مهاجرت تجار بستکی به دبی و تشکیل بستکیه (دوران قاجار و پهلوی)

مقدمه

درحدود سال 1308 ق/1890 م گروهی از تجار منطقه بستک که درآن زمان تحت حاکمیت و سیطره خوانین منطقه مانند صولت الملک قرار داشت از این منطقه به کشور امارات و دیگرکشورهای عربی مهاجرت کردند. منطقه بستک از مناطق پر رونق اقتصادی در نیمه دوم قرن نوزده بوده است با توجه به انباشت سرمایه‌ای که در دست تجار آنها وجود داشت برای صدور سرمایه و رونق تجاری خود، به گسترش روابط تجاری با سایر کانون‌های اقتصادی و تجاری جهان چون هندوستان، انگلستان و کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس اقدام نمودند. یکی از این مناطق که بنا به دلایلی همچون بافت تاریخی شهری و مناسب بودن بستر برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی، البستکیه بود که با مهاجرت تجار بستکی به آنجا رونق و ترقی زیادی پیدا کرد.

 این مهاجرت ها به دلایل مختلفی صورت گرفت که یکی از مهمترین آن‌ها پیدا کردن راهی برای تجارت و بازرگانی با کشورهای دیگر و به دست آوردن منافع اقتصادی بوده است. تجار بستکی علاوه بر دبی با مراکز اقتصادی دیگری همچون بمبئی نیز ارتباط تجاری داشتند. آن‌ها برای گسترش فعالیت‌های تجاری، دفاتری در بمبئی و دبی ایجاد کردند و میان آن دفاتر همواره ارتباط تجاری برقرار بود.

در آن زمان رقابت‌های شدید بین روسیه و انگلستان و نگاه انحصارگرایانه انگلستان درجنوب ایران تاثیر منفی بر اقتصاد ایران گذاشته بود و همین مساله هم مزید برعلت گردید تا قسمتی از سرمایه و سرمایه داران از ایران خارج گردند. تجار و کسبه بستک و نواحی اطراف آن نیز از این قاعده متستثنی نبودند و یکی از شهرهایی را که برای تجارت مناسب دیدند، شهر دبی بود.

آن‌ها بنای محله‌ای بنام بستکیه را در شهر دبی گذاشتند. نامگذاری این محله به بستکیه به آن علت است که اکثر تجار و کسب های که در این محله سکنی گزیدند از تجار و ثروتمندان بستکی بودند که از بستک و سایر نواحی جنوبی ایران مانند بندر لنگه، لارستان، اوز و غیره به دبی مهاجرت کرده بودند. درآن ایام حدود 60 خانوار از بستک و سایر مناطق ایران در آن می‌زیستند.

پژوهش حاضر به روش علمی تاریخی و با استفاده از تکنیک‌های کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است. در این پژوهش فرض بر این است که مهاجرت تجار ایرانی (بستکی) به بستکیه به خاطر توان اقتصادی، صدور سرمایه و بهره وری بیشتر اقتصادی صورت گرفته است.

جغرافیای طبیعی و انسانی بستک

شهرستان بستک در شمال غربی استان هرمزگان، از شمال به شهرستان لار، از غرب به شهرستان لامرد (در استان فارس) از جنوب به شهرستان بندر لنگه و از غرب به شهرستان خمیر در استان هرمزگان محدود می‌گردد. مساحت بستک 4/5653 کیلومترمربع، حدود 4/8 درصد مساحت کل استان هرمزگان را در برمی‌گیرد (سالنامه آماری استان هرمزگان،1380: 5).

شهر بستک با پهنه‌ای حدود 50 کیلومترمربع در شمال شهرستان بندر لنگه، در 27 درجه و 12 دقیقه پهنای شمالی و 54 درجه و 22 دقیقه درازای خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دریا 400 متراست (افشارسیستانی،1378: 189).

جمعیت بستک در حد فاصل سالهای 1280 - 1260 ش/ 1901-1881 م بالغ بر 10 هزار نفر بوده است (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان هرمزگان،1365: 2).

مردم بستک به زبان أچمی یا گویش بستکی سخن می‌گویندکه ازدسته زبانهای پارسی جنوب غربی ایران است. آب و هوای شهرستان بستک به علت دوری ازدریا و قرار گرفتن در نیمکره جنوبی و نزدیکی به خط استوا گرم و خشک است. میزان بارندگی سالانه در این منطقه کم و در حدود «32/227» میلیمتر است (پدیدار،1382: 4).

