تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,658 |
تعداد مقالات | 13,550 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,079,856 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,240,096 |
تحلیل مکانی سایتهای امداد رسانی هوایی در مواقع بروز زلزله (مورد: شهر بابل) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
برنامه ریزی فضایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 4، دوره 1، شماره 2، اسفند 1390، صفحه 67-82 اصل مقاله (377.94 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آزاده عظیمی1؛ امین فرجی ملائی* 2؛ صدیقه لطفی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت معلم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری- دانشگاه مازندران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
در طول تاریخ همواره سوانح طبیعی محیط دستساخت بشر را دگرگون ساخته و چه بسا تلفات قابل توجه جانی و مالی برجای گذاشته است. بیش از 200میلیون کشته و زخمی در دهه جاری خود به روشنی عمق آسیبپذیری سکونتگاههای بشر را در برابر این قبیل سوانح نشان میدهد. در این بین زلزله یکی از مخربترین سوانح طبیعی است. کشور ایران با توجه موقعیت آن نسبت به خطوط گسل، در طول قرنها بطور مداوم با پدیده زلزله روبرو شده است. با وجود این ابعاد وسیع آسیبپذیری در طی دهههای اخیر در زمینه بلایای طبیعی و از جمله زلزله، دورهای بسیار پرهیاهو را پشت سرگذاشته است. چنانکه حتی زلزله بم با بیش از 25هزار کشته، 30هزار نفر مجروح و 85درصد ویرانی به عنوان فاجعهای کمنظیر، دارای بازتابهای وسیع بینالمللی بوده است. بر این اساس تجهیز و آمادهسازی برای مقابله با این فاجعه انسانی امری ضروری و حیاتی است. هدف این مقاله مکانیابی سایتهای امدادرسانی هوایی بعد از سانحه و ارایه الگویی ساده در جهت روش مکانیابی سایتهای امدادرسانی هوایی است. بنابراین از روش توصیفی و تحلیلی و نیز روش پیمایش استفاده شده است. در این مقاله از تکنیک MADM برای مقایسه زوجی شاخص ها و تعیین امتیاز هر یک استفاده شده و در نهایت از تکنیک آنتروپی و روش تحلیل چند معیاره SAW جهت مکانیابی سایتهای امدادرسانی هوایی استفاده شده است. براساس نتایج بدست آمده میدان شهید کشوری به جهت دارا بودن بالاترین امتیاز بر اساس معیارهای تعریف شده، حائز الویت نخست جهت تجهیز و آمادهسازی برای امدادرسانی هوایی است. در عین حال، از میان معیارها دو معیار فضای باز ودسترسی به بافتهای متراکم و آسیبپذیر از درجه اهمیت بیشتری برخوردارند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
زلزله؛ سوانح طبیعی؛ الویتبندی؛ MADM؛ امدادرسانی هوایی؛ بابل | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1-مقدمه
1-1-طرح مسأله: سکونتگاههای بشر از دیر باز با وقوع سوانح طبیعی، پذیرای آسیبهای جانی و مالی قابل توجهی شده است. از همین روی با گذر زمان و افزایش بارگذاریهای کالبدی وجمعیتی در شهرها، اثرات مخرب بلایای طبیعی را دوچندان کرده است. در دههای که گذشت بیش از 200میلیون نفر درسال به علت بلایای طبیعی دچار صدمات جانی و مالی شده اند﴿Habitat: 2003﴾. از طرفی سهم کشورهای درحال توسعه با بیش از 000/150 نفر تلفات جانی و بیش از 140 میلیارد دلار خسارت مالی بیشترین میزان بوده است﴿ پیام هلال احمر، 1385: 12﴾. دراین رابطه با توجه به وضعیت کشورایران وقرارگیری آن دریکی از زلزلهخیزترین نقاط جهان، منجر به رویا رویی مداوم این کشور با پدیده طبیعی زلزله شده است. برمبنای گزارشهای ثبت شده از 40 نوع سانحه شناخته شده در دنیا، 31 مورد درایران بوقوع پیوسته است ﴿بیرودیان : 1385﴾. وقوع زلزلههای شمال خراسان ﴿ 1308﴾، سلماس﴿ 1309﴾ بوئین زهرا﴿ 1342﴾، طبس﴿1357﴾، شمال قائن﴿ 1358﴾، رودبار منجیل﴿ 1369﴾ وزلزله بم﴿ 1382﴾، گویای این مطلب است که طی 80 سال اخیر بخش قابل توجهی از کشورمان متحمل خسارات سنگین شده است﴿غضبان، 1384﴾. با وجود این ابعاد وسیع آسیبپذیری در طی دهههای اخیر در زمینه بلایای طبیعی و از جمله زلزله، دورهای بسیار پرهیاهو را پشت سرگذاشته است(شادی طلب،1371: 6﴾. چنانکه حتی زلزله بم با بیش از 25هزار کشته، 30هزار نفر مجروح و 85 درصد ویرانی به عنوان فاجعهای کمنظیر، دارای بازتابهای وسیع بینالمللی بوده است(زبردست و محمدی، 1384: 6). براین اساس تجهیز و آمادهسازی برای مقابله با این فاجعه انسانی امری ضروری و حیاتی است. دراین مقاله سعی بر آن شده است که به یکی از ضروریترین اقدامات یعنی امدادرسانی بعد از سانحه پرداخته شده و یک نمونه موردی در راستای مکانیابی بهینه سایتهای امدادرسانی هوایی ارایه گردد.
