dilatatum Poir.
H	IT	548	Pennisetum orientale L.C. Rich.
T	M	566	Phalaris brachystachys Link.
T	IT, M	219	Phalaris minor Retz.
G	COSM	155	Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.
G	ES, IT, M	372	Poa bulbosa L.
T	COSM	100	Polypogon monspeliensis (L.) Desf.
G	M	71	Sorghum halepens (L.) Pers.
T	IT, M, SS	67	Stipa capensis Thunb.
T	IT	53	Trachynia distachya (L.) Link.
H	IT, M, SS	101	Tricholaena teneriffae (L. f.) Link.
			Typhaceae
G	IT	33	Typha laxmanni Lepech.

شکل 3- پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه

بحث و نتیجه‌گیری

گیاهان آوندی منطقه به جز سه گونه پتریدوفیت و دو گونه بازدانه بقیه عمدتاً به شاخه نهاندانگان (Magnoliophyta) تعلق دارند. سرخس Onychium melanolepis فقط در مناطق جنوبی کشور (فارس، خوزستان، بلوچستان و هرمزگان) می‌روید و سرخس Cheilanthes catanensis در مناطق مرکزی و جنوب ایران، در بین شکاف سنگ‌ها که رطوبت کافی وجود دارد، نیز یافت می‌شود (مبین، 1358-1368). گونه Ephedra foliataو Ephedrapachycladaمتعلق به تیره Ephedraceae تنها گونه‌های بازدانه در این منطقه هستند که به صورت گیاه خشکی‌پسند و خودرو در ارتفاعات می‌رویند. کمبود رطوبت کافی در طول سال را می‌توان از علل تعداد اندک نهانزادان و بازدانگان در این منطقه به شمار آورد (مبین، 1360؛ Frey and Probst, 1986).

وجود 81 تیره و 268 جنس گیاهی در منطقه، بیانگر این مطلب است که نواحی مجاور و اطراف این دو تالاب دارای فلور نسبتاً غنی است که یکی از علل آن تنوع زیستگاه‌هاست، هر چند که عواملی همچون کشاورزی و احداث جاده و مکان‌های تفرجگاهی باعث نابودی و تخریب برخی مکان‌های بکر این حوزه اکولوژیک گردیده و فشار ناشی از چرای بی‌رویه دام‌ها نیز در اطراف سواحل و دامنه کوه‌ها سبب نابودی بسیاری از گونه‌های حساس نسبت به عوامل نامساعد محیطی شده است.

فراوانی گونه‌های تیره Asteraceae به دلیل تخریب فلور منطقه و اجرای اعمال تخریبی مانند کشاورزی، دامپروری و غیره بر روی منابع طبیعی گیاهان بالاخص در مناطق کوهستانی که مأمنی امن برای این خانواده گیاهی است، فراهم آورده است، ولی هنوز هم مکان‌های بکری از لحاظ پوشش گیاهی را می‌توان در برخی نقاط صعب‌العبور مشاهده کرد که شاهدی بر غنای فلور منطقه هستند. به لحاظاین وی‍‍ژگی‌ها و جاذبه‌های طبیعی دیگر این منطقه همچنین از سوی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره معرفی شده است و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست ثبت شده، تحت عنوان منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان مدیریت می‌شود (دهقانی، 1384).

نتایج بررسی طیف زیستی گیاهان منطقه نشان می‌دهد که تروفیت‌ها و همی‌کریپتوفیت‌ها برتری بیشتری نسبت به سایر اشکال زیستی دارند. اشکال زیستی گیاهان انعکاسی از سازش آنها با شرایط محیطی به ویژه عوامل اقلیمی است (مبین، 1360؛ محرابیان و همکاران، 1387). یافته‌های این پژوهش در رابطه با فراوانی انواع شکل‌های زیستی با نتایج حاصل از مطالعات پیشین که توسط دولتخواهی و همکاران (1389ب) بر روی تالاب بین‌المللی پریشان صورت گرفته است، مطابقت دارد. وجود گونه‌هایی با شکل زیستی کامفیت در دامنه کوه‌ها نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تثبیت خاک، به ویژه در مکان‌های شیب‌دار دارد (دولتخواهی و همکاران، 1389ب). علاوه بر این، با توجه به گرم و خشک بودن فصل تابستان و عدم بارش نزولات جوی در این فصل، سازگاری کامفیت‌ها به چنین شرایط اقلیمی باعث شده که آنها به عنوان مقاوم‌ترین عناصر گیاهی درصد نسبتاً بالایی از رُستنی‌های دایمی و پایدار منطقه را به خود اختصاص دهند. در مقابل، تروفیت‌ها به علت عدم تحمل نسبت به فصول خشک در مقابل فصل گرم و خشک تحمل کمتری دارند و با نامساعد شدن شرایط محیطی و بروز اوج گرما خزان می‌کنند و چرخه زندگی خود را به پایان می‌رسانند (مبین، 1360؛ محرابیان و همکاران، 1387).