در شهرها و روستاهای ساحلی مانند بندرعباس، خمیر، لنگه، کنگ و غیره تا سواحل بوشهر از قدیم الایام تاکنون مردم به علت نبودن آب شیرین، در مسیر سیلاب، آب انبارهای مخصوص جهت ذخیره آب باران می ساخته‌اند به طوری که جهانگیریه قدیم و بستک امروزی و روستاهای آن نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این آب انبارها در زبان محلی به «برکه» معروف است (نوربخش، 1381: 16).

پیشینه تاریخی

داستان‌ها و روایت‌های محلی که سینه به سینه نقل شده حکایت از آن دارد که منطقه بستک حداقل تا قرن 4 و 5 هـ ق جایگاه و مأمن زردشتیانی بوده که بعد از حمله اعراب مسلمان به‌ایران، در این منطقه ساکن بوده‌اند. در زبان محلی به‌این زردشتیان «گبر» یا گور گفته می‌شد.

دلایل و قراینی وجود دارد که دال بر قدمت منطقه بستک و حضور زردشیان در این منطقه است از جمله آنها می‌توان به وجود آثار و بناها و قنات های قدیمی اشاره کرد که به قلعه گبری‌ها، چاه‌ها و قنات های گبری معروف هستند، همچنین وجود اسامی برجای مانده در این منطقه مانند گری سسین در جنوب شرقی بستک حکایت از قدمت این منطقه داردکه گری همان گریوه لغت پهلوی است که به معنای گردنه و پشته سسن مخفف کلمه ساسان است که روی هم رفته به معنای گردنه ساسان است.

دخمه‌ها یا به زبان بستکی دهمه در شمال بستک و زیر کوه گاوبست و سکوهای آن جا که محل قرار دادن و گذاشتن مردگان بر روی آن‌ها بوده و نیز همچنین وجود خطوط موجود بر روی سنگهای قدیمی در تنگ پی در کوه گاوبست¹ که شبیه خطوط پهلوی و میخی قبل از اسلام است و نیز نقاشی های قدیمی موجود در غارهای این کوه نشان دهنده این قدمت است (سلامی،2:1373).

اما با وجود این قدمت تاریخی منطقه بستک، قبل از آن که حکومت نیمه مستقل محلی لارستان به وسیله الله وردی خان سردار شاه عباس اول صفوی در سال 1009 ق/1601 م بر چیده شود، نامی از بستک و جهانگیریه در حوادث و جریان‌های تاریخی که منشا اثری باشد دیده نمی‌شود (سلامی،85:1373). لذا بستک تا سال 900 ق محل گمنامی بود که از سه ده کوچک نزدیک به هم درشرق نخلستان فعلی مخدان تشکیل شده بود. به طوری که یکی از سیاحان انگلیسی که در زمان شاه عباس اول و پس از فتح لارکه به سمت بنادر رفته، ازنقاطی بنام پتا و کوهرنگ که همان فتویه²، کوخرد³ وهرنگ⁴ است نام برده ولی ازشهر بستک هیچ اسمی نمی‌برد (سلامی،100:1373).

تاریخ بستک با ورود مشایخ بنی عباس به بستک و مشایخ مدنی به کمشک⁵ و بستک در زمان نادرشاه افشار شروع می‌شود. این منطقه (کمشک) در زمان نادرشاه افشار دارای 4 قلعه و حتی مدرسه بوده است و به نوعی مرکزیت داشته و به خاطر همین اهمیت‌ها بوده است که مشایخ مدنی، آنجا را برای اقامت خود و طریقت ارشاد انتخاب کردند (سلامی،85:1373).

مشایخ مدنی از سادات حسینی و ساکن مدینه بودندکه به دعوت مشایخ بنی عباس، جهت تبلیغ دین به منطقه بستک آمدند معروف‌ترین فرد خاندان شیخ احمد مدنی است (بالود، 1384 :43 ).

ازتاریخ 1127 ق/1715 م نام منطقه بستک تحت سلطه شیخ احمد مدنی به جهانگیریه معروف گردید زیرا قلمرو تحت فرمان او حدوداً یک ششم ایران فعلی را در برداشت. برخی هم عقیده دارند نام فرامرزان که اولین یا دومین پایگاه شیخ بوده، به جهانگیریه معروف شد (سلامی،1374: 37 ).

