بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی شهرستان کاشان)

مقدمه

یکی از مفاهیم با اهمیت و پیچیده و جدید در دنیای امروز و در بسیاری از مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادی موضوع و مفهوم امنیت است. امنیت از نیازها و ضرورت‌های پایدار فرد و جامعه تلقی می‌شود که فقدان یا اختلال در آن، پیامدها و بازتاب‌های نگران کننده و خطرناکی به دنبال دارد (ترابی و گودرزی، 1383: 32)؛ به طوری‌که انسان مدنی برای زندگی در جمع و دستیابی به مراتب بالای رشد نیازمند امنیت و آرامش خاطری است که با رشد و نمو جرایم و انحرافات اجتماعی زمینه‌های ناامنی و شکل‌گیری کجروی در سطح جامعه بیشترین دلهره را ایجاد می‌کند (ساروخانی، هاشم نژاد،1390: 82). احساس امنیت فرآیند روانی- اجتماعی است که صرفاً بر افراد تحمیل نمی‌شود، بلکه اکثر افراد جامعه بر اساس نیازها، علایق، خواسته‌ها و توانمندی‌های شخصیتی و روانی خود در ایجاد و از بین بردن آن نقش اساسی دارند (بیات، 1388: 32). نکته‌ای که باید به آن توجه شود، نقش و اهمیت وجود احساس امنیت در بین افراد جامعه در بعد ذهنی در کنار امنیت در بعد عینی است و به همین علت برخی از کارشناسان احساس امنیت را مقدم بر وجود عینی امنیت معرفی می‌کنند.

انسان برای تسلط بر طبیعت، فرار از ناامنی و تهدید، تأمین نیازهای اساسی خود و در یک کلمه برای دستیابی به امنیت و احساس ایمنی، زندگی اجتماعی را برگزید و از سوی دیگر، به موازات گسترش اجتماعات و پیچیده تر شدن روابط و تعاملات اجتماعی، وارد روابط گوناگونی شد که عرصه‌های زندگی را تحت عناوین اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... از هم متمایز کرد و امنیت او را تحت‌الشعاع قرار داد. بدین ترتیب، بشر با تجمع و تشکیل جامعه، بستری نو برای تهدید امنیت خود فراهم آورد که از زندگی جمعی او ناشی می‌شد. او که برای فرار از ناامنی و دستیابی به احساس امنیت، جامعه را تشکیل داده بود، به زودی دریافت که این بار امنیتش نه تنها از سوی طبیعت و عوامل طبیعی، بلکه از سوی انسان‌ها و عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی نیز تهدید می‌شود. از این رو، دغدغه همیشگی او برای دستیابی به احساس امنیت در مقوله جدید با عنوان «احساس امنیت اجتماعی» ظهور کرد که در پی تأمین آن علل و اسباب لازم را باید شناخت (نبوی و حسین زاده و حسینی، 1389: 74).

در این میان، نقش سرمایۀ اجتماعی در تأمین امنیت اجتماعی و احساس ایمنی چه از جهت جلوگیری از بروز ناهنجاری‌ها و انواع جرایم اجتماعی و به تبع در کنار آن از جهت زمینه سازی مشارکت مثبت و فعال فرد در زندگی اجتماعی، اساساً از طریق تأثیرگذاری ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی در چگونگی رفتار افراد اعمال می شود (تقی لو، 1387: 249). شواهد تجربی در جامعه ایران نشان می دهد که امنیت اجتماعی و احساس ناشی از آن در وضعیت چندان مطلوبی قرار ندارد. نتیجۀ یک نظر سنجی از سوی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) بیانگر این گفته است که 81 درصد از ایرانیان به گونه‌ای احساس نا امنی می‌کنند (کلاهچیان، 1384: 154). در نظرسنجی دیگری که از سوی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) طی سال‌های 1383 و 1384 در خصوص سنجش میزان امنیت اجتماعی مراکز استان‌های کشور صورت گرفته است، میانگین احساس ناامنی کل مراکز استان‌های کشور در سال 1383 برابر با 15/79 شده است. در سال 1384 میانگین نا امنی موجود در جامعه برابر با 1/93 و میانگین احساس ناامنی 9/56 محاسبه شده است (ناجا: 1383).