1-2-اهمیت و ضرورت مدیریت بحران متکی به اصول مدیریت -برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری، نظارت و هماهنگی- بوده (مک- نامارا، 1387:689) و فعالیتهای آن به بخشهایی که احتمال وقوع حوادث وجود دارد و همچنین پیش بینی بحرانهای بالقوه و برنامه ریزی درباره نحوه برخورد با آنها مربوط میشود(شکیبا، 1387: 690). میتوان گفت، از جمله مهمترین وظایف مدیریت بحران انجام اقداماتی-در چهارچوب مدیریت شهری-برای رهایی از مشکلات ناشی از بروز حوادث طبیعی، کاهش آثار سوء آن(پیش گیری) و آمادگی برای امدادرسانی و بهبود اوضاع است (, 1990: p44 Rattien). بنابراین مدیریت بحران فرایندی پویا در قالب اقداماتی سنجیده است که پیش از وقوع بحران(برنامه ریزی و آماده سازی)، درزمان وقوع بحران(کمک به آسیب دیدگان و امداد رسانی) و بعد از وقوع بحران(بازسازی و ترمیم) انجام میشود (Darbek, 1990: p 23 به نقل از فرجی ملائی و قرخلو،1389). بر این اساس، با توجه به قرار گیری کشور ایران در مسیر کوه زائی آلپ-هیمالیا(کمربند مستعد وقوع زلزله)، ضرورت توجه اصولی به مسأله مدیریت بحران امری بدیهی است. چرا که در طی سالهای 1900 تا 2000 این سرزمین جزو شش کشوری قرار داشته است که دچار تلفات انسانی ناشی از وقوع زمین لرزه بوده است( آیسان و دیویس، 1382: 9). از طرفی زلزله هایی که در ایران روی میدهد معمولاً سطحی و یا با عمق نرمال و حدود 33 کیلومتر هستند و بندرت زلزلهای به عمق بیش از 50 کیلومتر حادث میشود. چون عمق این زلزله ها کم هستند، غالباً باعث خسارات فراوان میگردند(عنابستانی، 1387: 195). همچنین موقعیت جغرافیایی شهرهای ایران بیانگر این امر است کهبا توجه قرار گیری شهرها در مسیر گسلهای اصلی و فرعی و همچنین در مسیر حوضههای آب ریز مختلف، ضرورت پیش بینیهای لازم برای سیلابها و زمین لرزههای احتمالی احساس میشود(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، 1371: 401). از آنجایی که در زمان بروز سانحه بسیاری از خطوط زمینی مسدود می شود، لذا تعیین و جانمایی مکان هایی با هدف امدادرسانی هوایی برای نجات جان افراد و انتقال موارد مخروبه یکی از ضروری ترین اقدامات محسوب می شود و نا گفته پیداست که فقدان مطالعه در جهت جانمایی مکان بهینه امدادرسانی هوایی منجر به افزونی تلفات می گردد.