پس از آن که محمدخان بلوچ از سرداران معروف نادر به جرم طرفداری از سلطنت شاه تهماسب مورد تعقیب نادر شاه قرارگرفت، پس از گریزهای فراوان با راهنمایی‌های شیخ سعید بستکی به کمشک نزد شیخ احمد پناهنده شدکه سرانجام طهماسب قلی خان جلایر از طرف نادر با سی هزار نفر لشکر در تعقیب محمد خان بلوچ وارد فرامرزان شد (موحد، 1373 :68).

شیخ احمد به اتهام اینکه سردار بلوچ را پناه داده بود و همچنین به خاطر این که مریدان وی با قشون نادر جنگیدند دستگیر و در سال 1147 ه. ق/ 1735 م درشیراز به دار آویخته شد (بنی عباسیان بستکی، 1339: 53-52).

مشایخ بنی عباسی باز ماندگان خاندان عباسیان در بغداد بودند که بعد از حمله هلاکو خان به بغداد و فتح آن در سال 656 ق/1258 م خود را به ایالت فارس که به سبب درایت و هوشیاری اتابکان فارس از تعرض مصون مانده بود، رساندند و آنجا ساکن شدند. مشایخ و خوانین بنی عباس نسب خود را به عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر می‌رسانند (بنی عباسیان بستکی، 1339 :9-8). نخستین شخص از مشایخ بنی عباس که وارد بستک شد، شیخ محمد بود که درسال 938 ه. ق/1532 م در دوره شاه تهماسب اول با اتباع وبستگان خود از خنج⁶ به بستک نقل مکان کرد و در آنجا اقامت دائم گزید (موحد، 1373 :32).

در دولت آل زند بندرعباس و سایر بنادر متعلق به آنجا را خوانین بستک اجاره می کردند (سدیدالسلطنه کبابی، 1363: 735). یکی از معروف‌ترین خوانین بستک حاجی مصطفی خان بستکی بود. از حوادث مهم دوران او حمله به بندرعباس به فرمان ناصرالدین شاه و آزادی این شهر از اشغال نماینده حاکم مسقط بود (بنی عباسیان بستکی،1339: 243). حاجی مصطفی خان پس از 43 سال حکمرانی بستک و جهانگیریه، بنادرلنگه، شیبکوه و جزایرتابعه، در سال 1299 ق/1882 م دار فانی را وداع گفت و در بستک مدفون گردید (تقوی،1379 :24).

یکی دیگر از خوانین مشهور بستک محمدتقی خان صولت الملک بود که در زمان او مراودات تجاری میان بستک، بنادر هندوستان، انگلستان و بنادر خلیج فارس همچون دبی گسترش یافت وگروهی از تجار بستکی به آن جا مهاجرت کردند و در منطقه‌ای بنام بستکیه توطن اختیار کردند.

آخرین فرد از مشایخ بنی عباسی که در بستک به حکومت رسید، محمد اعظم خان بنی عباسیان فرزند سطوت الممالک است. وی پس از پدرش از طرف دولت وقت سمت بخشداری را در بخش های مختلف لارستان ازجمله بستک داشت و از تاریخ قرون اخیر لارستان و بنادر خلیج فارس و وقایع آن، اطلاعات عمیق و دقیقی داشته است. وی با توجه به این اطلاعات خوبی که از منطقه جهانگیریه و بستک داشت، موفق شد در سال 1339 ش/1960 م کتاب تاریخ جهانگیریه و بستک را تالیف کند (موحد، 1373: 52).

محمد اعظم خان در سال 1346 ش/1967 م دار فانی را وداع گفت و با وفات وی و با توجه به این که اجرای قانون اصلاحات ارضی به طورکلی سیستم حکومت فئودالیسم را محکوم می کرد، به دوران حکمرانی 250 ساله بنی عباسیان بستک پایان داده شد (موحد، 1373 :53 -52).

 از جمله اقدامات محمد اعظم خان این بودکه جزیره کیش را به نمایندگی از طرف سایر اقوام و خویشاوندان که در تملک فرزندان محمد رضاخان بستکی بود در قبال مبلغ سیصد هزارتومان در سال 1336 ش/1957 م به دولت واگذارکرد و سند آن را نیز امضا کرد (موحد، 1373 :75 ).