 ضرورت مطالعه و تحقیق در خصوص رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی از آنجا ناشی می‌شود که تهدیدات داخلی بالفعل و بالقوه در کشورهای کمتر توسعه یافته اغلب امنیت اجتماعی این جوامع را به خطر می‌اندازد. بر همین اساس، شناسایی عوامل و عناصر تأمین امنیت اجتماعی و احساس ایمنی از پیش شرط‌های اساسی در جهت برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح امنیت اجتماعی به شمار می‌رود و از نقش بسزایی در برنامه‌ریزی های راهبردی دولت‌ها برخوردار است. پژوهش حاضر به دنبال آن است که تأثیر و نقش سرمایه اجتماعی و مؤلفه‌های اصلی آن را در ارتباط با احساس امنیت اجتماعی شهروندان در جامعه توضیح داده و به این سؤال پاسخ دهد که آیا بهره‌مندی از سطوح تفاضلی سرمایه اجتماعی می‌تواند تبیین کننده تفاوت در احساس امنیت اجتماعی افراد باشد یا خیر؟

پیشینۀ پژوهش

الف) تبیین جامعه‌شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی، عنوان پایان نامۀ آقای بهرام بیات است که در سال 1387 در دانشگاه اصفهان به انجام رسیده است. این تحقیق با هدف بررسی متغیرهای مؤثر بر احساس امنیت در شهر تهران صورت پذیرفته است. روش تحقیق در این بررسی از نوع پیمایشی و اطلاعات به وسیلۀ پرسشنامه جمع‌آوری گردید. جامعۀ آماری تحقیق شامل شهروندان بالای 18 سال ساکن شهر تهران است که بر اساس سرشماری سال 1385 تعداد 5967526 نفر هستند که تعداد 778 نفر از آنان به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای در پنج منطقۀ تهران انتخاب شدند و با آنها مصاحبه شد که عمده‌ترین یافته‌ها به شرح زیر است:

 -  میزان احساس ناامنی از حیث جنسیت، منطقۀ محل سکونت، تأهل، سن پاسخگویان متفاوت است .

-  بین میزان احساس ناامنی و متغیرهای میزان بروز جرایم، انتظار از پلیس، پرداخت رسانه‌ای، هویت، اعتماد، تعلق محله‌ای و کالبد شهری رابطۀ معنا‌داری وجود دارد (بیات، 1387).

ب) جمیل صمدی بگه جان در رسالۀ کارشناسی ارشد خود در سال 1384 «امنیت اجتماعی در شهر سنندج» را بررسی کرد. جامعۀ آماری پژوهش مناطق حاشیه‌نشین و مرکز شهر سنندج است که با استفاده از روش مصاحبه عمیق با نمونه‌ای 60 نفری از ساکنان منطقه‌های حاشیه و مرکز شهر سنندج انجام شده است. نبود امنیت سرمایه‌گذاری برای بازاریابان در حوزۀ اقتصادی، کم بودن حقوق و مزایا برای میانسالان و سالمندان گروه مرکز ( قشر رسمی و فرهنگی )، تهدیدات قومی و .... از مهمترین مسائل امنیتی بوده‌اند. مهمترین عامل سلب امنیت در تمامی گروه‌های مورد بررسی عامل اقتصادی بوده است (صمدی بگه جان، 1384).

ج) میزان احساس امنیت شهرک‌های حاشیه شهرستان‌های اسلام شهر، که در سال 1383 توسط نیروی انتظامی انجام پذیرفته است، از دیگر پژوهش‌های مرتبط با احساس امنیت است. جامعۀ آماری این نظر سنجی کلیۀ شهروندان بالای 15 سال ساکن شهرک‌های حاشیه شهرستان‌های مذکور و میزان حجم نمونه 2395 نفر بوده است که به صورت تصادفی انتخاب شده‌اند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه بوده است و برخی از نتایج این نظرسنجی از این قرارند:

-          در مورد فریب و اغفال دختران گزینۀ «بسیار زیاد، زیاد و تا حدودی جمعاً 8/51، درصد و گزینه‌های «کم، بسیار کم و اصلاً» 2/48 درصد پاسخ‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.

-          در رابطه با جنسیت و میزان احساس امنیت نتایج نشان داده است که تفاوت میانگین برای این دو گروه وجود دارد، به صورتی که میانگین احساس ناامنی در میان زنان برابر 77/35 و میانگین ناامنی مردها برابر 07/29 بوده است؛ یعنی میزان احساس ناامنی در میان زنان بیشتر از مردان بوده است.

-          میزان احساس امنیت با متغیرهای عملکرد پلیس و موقعیت‌های مخاطره‌آمیز دارای رابطه معنا‌داری است، ولی درآمد با احساس ناامنی رابطه معنا‌داری نداشته است.

-          آزمون تفاوت میانگین‌ها برای گروه‌ها با میزان تحصیلات متفاوت نشان دهندۀ تفاوت بین آنهاست . بیشترین میزان احساس ناامنی مربوط به افراد فوق لیسانس و بالاتر (63/37 ) و کمترین میزان احساس ناامنی مربوط به افراد با تحصیلات کمتر از دیپلم (31/83 ) بوده است (ناجا، 1383).