1-3- اهداف اصلی ترین هدف این مقاله به کارگیری روش تحلیل چندمعیار MADM، آنتروپی و SAW به منظور تعیین بهینه ترین مکان برای امدادرسانی هوایی در مواقع بروز سانحه است. در عین اهداف دیگری نیز به موازات هدف اصلی به قرار زیر مد نظر میباشد: - شناخت ادبیات مرتبط با مدیریت بحران. - طرح دیدگاه نظری مرتبط با مدیریت بحران. - تشریح روش MADM جهت مقایسه زوجی شاخصها. - ارایه روش SAW به عنوان روشی ساده در تعیین گزینه بهینه.
1-4- سوابق مطالعاتی: در ارتباط با مباحث سوانح طبیعی و مدیریت بحران میتوان به دو دسته از منابع داخلی و خارجی اشاره کرد: منابع داخلی به صورت کتاب، مقاله، همایش و گزارش عبارتاند از: - مدیریت بحران در نواحی شهری(سیل و زلزله) نوشته مجید عبدالهی، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور (1382) که به عنوان یکی از اصلیترین منابع فارسی است. در این کتاب برای کاهش اثرات بلایای طبیعی به عنوان نتیجهگیری به ارایه مجموعهای از نکات(26مورد) میپردازد. - معماری و برنامهریزی بازسازی تالیف آیسان، یاسمین و یان دیویس، ترجمه دکتر علیرضا فلاحی، ناشر مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی (1382)، این کتاب در واقع در بردارنده یکی از دستورالعملهای سازمان اسکان بشر است. در عین تشریح حوزهای ساماندهی و بازسازی، مراحل مدیریت بحران، باورها و دشواریها و اصول به تعریف دقیقی از مفاهم مدیریت بحران پرداخته است. همچنین کتابهای برنامهریزی کاربری زمین در مناطق زلزلهخیز، نمونه شهرهای منجیل، لوشان، رودبار، تالیف بحرینی، سیدحسین و دیگران (1375) انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مدیریت بحران-اصول و راهنمای عملی دولتهای محلی، تالیف جرالد هوتمر و توماس ای درابک(1991) ترجمه شرکت پردازش و برنامهریزی(1383)، مخاطرات طبیعی نوشته کیت اسمیت(1996)، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزینژاد(1382)، انتشارات سمت و...در این زمینه تالیف و ترجمه شده است. اما در رابطه با مقالات میتوان به مقالات همایشها و مجلات اشاره کرد. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی در کشور در دانشگاه تهران(4و5 دی 1385) برگزار شد و مقالات آن در 3جلد منتشر شد: جلد اول به راهکارها، جلد دوم به سیستمهای اطلاعاتی و فناوری و جلد سوم به مسائل طبیعی و شهرسازی در رابطه با مدیریت بحران پرداخته است. دومین همایش مقابله با سوانح نیز در دانشگاه تهران(4و5 دی 1386)، با محورهای: زلزره، سیل، زمینلغزش، فروچال، آتشسوزی، خشکسالی، طوفان، سونامی و تغییرات دریا برگزار گردید. همچنین اولین، دومین و سومین همایش بینالمللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه در سه سال متوالی(1384تا1386) با بررسی تمام ابعاد مدیریت بحران توسط بخش خصوصی برگزار گردیده است. همچنین به مجلاتی چون پژوهشهای جغرافیایی( دارای بیشترین تعداد مقاله در ارتباط با بحث مدیریت بحران) و محیطشناسی نیز میتوان اشاره کرد.انواع گوناگونی از گزارش نیز ارایه شدهاست که میتوان به گزارش پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله از زلزله بم، گزارش 8جلدی بسیج از توان فنی کشور در مقابله زلزله(پس از زلزله رودبار و منجیل)و... اشاره کرد(پوراحمد و دیگران،1388). شایان ذکر است در رابطه با محدوده مورد مطالعه تا بحال مطالعه جامعی صورت نگرفته است. در رابطه با پژهشهای خارجی میتوان به کتاب مقدمهای بر مدیریت اضطراری[1] تالیف لیندل، پراتر و پری[2](2007) و مجموعه گزارشهای موسسه فما[3] و بیش از صدها مقاله در مجلات Disaster و Natural Hazards اشاره کرد(گیوهچی، 1388: 13). یکی از جدیدترین مقالات چاپ شده به زبان فارسی در ارتباط با بحث تحلیل مکانی و بهره گیری از متدهای تحلیل چندمعیاره می توان به مقاله شماعی، عظیمی و فرجی با عنوان "بررسی و تحلیل سلسله مراتب آسیب پذیری محلات شهر بابلسر به منظور کاهش خطرات زلزله" اشاره کرد. که به بررسی مساله آسیب پذیری محلات شهر بابلسر در ارتباط با دو دسته از شاخص های کالبدی و شاخص های اجتماعی-اقتصادی پرداخته است. در این مقاله برای تعیین سلسله مراتب آسیب پذیری از متد تحلیل چندمعیاره SAW استفاده شده است.