با توجه به تقسیمات نواحی رویشی ایران توسط Zohary (1963 و 1973)، Takhtajan (1986) و مبین (1360)، این منطقه در ناحیه ایرانی-تورانی قرار دارد. نتایج این پژوهش نیز مؤید این مطلب است، زیرا در حدود 52/58 درصد گونه‌ها از لحاظ پراکندگی جغرافیایی به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارند. از طرفی، اگرچه این منطقه در بخش جنوبی ناحیه ایرانی-تورانی و در نزدیکی ناحیه صحرا-سندی (Ghahraman and Attar, 1999) یا خلیج-عمانی (اسدی، 1367-1389) واقع شده است، ولی به نظر نمی‌رسد که یک موقعیت گذر قلمرو گیاهی (گذر از هولارکتیک به پالئوتروپیک) باشد، زیرا تنها در حدود 97/12 درصد از گیاهان آن پراکنش جغرافیایی دو ناحیه‌ای ایرانی-تورانی و صحرا-سندی را دارند. نتایج مطالعات محرابیان و همکاران (1387) در منطقه حفاظت‌شده مند در استان بوشهر که در ناحیه صحرا-سندی واقع است، نشان می‌دهد که در آن منطقه، حدود 24 درصد گیاهان پراکنش یک ناحیه‌ای دارند و در میان آنها گونه‌های صحرا-سندی از بالاترین درصد برخوردارند، در حالی که در این منطقه اغلب گونه‌ها به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارند.

گزارش جدیدی از حضور گونه Lycopus europaeus L. با نام فارسی فراسیون آبی یا پای گرگ، متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) (دولتخواهی و همکاران، 1389الف) در حاشیه تالاب بین‌المللی پریشان برای نخستین بار از جنوب ایران نیز شده است.

بزرگترین اجتماع گیاهی در این منطقه را بلوط کوهی (Quercus brantii) تشکیل می‌دهد که اکثر دامنه‌های کوهستانی این منطقه را می‌پوشاند؛ همچنین، اجتماع گیاهی نی (Phragmites australis) که همچون کمربندی تمامی سواحل تالاب‌ها را در بر می‌گیرد و Scirpus wardianusکه به طور پراکنده در حواشی داخلی تالاب پریشان گسترش دارد.

متأسفانه طی چند سال اخیر این دو تالاب بسیار زیبا با خشکسالی بی‌سابقه روبه‌رو شده‌اند و دیگر چیزی به عنوان تالاب در این حوزه به چشم نمی‌خورد. این در حالی است که تعداد چشمگیری از گونه‌های گیاهی که سابقاً حضور پُر رنگی در این منطقه داشتند، یا به صورت بسیار تُنُک هستند و یا دیگر کاملاً از بین رفته‌اند و از دیگر عواقب این پدیده نیز عدم حضور پرندگان بسیار زیبای مهاجری است که همه ساله از قسمت‌های مختلف این کره خاکی به این تالاب‌های زیبا مهاجرت می‌کردند.

از دیگر اجتماعات گیاهی می‌توان به اجتماع سدر یا کُنار (Ziziphus spina-christi) در تپه‌های جنوبی تالاب پریشان و دامنه و ارتفاعات کوهستان‌های شمالی آن اشاره کرد که نفوذ عناصر صحرا-سندی را در این بخش نشان می‌دهد. همچنین، وجود اجتماعات بزرگ و وسیعی از گیاه آبزی غوطه‌ور تیزک
(Najas marina) در تالاب پریشان که اکثر قسمت‌های داخلی و کف تالاب را اشغال می‌کنند را می‌توان نشانه پایین بودن میزان شوری در این تالاب دانست که متأسفانه طی خشکسالی‌های اخیر این گونه گیاهی کاملاً از این منطقه رخت بربسته است. با توجه به غنای گونه‌های گیاهی، پیچیدگی اکوسیستم و همچنین زیبایی خیره‌کننده این تالاب‌ها، لازم است که مسؤولان ذی‌ربط با مدیریتی صحیح و هوشمندانه از تخریب‌های بی‌رویه ناشی از فشارهای انسانی جلوگیری کرده و برای حفاظت از این تالاب‌های بین‌المللی که سرمایه‌های ملی این کشور هستند، اقدامات بیشتری را تدارک ببینند.