در زمان رضاشاه پهلوی منطقه بستک و جهانگیریه با همین نام جز شهرستان لار قرار گرفت. بعد از قانون تقسیمات کشوری در سال 1316 ش/1937 م این منطقه به نام بخشداری بستک نام گذاری شد و جزء شهرستان لار قرارگرفت. در سال 1332 ش/1953 م قسمت‌های ساحلی به نام لنگه ازشهرستان لارجداشد و بستک جزء بندرلنگه قرار گرفت (موحد، 1373 :8) بخش بستک تا سال 1380 ش/2001 م جزیی از شهرستان بندر لنگه بود اما از این سال به شهرستان تبدیل شد (موحد، 1373 :115).

وضعیت اقتصادی بستک

اقتصاد منطقه بستک تا حدود زیادی تحت تأثیر اقتصاد کشورهای جنوبی خلیج فارس است. درقرن نوزدهم میلادی بازرگانان و تجار بستکی در شهرهای بمبئی وکلکته هندوستان و همچنین کراچی پاکستان دارای دفاتر تجاری بودند. چنان‌که به گفته عباس انجم روز: «مردم بستک از بازرگانان قدیمی جهانگیریه لارستان هستند که اکثراً درکشورهای هند، پاکستان، امارات متحده عربی، قطر، بحرین، کویت و بنادر شرقی عربستان سعودی تجارت و کسب و کار دارند و روابط بازرگانی آن‌ها در سطح بین المللی است» (انجم روز، 1375: 7).

بعدها با جدا شدن هند و پاکستان از همدیگر و همچنین کشف واستخراج نفت درکشورهای عربی حوزه خلیج فارس و رونق اقتصادی و تجاری آن مناطق، بازرگانان بستکی دفاترتجاری خود را به این کشورها منتقل کردند. رونق تجارت بستک تاسال 1200 ق/1786 م ادمه داشت ولی پس ازآنکه حکام بستک بر بنادر لنگه، مغویه وکنگ دست یافتند، تجار بستک کم کم به بندر لنگه و سواحل خلیج فارس نقل مکان نمودند. به هرحال دوران اوج و شکوه بستک و نواحی اطراف آن تا سال 1300 ه. ق بوده است که پس ازآن به سرعت روبه افول نهاد (موحد، 1373 :170).

تجار بستکی بعدها بنا به دلایل مختلف درآن کشورها ماندگار شدند. اما علی رغم اینکه خود آنها و حتی نوادگان آن‌ها بستک را ندیده‌اند، با سرزمین آبا و اجدادی خود در ارتباط مداوم هستند. درحال حاضر بسیاری ازاهالی بستک جهت کسب وکار و امرار معاش به کشورهای حوزه خلیج فارس سفر می‌کنند. بسیاری از طرح های عمرانی همچون آسفالت در جادهای مختلف بین شهری وروستایی، احداث شبکه برق، ساخت مدرسه، بیمارستان، درمانگاه و غیره در مناطق مختلف بستک با همت وهزینه همین تجار ساکن کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به انجام می‌رسد (موحد، 1373 :171).

جغرافیایی طبیعی و انسانی بستکیه

بستکیه یا (البستکیة) نام محله‌ای بسیار قدیمی و تاریخی در امارت دبی از امارات متحده عربی است. بنای این محله توسط ایرانیان مهاجر از شهرستان بستک استان هرمزگان که در آن زمان یکی از ولایات ایالت فارس بود، از سال 1307 ق/1890 م. به بعد صورت گرفته است (رحمه،2006: 63).

محله بستکیه در قسمت خشکی دبی از خور دبی در قسمت شرقی دبی واقع شده است (رحمه،2006: 75). وسعت محله بستکیه درحدود 60 هزار متر مربع است و دارای تعداد 52 خانه مسکونی قدیمی است. خانه‌ها با سبک خاصی ساخته شده است. محله بستکیه درکنار خور دبی و در جنوب غربی خور در بر دبی قرار دارد. اما منطقه بر دیره در مقابل محله بستکیه در سمت شمال خور واقع شده‌است. محله «بستکیه» درحدود ۳۰۰ متر در امتداد طول خور از مغرب رو به مشرق و ۲۰۰ متر عرض در عمق داخل شهر دبی ادامه یافته ‌است. قسمت شمالی محله بستکیه در لب خور دبی قرار دارد. محدوده بستکیه از شمال به خور دبی، از جنوب به فلکه بستکیه، از مغرب به بازار دبی (عکس شماره 1) و قلعه فهیدی و از سمت مشرق به مقبره و خور محدود می‌گردد.