د) «بررسی و سنجش احساس امنیت در بین گروه‌های مختلف شهر قم» عنوان پژوهشی است که سید هادی مرجایی در سال 1381 انجام داده است. این تحقیق با روش پیمایش و با هدف سنجش ابعاد احساس امنیت در بین مردم شهر قم و بررسی عوامل مرتبط با آن انجام شده است. محقق در این مطالعه احساس امنیت در بین مردم را برآیند پنج عامل ایجاد کننده امنیت؛ یعنی احساس امنیت ملی، امنیت احساس، احساس امنیت اجتماعی، احساس ایمنی و احساس امنیت در آینده دانسته است. محقق همچنین چهار عامل ولگردی و اعتیاد، فعالیت سازمان مهاجران افغانی و فساد و فحشای را به عنوان عوامل ایجادکننده ناامنی در بین مردم بررسی کرده است. نتایج به دست آمده در این تحقیق، گویای آن است که احساس ایمنی در بین مردم کمترین میانگین را دارد. این بعد عینی‌ترین بعد احساس امنیت تلقی شده، منظور از آن ایمنی در اموال و وسایل در شهر قم بوده است. پس از آن احساس امینت نسبت به آینده قرار گرفته است؛ بدان معنا که مردم میزان امنیت در آینده را کمتر از حال می‌دانند. پاسخگویان همچنین از نظر امنیت احساس؛ یعنی امنیت در بیان عقاید و طرز تفکر و نگرش‌های خود در حد متوسطی بوده‌اند. نتایج تحقیق همچنین نشان می‌دهد که مردم شهر قم در سطح کلان و ملی احساس امنیت بالایی دارند. همچنین، بر طبق یافته‌های این تحقیق ولگردی و اعتیاد بیشترین سهم را در ایجاد احساس ناامنی در شهر قم داشته‌اند. یافته‌های تحقیق نشان داده است که با افزایش احساس امنیت ملی، احساس امنیت اجتماعی افزایش می‌یابد (مرجایی، 1381).

ه) مرکز افکارسنجی دانشجویان در سال 1382 در طرحی به «بررسی میزان احساس امنیت اجتماعی از دیدگاه شهروندان تهرانی» پرداخته است. این تحقیق به روش پیمایش در سال 1382، در بین شهروندان تهرانی( 1475 نفر حجم نمونه) انجام شده است. در این پژوهش 40 درصد پاسخگویان میزان امنیت منطقه و محل سکونت خود را زیاد ارزیابی کرده‌اند، 60  درصد میزان امنیت شهر تهران را کم ارزیابی کرده‌اند و50 درصد میزان امنیت در شهر تهران را کمتر از سایر مراکز استان‌های کشور دانسته‌اند. از دیگر یافته‌های قابل توجه در این تحقیق آن است که از دید پاسخگویان، برخورداری از پشتیبانی مردم و برخورداری از حمایت خانواده و دوستان نقش بیشتری در تأمین امنیت شهروندان دارد و برخورداری از پلیس توانمند در مرتبه پس از این دو قرار دارد (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، 1382).

و) رسالۀ کارشناسی ارشد مریم نجیبی ربیعی در سال 1383 با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر میزان احساس امنیت اجتماعی با تأکید بر سرمایه» از دیگر کارهای انجام شده در زمینۀ احساس امنیت اجتماعی است. این پژوهش که به شیوۀ پیمایشی در سطح شهر تهران صورت گرفته، در پی یافتن پاسخی برای این سؤال است که مردم جامعه چقدر احساس امنیت دارند و عوامل مؤثر بر احساس امنیت کدامند؟ به همین جهت، متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شده‌اند. حجم نمونه 385 نفر بوده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که دو سوم از افراد در حد متوسطی احساس امنیت دارند. افرادی که سرمایه اجتماعی بیشتری دارند، بیشتر احساس امنیت می‌کنند. به عبارت دیگر، در بین اقشار نخبه جامعه و همچنین صاحبان سرمایه اقتصادی، احساس امنیت کمتر است. در مجموع، به نظر می‌رسد که طبق یافته‌های این پژوهش، وجود و گسترش سرمایه اجتماعی در کلیت جامعه آثار مثبتی در پی دارد که یکی از آنها افزایش امنیت است. طبق یافته‌های این پژوهش به نظر می‌رسد که ناامنی در ابعاد جانی و مالی مشکل عمدۀ شهروندان است (نجیبی ربیعی، 1383).

چارچوب نظری تحقیق

در این تحقیق از تئوری بوزان و ویور در زمینۀ تبیین پدیدۀ امنیت اجتماعی و از نظریۀ پاتنام برای سنجش و اندازه‌گیری مفهوم سرمایۀ اجتماعی استفاده شده است. در واقع، چارچوب نظری این تحقیق ترکیبی از تئوری‌های بوزان و ویور در بخش امنیت اجتماعی و پاتنام در بخش سرمایۀ اجتماعی است که بیشترین سنخیت را با موضوع تحقیق ما داشته است.

پاتنام سرمایه اجتماعی را مجموعه‌ای از مفاهیمی، مانند: اعتماد، هنجارها و شبکه‌ها می‌داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و در نهایت، منافع متقابل آنها را تأمین خواهد کرد. از نظر وی، اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه به عنوان منبعی هستند که در کنش‌های اعضای جامعه موجود است (پاتنام، 1380: 225).