مراجع

منابع

اداره کل حفاظت محیط‌زیست فارس (1385) معرفی مناطق چهارگانه محیط‌زیست استان فارس و جاذبه‌های طبیعت‌گردی آن. شیراز.

اسدی، م. (سر ویراستار). (1367-1389) فلور ایران. شماره‌های 1-67، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران.

دولتخواهی، م.، یوسفی، م. و دولتخواهی، ع. (1389الف) اولین گزارش از حضور گونه Lycopus europaeus L. متعلق به خانواده Lamiaceae در جنوب ایران. چهارمین کنفرانس بین‌المللی زیست‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

دولتخواهی، م.، یوسفی، م. و عصری، ی. (1389ب) بررسی فلوریستیک تالاب پریشان و اطراف آن در استان فارس، مجله زیست‌شناسی ایران 23: 35-46.

دهقانی، ع. (1384) اکوسیستم تالاب پریشان. انتشارات نقش مهر، تهران.

سلطانی‌پور، م. ا. (1384) گیاهان دارویی منطقه حفاظت‌شده گنو. مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی 68 :27-37.

قهرمان، ا. (1354-1380) فلور رنگی ایران. جلدهای 1-25، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.

قهرمان، ا. (1369-1373) کورموفیت‌های ایران. جلدهای 1-4، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

کریمیان، ع. ا. (1383) گیاهان دارویی، معطر، مرتعی و نادر مناطق حفاظت‌شده کالمند بهاران و کوه بافق استان یزد. مجله محیط‌شناسی 37: 77-88.

مبین، ص. (1360) جغرافیای گیاهی: گسترش جهان گیاهی، اکولوژی، فیتوسوسیولوژی و خطوط اصلی رویش‌‌های ایران. انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

مبین، ص. (1368-1358) رُستنی‌های ایران (فلور گیاهان آوندی). جلدهای 1-4، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

محرابیان، ا.، نقی‌نژاد، ع.، مصطفوی، ح.، حسن‌زاده کیابی، ب. و عبدلی، ا. (1387) بررسی فلور و رویشگاه‌های منطقه حفاظت‌شده مند (استان بوشهر). مجله محیط‌شناسی 34(46): 1-18.

Beazley, M. (1993) Wetlands in Danger. Reed International Books Limited, Singapore.

Davis, P. H. (ed.) (1965-1985) Flora of Turkey. vols. 1-9. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Frey, W. and Probst, W. (1986) A Synopsis of the vegetation of Iran. In: Contribution to the Vegetation of Southwest Asia (ed. Kürschner, H.) Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden.

Ghahraman, A. and Attar, F. (1999) Biodiversity of plant species in Iran. Tehran University Publisher, Tehran.

Jafari, S. M. and Akhani, H. (2008) Plants of Jahan nama protected area, Golestan province, N. Iran. Pakistan Journal of Botany 40(4): 1533-1554.

Komarov, V. L. and Shiskin, B. K. (1963-1974) Flora of the U.S.S.R. vol. 1-24. (Translated, by Landau, N., Lavoott, R., Blake, Z. and Behrman, L.). Keter and IPST Press, Jerusalem.

Rechinger, K. H. (ed.) (1963-1998) Flora Iranica. nos. 1-176. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.

Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California Press, California.

Townsend, C. C. and Guest, E. (1966-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.

White, F. and Leonard, J. (1991) Phytogegraphical links between Africa and Southwest Asia. Flora et Vegetation Mundi 9: 229-246.

Zohary, M. (1963) On the geobotanical structure of Iran. Bulletin of the Research Council of Israel 11 D, Supplement: 1-113.

Zohary, M. (1973) Geobotanical foundations of the Middle East. 2 vols. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.

Zohary, M. and Feindbrun-Dothan, N. (1966-1986) Flora Palaestina. vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press, Jerusalem.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,132

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,672

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی فلوریستیک منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان در استان فارس