خانه‌هایی با معماری قدیمی (عکس شماره 2)، کوچه‌های باریک وبادگیرهایمرتفع (عکس شماره 3)، نشان از نوع زندگی مردم در دبی قدیم دارند. این بادگیرها (عکس شماره 4) فقط جنبه تزئینی نداشته‌اند، از آن‌ها برای خنک کردن منازل (قبل از بهره گیری از انرژی الکتریکی) استفاده می‌شده‌ است. حکومت دبی اکنون درحال مرمت این محله است (عکس شماره 5 و 6) تا از آن به عنوان یک دهکده توریستی (عکس شماره 7) استفاده کند (رحمه،2006: 132).

مصالح ساختمان خانه‌های بستکیه از سنگ های مرجانی که از دریا بیرون می‌آوردند و گچ و آهک بوده ‌است. درب و پنجره آن‌ها از چوب های قیمتی «ساج» و «تیک» و دیگر چوب های گران قیمت که از هند و مومباسا وارد می‌شد، ساخته بودند. همچنین تزیینات دیواری از گچ و شیشه‌های رنگارنگ ساخته بودند. در بالای خانه هایشان برای تهویه خانه‌ها برج هایی هوایی ساخته بودند که آن را «اَلبَراجـِیلی» می‌نامند ساخته بودند که تلفظ عربی واژه بادگیر فارسی است. در بیرون، خانه‌ها به هم چسبیده یا به هم نزدیک هستند و کوچه های تنگ و باریک میان خانه‌ها فاصله انداخته است، به طوری که در بیشتر اوقات روز اطراف خانه‌ها سایه بندان است، بستکی ها در دبی با هنر نمایی استادان بزرگی چون استاد محمد معمار و استاد محمدصالح البنا و حاج ایسا (عیسی) و دیگران، بناهای یادبود و خانه‌ها و مغازه هایی دلنشین ساختند (خلفان‌الروم، ۱۹۸۸ :84).

در محله بستکیه کوچه های تنگ و باریک در افزایش سرعت باد نقش مهمی دارند. محله بستکیه یکی از مناطق مهم گردشگری و تاریخی امارت دبی است. تمام ساختمان خان‌های محله بستکیه با گچ، سفید کاری شده ‌است. درب و پنجره‌ها ازچوب و الوارهایی که از خارج و بعضی هم که در محل خود ساخته‌اند به کار رفته ‌است. نمای عمومی ساختمان‌ها شکل معمولی دارد و اغلب ساختمان‌ها شکل عادی داشته، به هم چسبیده اند و در اطراف بعضی خانه‌ها کوچه‌های تنگ و باریک بین آنها وجود دارد. اغلب خانه‌ها دارای سردرِ مخصوص هستند به این ترتیب که جلودر دو یا چهار ستون از سنگ و گچ ساخته، روی آن گنبد مخصوصی ساخته بودند و در اطراف آن سکویی تعبیه می‌کردند که این سردر که در بعضی اوقات دارای مجسمه‌هایی هم هست نشانه ثروت و مکنت صاحب خانه ‌است. در همه ساختمان‌ها پنجره‌ها از کف اتاق پایه گذاری شده‌اند. سقف اتاق‌ها از تیر چوب معروف به «چَندَل» که از هند و مومباسا می‌آوردند ساخته شده است. روی چوب‌ها نوعی از حصیر که «مَنگُور» نام داشت و همچنین از شاخه تراشیده نخل خرما که «گُردِنُه» یا سوند نام دارد و به شکل زیبایی تراشیده شده بودند استفاده شده‌است (خلفان الروم، ۱۹۸۸ :85).

بیشتر خانه های بستکیه دو طبقه بود و نوع معماری آن که از مناطق گرمسیر جنوب ایران به دبی آورده شده بود، کاملا با آب و هوای دبی سازگاری داشت. ایوان‌های بلند همراه با صفه های عمیق که از تابش مستقیم آفتاب به اتاق ها جلو گیری می‌کرد. ولی بارزترین ویژگی این محله در واقع بادگیرهای آن  است و نشان ایرانی بودن آن حتی در نامی که عرب‌ها به آن دادند یعنی برجیل که معرب بادگیر است، به خوبی مشهود است (خلفان الروم، ۱۹۸۸ :85).

نامگذاری این محله به «محله بستکیه» بدان خاطراست که درسال 1307 ق/1890 م تجار ثروتمندی ازمنطقه بستک ایران به آنجا مهاجرت کرده بودند و بنیانگذار این محله شده‌اند.