پاتنام موفقیت در غلبه بر معضلات عمل جمعی و فرصت‏طلبی را که در نهایت به ضرر خود افراد تمام می‏شود، به زمینه اجتماعی گسترده آن مربوط می‏داند؛ به گونه‏ای که همکاری داوطلبانه در جامعه‏ای که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل و شبکه‏های مشارکت مدنی به ارث برده، بهتر صورت می‏گیرد.

پاتنام معتقد است که شبکه‏های مشارکت مدنی یکی از اشکال ضروری سرمایه اجتماعی هستند و هرچه این شبکه‏ها در جامعه‏ای متراکم‏تر باشند، احتمال همکاری شهروندان در جهت منافع متقابل بیشتر است. شبکه‏های مشارکت مدنی، هزینه‏های بالقوه عهدشکنی را در هر معامله‏ای افزایش می‏دهند. فرصت‏طلبی منافعی را که فرد انتظار دارد از دیگر معاملات همزمانش و معاملات آینده نصیبش شود، به خطر می‏اندازد. شبکه‏های مشارکت مدنی در زبان تئوری بازی‏ها، تکرار پیوند درونی بازی‏ها را افزایش می‏دهند(پاتنام، 1380: 297).  شبکه‏های مشارکت مدنی، هنجارهای قوی معامله متقابل را تقویت می‏کنند، شبکه‏های مشارکت مدنی ارتباطات را تسهیل می‏کنند و جریان اطلاعات را در مورد قابل اعتماد بودن افراد بهبود می‏بخشند(پاتنام، 1380: 298؛کلمن، 1990: 283-287). از طرف دیگر، هنجارهای معامله متقابل، یکی از مولّدترین اجزای سرمایه اجتماعی از نظر پاتنام است. جوامعی که در آنها از این هنجار پیروی می‏شود، به گونه‏ای مؤثر می‏توانند بر فرصت‏طلبی فایق آمده، مشکلات عمل جمعی را حل نمایند(آلوین گولدنر1،1960: 160-161).گرانووتر معتقد است هنگامی که توافقاتی در چارچوب بزرگتر روابط شخصی و شبکه‏های اجتماعی حاصل می‏شود، اعتماد ایجاد می‏گردد و انگیزه تخلف از مقررات رنگ می‏بازد(گرانووتر2، 1982: 61- 88)، و سومین عنصر اعتماد3 است. اعتماد باعث تسهیل همکاری می‏شود و هرچه اعتماد در جامعه‏ای بالاتر باشد، احتمال همکاری هم بیشتر خواهد بود و خود همکاری نیز اعتماد ایجاد می‏کند. اعتماد که یکی از عناصر ضروری تقویت همکاری است، عنصر غیر اختیاری و ناآگاهانه است. اعتماد مستلزم پیش‏بینی رفتار بازیگر مستقل است.«شما برای انجام دادن کاری صرفاً به این دلیل که فردی(یا نهادی) می‏گوید آن را انجام خواهد داد، به او اعتماد نمی‏کنید، بلکه شما تنها به این دلیل به او اعتماد می‏کنید که با توجه به شناختتان از خلق و خوی او، انتخاب‏های ممکن او، تبعاتش و توانایی او حدس می‏زنید که او انجام دادن این کار را برخواهد گزید» (پاتنام، 1380: 292).

 با توجه به نظریات پاتنام در مورد سرمایه اجتماعی، در این تحقیق سرمایه اجتماعی در دو بعد ساختار روابط و کیفیت روابط آن بررسی شده است که از جملۀ آنها می‌توان به مشارکت اجتماعی، اعتماد، هنجار عمل متقابل و آگاهی اشاره کرد و فرضیات مربوط به سرمایۀ اجتماعی پاسخگویان از نظریۀ پاتنام در زمینۀ سرمایۀ اجتماعی استخراج گردیده است.

در این تحقیق، مفهوم امنیت اجتماعی نیز با توجه به نظریات بوزان و ویور سنجش و بررسی شده است. با تکیۀ بر آراء بوزان و ویور که نقطۀ آغازین امنیت را ذهنی و مبتنی بر تصمیم بازیگران معرفی می‌کند، متغیر وابستۀ تحقیق؛ یعنی «احساس امنیت اجتماعی» ارزیابی شده است. از نظر بوزان، امنیت اجتماعی  آرامش و آسودگی خاطری است که جامعه برای اعضای خود ایجاد می‌کند و از وظایف و اهداف هر جامعه محسوب می‌شود. در بحث امنیت اجتماعی و اخلاقی باید به وجود شالودۀ اخلاقی استئاری که منبع تغذیه‌ای برای شهروندان آن جامعه محسوب می‌شود، اشاره کرد تا بتوان به ساماندهی فرهنگی در فضای اجتماعی دست یافت. بوزان معتقد است که اجتماعات برای مقولۀ هویت اهمیت زیادی قائلند. وی چنین استدلال می‌کند که مقولۀ کلیدی اجتماع عبارت است از آن دسته از عقاید و اعمالی که افراد را به عنوان اعضای آن جامعۀ خاص معرفی می‌کنند و باز می‌شناسانند. اجتماع ، درگیر هویت است و درگیر خودباوری‌های گروه‌ها و افرادی که خود را اعضای آن می‌دانند (بوزان ، 1378: 147). در آراء بوزان، حوزه‌ای از حیات که فرد خود را به واسطه مفهوم «ما» خود را بدان متعلق می‌داند و در برابر آن احساس تعهد و تکلیف می‌کند، مورد نظر است. بنابراین، هر عامل و پدیده‌ای که باعث ایجاد اختلال در احساس تعلق و همبستگی اعضای یک گروه گردد، در واقع، هویت آن گروه را به مخاطره انداخته، تهدیدی برای امنیت اجتماعی آن قلمداد می‌گردد (بوزان 2000 :3).