1-5-متدولوژی تحقیق این تحقیق مبتنی بر مفاهیم مدیریت بحران و مطالعات آماری است که درآن از روش تحقیق توصیفی– تحلیلی به منظور تعیین مکان بهینه برای امدادرسانی هوایی استفاده شده است(Ingolfsson, 2010 & Lokshin, 2009﴾. این تحقیق در دو مرحله انجام شده است: مرحله اول با استفاده از روش حذفی میادین نامناسب حذف شده است و در مرحله دوم با استفاده از روش MADM مقایسه زوجی شاخص ها انجام شده است. در این تحقیق از روش SAW به عنوان روشی برای انتخاب مناسبترین گزینه و تعیین الویتها طی مراحل زیر استفاده شده است﴿Pratyyush &Jain- Bo, 1998﴾:
شکل شماره 1: فرآیند عمل در تصمیم گیری چند معیاره
در این مرحله سعی بر آن شده از میان 5 گزینه با 4 شاخص، گزینه مطلوب rij مشخص گردد. روش SAW ساده ترین و در عین حال یکی از مناسب ترین روش های تحلیل چندمعیاره است که بر اساس خروجی ماتریس وزن شاخص ها(که با استفاده از فرمول آنتروپی تعیین می شود) و جدول نرمال شده(که با فرمول نورم[4] نرمالیزه می شود) اقدام به تعیین بهترین گزینه می کند. مرحله اول روش SAW تعیین وزن شاخص ها است که با استفاده از فرمول آنتروپی انجام می شود. برای استفاده از تکنیک آنتروپی در وزندهی ابتدا مقدار نماد E را با استفاده از رابطه(1) محاسبه میکنیم. رابطه(1):
به گونهای که K یک ثابت مثبت است. پس از آن مقدار مشخص P را به ازای هر I و j با استفاده از رابطه(2) مورد محاسبه قرار میدهیم: رابطه (2):
و برای Ej مجموعه Pij مطابق با رابطه(3) داریم: رابطه(3):
به گونهای که : رابطه (4)
پس از آن درجه انحراف اطلاعات ایجاد شده که با Dj به ازای شاخص Jام از رابطه(5) محاسبه میگردد: رابطه(5):
برای محاسبه اوزان Wj از شاخصهای موجود در نهایت از رابطه(6) استفاده میکنیم(به ازای تمامی jها) رابطه (6):
در این روش با مشخص بودن بردار w که بردار وزنهای شاخصها هستند با انتخاب گزینه مناسب A* با استفاده از رابطه (7) پرداخته میشود. رابطه (7):
چنانچه باشد داریم: رابطه(8)
1-6- معرفی متغیرها و شاخص ها در این تحقیق سعی بر آن شده است از ویژگی های فضای ساخته شده شهر برای تعیین مکان بهینه استفاده شود، دراین راستا از شاخص های زیر استفاده شده است ﴿جدول شماره 1﴾:
جدول شماره 1: شاخصهای تحلیل گزینه مطلوب
در مرحله بعد سایتهایی که برای تحلیل مورد نظر مناسب بودند را بر اساس هر ویژگی با استفاده از روش پیمایش﴿های ، 1388: 146﴾ مورد بررسی قرار دادهایم. نتایج بررسی در جدول شماره 2 ارائه شده است.(نقشه شماره1). در کنار این 5 گزینه 4 گزینه دیگر نیز به عنوان گزینه مطرح بوده که دراین مرحله براساس روش حذفی ﴿ حافظ نیا: 1387﴾، این چهار میدان که بر اساس شاخصهای تعریف شده فاقد شرایط بودند از فرآیند تحلیل خارج میشوند که به ترتیب عبارتنداز : 1- میدان جمهوری اسلامی(حمزه کلا)، به علت وجود آلمان درمرکز فلکه 2- میدان شهید بزاز به علت آبگیر بودن 3- میدان کارگر به علل آبگیر بودن، فضایی نسبتاً محدود، تراکم ومحصوریت بالا 4- تقاطع خیابان امام خمینی وخیابان آیت الله روحانی به علت آب گیر بودن و فضای ناکافی و متراکم.