دلایل مهاجرت بستکی ها به امارت دبی

در حد فاصل سالهای 1307-1286 ق/1890-1870 م، تعدادی از مردم منطقه بستک که در آن زمان تحت حاکمیت محمدتقی خان صولت الملک قرار داشت، از ایران به کشور امارات و دیگر کشورهای عربی مهاجرت کردند. محمدتقی خان مردی متین، سیاستمدار و معروف بود و امنیت و آرامش را در منطقه خود برقرار ساخته بود (بنی عباسیان بستکی، 1339: 287).

مهاجرت بستکی ها و به طور کلی هریک از این تجار ثروتمند، بنا به دلایلی از بستک و بندر لنگه به دبی صورت گرفت که از جمله آن‌ها این بود که تجارت بندر لنگه بیشتر در ارتباط با هند و همیشه متاثر از روابط دولت انگلیس با دیگر مناطق در خاورمیانه بود (محمدیان کوخری، ۲۰۰۸: 20 ). دیگر آن که  با روی کار آمدن رضاشاه و تصویب قانون تجارت، فعالیت بازرگانان در بندر لنگه که قبلا مانند بندر آزاد عمل می‌کرد محدود شد. کشف حجاب و بافت بسیار سنتی جنوبی‌ها هم در این مهاجرت‌ها بی تاثیر نبوده است چرا که مشترکات اجتماعی، فرهنگی زیادی میان مردم جنوب ایران و مردم کشورهای عربی مانند دبی وجود داشت. همین امر موجب شد تا تجار و مهاجرین بستکی مورد پذیرش و حمایت مردم دبی قرار گیرند.

یکی دیگر از دلایل و شاید مهم‌ترین دلیل مهاجرت اولیه بستکی ها به کشورهای حوزه خلیج فارس و به خصوص کشور امارات متحده عربی، گسترش روابط تجاری وافزایش سرمایه خود بوده است. در سالهای حدود 1307 ق/1890 م بازرگانانی که در بستک به تجارت مشغول بوده‌اند، برای توسعه حوزه تجاری خود به مراکز جدید تجاری نیاز پیدا کردند. چون هندوستان به عنوان یکی از مستعمره های انگلیس دارای رفت و آمدهای فراوان بود و به بندری برای تبادل کالاها و اجناس تبدیل گردیده بود. بدین منظور دفاتری در کشورهای عربی و هندوستان ایجاد کردند. بمبئی یکی از بزرگ‌ترین بندرهای  تجاری آن زمان بوده است. برای این که روابط تجاری بین دفاتر بمبئی و ایران برقرار گردد، بستکی ها مراکزی برای کسب و کار در کشورهای عربی نیز ایجاد کردند.

در آن زمان درگیری های میان دولت انگلیس و روسیه در ایران بر سر در اختیار گرفتن خاک ایران بود. این امر تأثیر بسیار منفی بر اقتصاد ایران گذاشته بود. این دلیل موجب خروج سرمایه ها و سرمایه داران و تجار از ایران گردید. تجار و کسبه بستک نیز از این امر مستثنی نبودند. یکی از شهرهایی که برای تجارت مناسب دیدند، شهر دبی بود (محمدیان کوخری، ۲۰۰۸: 53).

ورود بستکی ها به آن سرزمین باعث شکوفایی اقتصاد و توسعه فعالیت های صنعتی گردید. این موضوع همزمان با اکتشاف نفت در کشورهای عربی خصوصاً امارات شد. شیوخ امارات به دنبال به دست آوردن نفت، پای انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها را به سرزمین خود باز کردند. انگلیس و آمریکا با احداث پالایشگاه‌ها و راه اندازی شرکت های نفتی، کلیه امتیازات نفتی امارات را در انحصار خود گرفتند تا آن که به مرور زمان شیوخ امارات توانستند اندکی از این معضل را بکاهند (العبودی، ۱۹۸۹ م: 112).

مهاجران به دبی هر کدام در جایی اقامت گزیدند و فقط این زروانی ها (زرعونی)⁷ و بستکی ها بودند که در مکانی نزدیک به هم خانه ساختند و محله خاصی برای خود بنا نهادند. البته محله زرعونی ها چندان گسترده نبود و زود از بین رفت ولی محله بستکی ها، چون ساکنان آن از تجار بودند، آباد گشت و پا برجا ماند (رحمه، ۲۰۰۶: 15).