بوزان و ویور با الهام از عقاید جان لاک1 به تحلیل ابعاد امنیت پرداخته‌اند. بوزان در جمله‌ای از جان لاک نقل می‌کند که: هدف اصلی انسان‌ها از این که خود را در اختیار دولت قرار می‌دهند، حفظ دارایی آنهاست. منظور از دارایی در اینجا، «حیات» (امنیت جانی و جمعی)، «آزادی» (امنیت سیاسی) و«مایملک» (امنیت مالی و اقتصادی)، است که در حالت عادی فاقد امنیت هستند (همان: 54).

به علاوه، بوزان تهدیدها را به سه نوع فیزیکی یا جسمی (درد، صدمه و مرگ)، تهدیدهای اقتصادی (تصرف یا تخریب اموال، عدم دسترسی به کار یا منابع)، تهدیدهای نسبت به حقوق، همراه با تهدیدهای موقعیت یا وضعیت (زندانی شدن، از بین رفتن آزادی‌های عادی، تنزل رتبه، تحقیر در انظار عامه) تقسیم می‌کند (همان: 55) که بیانگر چهار بعد مزبور است.

بنابراین، بر اساس مطالب فوق، در این تحقیق از نظریۀ بوزان2 و ویور3 برای تبیین مفهوم امنیت اجتماعی استفاده و فرضیات مربوط به احساس امنیت اجتماعی پاسخگویان از نظریۀ بوزان و ویور در این زمینۀ استخراج شده است.

مدل تحلیلی تحقیق

فرضیه‌های تحقیق

پژوهش حاضر دارای یک فرضیۀ کلی و چند فرضیۀ فرعی است:

فرضیۀ اصلی

-                    بین میزان سرمایه اجتماعی شهروندان و احساس امنیت اجتماعی آنها تفاوت وجود دارد؛ به گونه‌ای که هرچه میزان سرمایه اجتماعی بالاتر باشد، میزان احساس امنیت اجتماعی نیز بیشتر خواهد شد.

فرضیه‌های فرعی

-                    بین ابعاد سرمایه اجتماعی با ابعاد احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

-                    بین متغیرهای زمینه‌ای (جنس، سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، میزان هزینۀ خانواده) با احساس امنیت اجتماعی شهروندان تفاوت وجود دارد.

-                     

روش تحقیق

روش غالب در تحقیق ما، پیمایشی است. مشخصۀ پیمایش، مجموعۀ ساختمند و منطقی از داده‌هاست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده‌های موردی می‌نامیم؛ بدین معنا که اطلاعاتی دربارۀ متغیرها یا خصوصیات یکسان دست کم دو مورد جمع‌آوری می‌کنیم و به یک ماتریس داده‌ها می‌رسیم (دواس، 1383: 14). اطلاعات و داده‌های به دست آمده در این تحقیق، مبتنی بر استفاده از پرسشنامه  و نرم افزار تحلیل داده‌ها Spss بوده است.

جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه

جامعه آماری ما را در این تحقیق، کلیه افراد بالای 18 سال در شهرستان کاشان تشکیل می‌دهند که طبق سرشماری انجام گرفته در آبان 1390 بالغ بر 323371 نفر است که از این تعداد، 185600 نفر بالای 18 سال هستند. روش نمونه‌گیری نیز به صورت خوشه‌ای چند مرحله‌ای بوده است که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونۀ این تحقیق 362 نفر تعیین شد که برای گردآوری اطلاعات پرسشنامه در بین آنها توزیع گردید. از آنجا که شهرستان کاشان دارای دو منطقه شهرداری و دارای 10 ناحیه است، نواحی شهرداری کاشان بر اساس قیمت زمین و برخورداری از امکانات و پایگاه منزلتی به سه گروه مرفه، متوسط و غیرمرفه (پایین) تقسیم شدند. در مرحلۀ بعد نواحی 1 و 5 از بین نواحی مرفه، نواحی 4 و 6 از بین نواحی متوسط و نواحی 8 و 9 از بین نواحی غیر مرفه انتخاب و پس از آن با توجه به موقعیت جغرافیایی و به صورت تصادفی محله‌هایی به عنوان بلوک از این نواحی انتخاب و واحدهای مسکونی در داخل بلوک‌ها به صورت تصادفی سیستماتیک مشخص گردید. در مرحله بعد، با توجه به مراجعه به بلوک‌های مورد نظر، از هر 10 منزل به یکی مراجعه و پرسشنامه‌ها تکمیل گردید.