از مشهورترین افراد و خانواده های ثروتمندی بستکی‌که در محله بستکیه سکونت اختیار کردند، می‌توان به این افراد اشاره کرد: حاج محمد عقیل آل عرشی بستکی، شیخ مصطفی بن عبداللطیف عباسی، حاج عبدالقادر عبدالله عباسی، حاج عباس عبد الله عباسی، حاج محمد فاروق، حاج محمد حاجی میرزا ابوالقاسم، حاج عبدالله بهزاد، حاج محمد صالح فکری، حاج محمد عقیلکاظم، حاج ملا عبدالکریم واحدی، حاج محمد امین بن حاج محمد عقیل فکری (محمدیان کوخری،۲۰۰۸: 122).

خانواده عقیلی از بازرگانان معروف بندر لنگه و تاجر مروارید بودند و در بمبئی، کراچی، بحرین، کویت و حتی پاریس دفتر داشتند. با آمدن به دبی تجارت آنها گسترش یافت. فرزندان آن‌ها در حال حاضر از سرمایه داران بزرگ دبی به حساب می‌آیند.

خانواده فکری از بندر لنگه  با هند تجارت می‌کردند. دامنه فعالیت های آنان تا بصره و عدن هم می‌رسید. آن‌ها در دبی ماندند و اکنون فرزندان آنها مناصب  مهمی در مدیریت دبی دارند. خانواده آل کاظم پس از آمدن به دبی به بمبئی رفتند و به تحصیلات عالیه پرداختند و چندین تن آن‌ها از مقامات عالی امارات اند و در بین دانشگاهیان معروف هستند.

 نیاکان حاج محمد بوخش هم از تجار معروف دبی بودندکه هم اکنون فرزندان او مناصب مهمی در شهرداری دبی دارند. عباسی‌ها هم از خاندانی بودند که از جناح بستک به دبی مهاجرت کردند. هم اکنون حاج عقیل وحاج ابراهیم عباسی و فرزندان آنها به تجارت در سطح گسترده بین دبی و کشورهای مختلف مشغول هستند. آن‌ها در سالهای اخیر اقدام به تاسیس شرکتهای تجاری در شهرهای مختلف ایران از جمله تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و همدان کرده‌اند و حتی در خود منطقه بستک و جناح کارخانه های قند و شکر، دستمال کاغذی، نمک صنعتی و خوراکی راه اندازی نموده‌اند.

مصطفی عبداللطیف هم یکی از تجار معروف بود که از بندرلنگه به دبی رفت و نوادگان او اکنون از جمله بزرگ‌ترین صاحبان برج‌های آسمان خراش دبی هستند. یکی دیگر از این خانواده‌ها  بن عباس است که در زمان رضا شاه به دبی رفتند و فرزندان این خاندان هم اکنون از تجار معروف الکترونیک هستند. سر انجام باید از خانواده گرگ نام برد که آن‌ها هم از بازرگانان بندرلنگه بودند و به دبی رفتند. عیسی گرگ (قرق) اکنون سفیر امارات در لندن است.

البته عده‌ای دیگر نیز در این محله اقامت داشتند که بستکی نبودند. مانند رئیس حسن سعدی که از منطقه اوزلار بود و فرزندانش اکنون یکی ازبزرگترین شرکت‌های کشتی رانی را در خلیج فارس اداره می‌کنند.

مهاجرت بستکی ها موجب رونق تجارت و افزایش کسب و کار در منطقه بستکیه و سایر مناطق دبی شد و تجار بستکی از طریق گسترش روابط تجاری خود با کانون های اقتصاد منطقه‌ای مانند بندرها  شمالی و جنوبی خلیج فارس و اقتصاد بین المللی همچون انگلستان و هندوستان، موفق به کسب منافع و درآمدهای زیادی شدند.

بستکی ها تا اواخر دهه شصت میلادی در بستکیه زندگی می‌کردند ولی به تدریج به محله های دورتر که معماری امروزی‌تری داشت، نقل مکان کردند. این نقل مکان موجب کاهش روابط و حجم مبادلات تجاری بستکیه با سایر مراکز اقتصادی شد لذا بستکیه جایگاه اولیه خود را در تجارت از دست داد و اقوام دیگری از مناطق هند و پاکستان در آنجا ساکن شدند این امر موجب شد که محله بستکیه بسیاری از بافت اولیه شهری و معماری خود را از دست بدهد (محمدیان کوخری،۲۰۰۸: 125-123) این وضع تا اواخر سال‌های دهه هشتاد میلادی ادامه داشت که بسیاری از خانه‌ها یا مخروبه شدند یا به وسیله صاحبانشان‌ تخریب و ساختمان‌های جدیدی به جای آن‌ها بنا گردیدند (محمدیان کوخری،۲۰۰۸: 136).