یافته‌های تحقیق

یافته‌های توصیفی

در این بخش برای درک بهتر اطلاعات جمع‌آوری شده، ابتدا وضعیت پاسخگویان به ترتیب از نظر جنس، سن، تحصیلات، وضعیت تأهل، شغل و میزان هزینه خانواده افراد تشریح می‌شود و سپس توضیحی در خصوص هریک از این متغیرها با توجه به سؤال‌های تحقیق داده شده است.

جدول1- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت

با توجه به جدول 1 تعداد کل شهروندان پاسخگو 359 نفر بوده‌اند. از این تعداد 194 نفر زن بوده‌اند که 54 درصد جامعه آماری را به خود اختصاص داده‌اند و 165 نفر مرد بوده‌اند که 46درصد از جامعه آماری را به خود اختصاص داده‌اند.

جدول 2- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن

با توجه به جدول بالا، بیشتر پاسخگویان در گروه سنی 15 تا 24 سال قرار دارند که 6/59 از حجم جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند وکمترین تعداد پاسخگویان نیز با 8/0 درصد در ردۀ سنی 55 تا 65 سال قرار گرفته‌اند؛ ضمن اینکه میانگین سنی پاسخگویان نیز 04/26 است.

جدول 3- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب مقطع تحصیلی

طبق جدول 3 درتوصیف مقطع تحصیلی افراد مشاهده می‌شود که تحصیلات اکثر پاسخگویان در حد لیسانس (186 نفر) است و پس از آن افراد دیپلمه (102 نفر)، زیر دیپلم (45 نفر)، فوق لیسانس(18 نفر) و بی سواد (6 نفر) در رتبه­های بعدی قرار دارند و در مقطع دکترا و بالاتر هیچ پاسخگویی نداشتیم. بنابراین، مقطع تحصیلی لیسانس، بالاترین درصد (52 درصد) را به خود اختصاص داده است و کمترین درصد مختص مقطع تحصیلی بی‌سواد و دکترا و بالاتر است.

جدول4-  توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تأهل

مطابق جدول بالا، از کل جامعۀ آماری که پاسخگو بوده‌اند، 169نفر متأهل و 186 نفر مجرد بوده‌اند که به ترتیب 47 و 52 درصد از جامعه آماری را به خود اختصاص داده‌اند.

جدول5- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شغل

با توجه به جدول فوق، از کل جامعۀ آماری 94 نفر (26 درصد) شاغل، 194 نفر (54 درصد) دانش‌آموز، 4 نفر (3درصد) بازنشسته، 27 نفر (8 درصد) بیکار و 31 نفر(9 درصد) سایر موارد بوده‌اند. که طبق آمار، دانش‌آموزان با 194نفر بیشترین درصد (54) و بازنشسته‌ها با تعداد 4 نفر، کمترین درصد (2) را به خود اختصاص داده‌اند.

جدول6- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان هزینۀ خانواده

مطابق جدول 6 از کل جامعۀ آماری، میزان هزینه در خانواده اکثر پاسخگویان (150 نفر) بین 250 تا 500 هزار تومان است و تعداد کمی از پاسخگویان میزان هزینۀ خود را بیش از 1میلیون و 200 هزار تومان اعلام کرده‌اند؛ ضمن اینکه در صورتی‌که حداکثر میزان هزینۀ خانوار را 1 میلیون و200 هزار تومان در نظر بگیریم، میانگین هزینۀ خانوادۀ افراد برابر با 509 هزار تومان است.

یافته‌های استنباطی

بررسی روابط بین متغیرها و آزمون فرضیه‌های تحقیق

فرضیه نخست: بین جنس و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول7-آزمون تفاوت میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب جنس

در آزمون این فرضیه به دلیل این که احساس امنیت اجتماعی بر اساس آزمون کااسکوئر (k-s) (397/.=sig  و 897/.=k-s) نرمال است و متغیر مستقل(جنس) دو وجهی است، بنابراین، از آزمون  t استفاده می‌شود. آزمون لون بیانگر این است که واریانس دو گروه مرد و زن نابرابراست (030/.=sig  و  72/4=f). همچنین، مقادیر آزمون t  نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب جنس زن و مرد متفاوت نیست (383/.=sig  و  874/.=t) و فرضیه رد می‌شود.

فرضیه دوم: بین سن و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد.

جدول 8- آزمون رابطۀ بین سن افراد و میزان احساس امنیت اجتماعی

طبق جدول (8) در آزمون فرضیه رابطۀ بین سن و میزان احساس امنیت اجتماعی، بین این دو متغیر هیچ رابطه­ای وجود ندارد (365/.=sig  و 049/0=value) و فرضیه رد می‌شود.

فرضیه سوم: بین وضعیت تحصیلی و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول9-آزمون تفاوت میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب تحصیلات

در آزمون فرضیۀ «میزان احساس امنیت اجتماعی بر اساس تحصیلات متفاوت است»،  به این علت که متغیر وابسته یعنی احساس امنیت اجتماعی فاصله­ای و نرمال است (397/0=sig  و 897/0=k-s) و متغیر مستقل (تحصیلات) چند وجهی است، از آزمون F استفاده شده است. طبق جدول 9 تفاوت بین میزان احساس امنیت اجتماعی و تحصیلات معنادار نیست (722/0=sig  و 519/0=f) و فرضیه رد می‌شود.

فرضیه چهارم: بین وضعیت تأهل و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول10- آزمون تفاوت میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب وضعیت تأهل

در آزمون فرضیۀ چهارم به این علت که متغیر وابسته؛ یعنی امنیت اجتماعی فاصله­ای و نرمال است (397/0=sig  و 897/0=k-s) و متغیر مستقل (وضعیت تأهل) چند وجهی است، از آزمون F استفاده شده است. طبق جدول (10) تفاوت بین میزان احساس امنیت اجتماعی و وضعیت تأهل معنادار نیست (240/0=sig و 43/1=f) و اگر چه تا حدودی بین میانگین میزان احساس امنیت اجتماعی در وضعیت تأهل تفاوت وجود دارد، اما این تفاوت از لحاظ آماری معنی‌دار نیست، بنابراین، فرضیه رد می شود.           

فرضیه پنجم: بین شغل و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول11- آزمون تفاوت میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب شغل

در آزمون فرضیۀ «میزان احساس امنیت اجتماعی بر اساس شغل متفاوت است»، به این علت که متغیر وابسته؛ یعنی احساس امنیت اجتماعی فاصله­ای و نرمال است (397/0=sig  و 897/0=k-s) و متغیر مستقل (شغل) چند وجهی است، از آزمون F  استفاده شده است. طبق جدول (11) تفاوت بین میزان احساس امنیت اجتماعی و شغل معنادار نیست (589/0=sig  و 705/0=f) و اگر چه تا حدودی بین میانگین میزان احساس امنیت اجتماعی در شغل تفاوت وجود دارد، اما این تفاوت از لحاظ آماری معنی‌دار نیست، بنابراین، فرضیه رد می‌شود.

فرضیه ششم: بین میزان هزینه خانواده و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول12- آزمون تفاوت میزان احساس امنیت اجتماعی بر حسب هزینه افراد

در آزمون فرضیۀ ششم، به این علت که متغیر وابسته؛ یعنی احساس امنیت اجتماعی فاصله­ای و نرمال است (397/0=sig  و 897/0=k-s) و متغیر مستقل (هزینه افراد) چند وجهی است، از آزمون F استفاده شده است. طبق جدول (12) تفاوت بین میزان احساس امنیت اجتماعی و هزینه افراد معنادار نیست (164/0=sig  و 64/1=f) و بنابراین، فرضیه رد می‌شود.

فرضیه هفتم: بین سرمایه اجتماعی و میزان احساس امنیت  اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول13- آزمون رابطۀ بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

در آزمون رابطۀ بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی از آنجا که هر دو متغیر فاصله‌ای و کمّی هستند، از آمارۀ ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. این آماره نشان می­دهد که رابطۀ بین متغیر مستقل و وابسته معنادار است (000/.=sig  و 287/.=value) و جهت رابطه مستقیم و مثبت و شدت رابطه ضعیف است. بنابراین، فرضیه اثبات می‌شود و جدول (13) نشان می‌دهد به میزانی که سرمایه اجتماعی افراد افزایش می‌یابد، میزان احساس امنیت اجتماعی آنها نیز افزایش می‌یابد.

فرضیه هشتم: بین مشارکت اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول14- آزمون رابطۀ بین مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

در آزمون فرضیۀ «بین مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد» به این علت که هم مشارکت اجتماعی و هم مفهوم احساس امنیت اجتماعی دارای توزیع نرمال است و در حد فاصله‌ای است بنابراین، از آزمون پیرسون استفاده شده است و جدول پیرسون(14) نشان می‌دهد که بین مشارکت اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی رابطه مستقیم وجود دارد (019/0=sig و 110/0=r) بنابراین، می‌توان گفت که هرچه مشارکت اجتماعی افراد بالاتر رود، میزان احساس امنیت اجتماعی آنها هم بالاتر می‌رود و هرچه مشارکت اجتماعی کمتر شود، میزان احساس امنیت اجتماعی افراد نیز کمتر می شود.