در سال 1371 ش/۱۹۹۳ م حکومت دبی برنامه‌ای را به تصویب رساند که طی یک دوره زمانی پانزده ساله، محله بستکیه را ترمیم و احیا کند (هفته نامهفستیوال، ۲۰۰۶: 12). در مرحله اول سکوهای کناره خور دبی را ایجاد کردند. سپس کوچه‌ها و معابر آنجا ترمیم شد. این کار تا سال 1374 ش/ ۱۹۹۶ م ادامه داشت. در مرحله بعد برای بازسازی بستکیه در چند مرحله کارشناسان به بستک در ایران مسافرت کردند و با تهیه عکس‌ها و فیلم‌هایی از آنجا، با ساختمان‌ها و نوع معماری خاص جنوب ایران از نزدیک آشنا شدند سپس با بهره گیری از سبک معماری ایرانی به بازسازی آنجا پرداختند و ساختمان‌های باقی مانده را به شکل اولیه بازسازی کردند سر انجام در سال 1385 ش/ ۲۰۰۶ م باز سازی بستکیه  به پایان رسید.

در حال حاضر بسیاری از خانه های این محله به عنوان موزه، رستوران، کتابخانه و جاهای دیدنی دیگر مورد بهره برداری قرار می‌گیرد و این امر موجب شده است تا بستکیه به یکی از مکان‌های مهم گردشگری دبی تبدیل گردد (هفته نامه فستیوال، ۲۰۰۶: 18 و 13). درحالی که در ناحیه شمالی خور ساختمان‌ها و بناهای جدید و مدرن چشم‌ها را خیره می‌کند، قسمت جنوبی خور با تعدادی ازساختمان‌ها و بناهای تاریخی واقع در منطقه تجار قدیم درمنطقه بستکیه همچنان باقیمانده است. هر چند این ناحیه نیز از تغییرات سریع در امان نمانده است.

سیاست و تصمیم فعلی حکام دبی بر ترمیم و احیای خانه‌های بستکیه برمبنای معماری قدیم است. تاچشم اندازی برگذشته در برابر بازدیدکنندگان و ساکنان آنجا باشد. درحال حاضر درِ برخی خانه‌ها بر روی عموم بازدیدگان باز (عکس شماره 8) و کار مرمت برخی خانه‌های دیگر نیز در حال انجام است (الکویتی، شماره 181: 6).

نتیجه

بستکیه منطقه‌ای است که پس از مهاجرت تجار ایرانی ناحیه بستک به شهر دبی در حدود سال 1307 ق/1890 م ایجاد گردید. سبک مورد استفاده در آنجا همان سبک خاص معماری جنوب ایران است. مهاجرت مردم جنوب ایران به امارات بر خلاف بیشتر مهاجرت‌ها که به خاطر مشکلات اقتصادی و فشارهای مالی انجام می‌شده است، به دلیل توان بالای اقتصادی و پیدا کردن مناطقی جهت سرمایه گذاری و سود آوری بیشتر صورت گرفت. چرا که مهاجرت گروهی از تجار و بازرگانان بستکی و نواحی اطراف آن به شهر دبی باعث شکوفایی اقتصادی وتوسعه فعالیت‌های صنعتی آنجا گردید. تجار بستکی ابتدا در هندوستان و به خصوص شهر بمبئی فعالیت می‌کردند. ولی چون هندوستان درآن زمان تحت سیطره انگلیسی‌ها قرار داشت، تجار بستکی برای گسترش تجارت خود مراکزی درکشورهای عربی و به خصوص شهر دبی تاسیس کردند که البته علت اصلی این گستره وسیع فعالیت تجاری، فراوانی سرمایه و توان اقتصادی بالای آنان بود که این مساله به نوبه خود موجب رونق و شکوفایی اقتصادی این شهرگردید.

از جمله نشانه های این رونق اقتصادی ایجاد تجارت خانه های جدید و به تبعِ آن، تأسیس شرکت‌های تجاری و صنعتی بود که از طریق آن با مراکز مختلف اقتصادی جهان ارتباط تجاری بر قرار کردند و به درآمدهای زیادی دسترسی پیدا کردند.

در حال حاضر بستکیه به مکانی توریستی در کشور امارات تبدیل شده است و حکومت دبی اقداماتی را در راستای بازسازی وشکوفایی این محله انجام داده است. این اثرتاریخی در سال 1379 ش/2000 م. در سازمان یونسکو به ثبت رسید.