فرضیه نهم: بین میزان اعتماد اجتماعی و احساس امنیت  اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول15- آزمون رابطۀ بین اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

در آزمون رابطۀ بین اعتماد اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی از آمارۀ ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. این آماره نشان می‌دهد که رابطۀ بین متغیر مستقل و وابسته معنادار است (000/0=sig  و 437/.=value) و جهت رابطه مستقیم و مثبت و همبستگی آنها نیز زیاد است (437/0=value). بنابراین، فرضیه اثبات می شود و جدول (15) نشان می‌دهد به میزانی که اعتماد اجتماعی افراد افزایش می‌یابد، میزان احساس امنیت اجتماعی آنها نیز افزایش می یابد.

فرضیه دهم: بین میزان هنجار عمل متقابل و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول16- آزمون رابطۀ بین میزان هنجار عمل متقابل و احساس امنیت اجتماعی

در آزمون رابطۀ بین هنجار عمل متقابل اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی از آمارۀ ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد این آماره نشان می‌دهد که رابطه بین متغیر مستقل و وابسته معنادار نیست (606/0 =sig  و 028/0- =value) بنابراین، فرضیه رد می‌شود و هیچ رابطه‌ای بین میزان هنجار عمل متقابل و احساس امنیت اجتماعی وجود ندارد.

فرضیه یازدهم: بین میزان آگاهی اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

جدول17- آزمون رابطۀ بین آگاهی اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

در آزمون فرضیۀ «بین آگاهی اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطه وجود دارد»، چون هم آگاهی اجتماعی و هم مفهوم احساس امنیت اجتماعی در حد فاصله­ای هستند، بنابراین، از آزمون پیرسون استفاده شده است و جدول پیرسون (17) نشان می‌دهد که بین آگاهی اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی رابطۀ مستقیم وجود دارد و همبستگی آن دو نیز زیاد است (000/0=sig  و 542/0=r). بنابراین، می­توان گفت که هرچه آگاهی اجتماعی افراد بالاتر رود، میزان احساس امنیت اجتماعی آنها هم بالاتر می‌رود و هر چه آگاهی اجتماعی کمتر شود، میزان احساس امنیت اجتماعی افراد نیز کمتر می‌شود.

تحلیل مسیر

تحلیل مسیر از جمله تکنیک­های چند متغیره است که علاوه بر بررسی تأثیرات مستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته، تأثیرات غیرمستقیم این متغیرها را نیز مدنظر قرار می‌دهد و روابط بین متغیرها را مطابق با واقعیت‌های موجود، در تحلیل وارد می­کند. تکنیک تحلیل مسیر بر پایه مجموعه­ای از تحلیل رگرسیون چندگانه و بر اساس فرض ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته استوار است. این روش بر استفاده ابتکاری از نمودار تصویری که به دیاگرام مسیر معروف است، تأکید خاص دارد (کلانتری، 1382: 223-224).

جدول 18- محاسبه تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل تحقیق بر احساس امنیت اجتماعی

جدول فوق نشان می­دهد که کلیۀ متغیرها را می‌توان به لحاظ اثرگذاری کل به دو قسمت اثرگذاری منفی و اثرگذاری مثبت تقسیم نمود. از طرف دیگر، هر قسم از انواع فوق، اثر مستقیم و غیرمستقیم بر متغیر وابسته دارند. در اثرگذاری کل مثبت، متغیر آگاهی دارای بیشترین اثر بر احساس امنیت اجتماعی است (43/0)، به طوری‌که این متغیر دارای 49/0 درصد اثر مستقیم و 053/0- اثر غیرمستقیم است. متغیر هنجار اعتماد دارای رتبه دوم با 276/0 درصد اثرگذاری کل است، به طوری‌که این مفهوم فقط دارای 26/0 درصد اثر مستقیم است و 016/0 اثر غیرمستقیم است. متغیر مشارکت اجتماعی دارای 078/0 درصد اثر گذاری کل است؛ به طوری‌که این متغیر دارای 04/0 درصد اثر مستقیم و 038/0 درصد اثر غیر مستقیم است.

در راستای تحلیل متغیرهای فوق می­توان گفت که هر چه هنجار آگاهی و مشارکت اجتماعی و اعتماد بین افراد بیشتر شود، امکان افزایش احساس امنیت اجتماعی بیشتر خواهد بود. در نوع اثرگذاری منفی نیز، متغیر سن دارای 4/0- درصد اثر گذاری کل است؛ به طوری‌که این متغیر دارای 01/0 درصد اثر مستقیم و 41/0-  اثر غیرمستقیم است. متغیر هنجار عمل متقابل دارای 048/0- درصد اثر گذاری کل است؛ به طوری‌که این متغیر دارای 006/0 درصد اثر مستقیم و 054/0- درصد اثر غیرمستقیم است در ارتباط با تحلیل متغیرهای فوق نیز می­توان گفت که هر چه میزان سن و هنجار عمل متقابل افراد افزایش یابد، میزان احساس امنیت اجتماعی آنان کاهش خواهد یافت.

مدل تحلیل مسیر متغیرهای مستقل تحقیق بر احساس امنیت اجتماعی