جدول شماره2: تحلیل فضاهای مناسب برای امدادرسانی هوایی.
منبع: نگارندگان، 1388
اکنون برای تعیین بهترین گزینه دریک مدل MADM یک گزینه ذهنی A* خواهد بود که بیشترین مطلوبیت را درمیان 5 میدان ارائه شده با توجه به مشخصههای موجود، تامین میکند. این رابطه به شرح زیر است ﴿ 1996 Roy & Mousseau,﴾: )رابطه شماره 1( A*~{X*1 , X*2 , X*3 , . . . , Xn} Maxi Vj(rij), i= 1 , 2, 3, ... , m X*j=« در نتیجه همچنین درفرایند تعیین مقیاس اندازهگیری شاخصها وتبدیل آنها از حالت کیفی به کمی از مقیاس دوقطبی﴿ Milani et al , 2008 – 1765-167﴾ استفاده شده است.
شکل شماره 2: مقیاس دو قطبی برای شاخص های کیفی
1-7-معرفی محدوده مورد مطالعه؛ کشور ایران به علت قرارگیری در مسیر کوهزایی آلپ–هیمالیا تا به حال 130 زلزله به بزرگی 5/7 ریشتر را تجربه کرده است(Ghafory-Ashtiany, 1999: p 4). در طی سالهای 1900 تا 2000 این سرزمین جزو شش کشوری قرار داشته است که دچار تلفات انسانی ناشی از وقوع زمین لرزه بوده است(آیسان و دیویس، 1382: 9). با توجه به پژوهشهای انجام گرفته در طرح کالبد ملی ایران توسط وزارت مسکن و شهرسازی، کشور ایران به پهنههایی با خطر بسیار بالا، نسبتاً متوسط، نسبتاً پایین و پایین تقسیم شده است که به لحاظ جمعیتی 50% جمعیت شهرنشینی کشور در پهنههایی زندگی میکنند که دارای خطر نسبتاً بالا، بالا و بسیار بالا است(مهندسین مشاور کاواب، 1369: 52) و تنها در محدوده کوچکی از کشور (آبادان، خرمشهر، بندر امام خمینی، ماهشهر و هویزه) خطر نسبی زلزله پایین است(زیاری، 1385: 283). شهر بابل بین 36 درجه و 5 دقیقه و 35 ثانیه عرض شمالی و 52 درجه 30 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. مساحت شهر بابل حدود 2295 هکتار و در 210 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است. این شهر واقع در شهرستان بابل در استان مازندران است که از شمال به شهرستان بابلسر و دریای خزر، ازجنوب به رشتهکوههای البرز، از غرب به شهرستان آمل و از شرق به شهرستان قائمشهر و ساری مرتبط است (مهندسین مشاور معماری و شهرسازی زیستا، 1379: 21). مطابق با سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 جمعیت شهر بابل برابر با 201335 نفر در قالب 55269 خانوار است (مرکز آمار ایران، 1385). از بعد مطالعات لرزه خیزی نیز بهترین عامل مورد نظر در این شهر موقعیت گسل و حریم آنهاست. در مورد شکستگیهای جنوب بابل(روراند بابل)، میتوان به سه گسل اشاره کرد: 1) گسل شمال 2) گسل فیلبند – دیوا و 3) گسل غربی – شرقی (ملکشاهی، 1379: 28). این شهر دارای بافتی نامنظم(بویژه در قسمتهای مرکزی) بوده و از بعد کالبدی تنها در بخشهای توسعه یافته اخیر(1340) در پیرامون شهر، نوعی بافت منظم را شاهد هستیم(مهندسین مشاور معماری و شهرسازی زیستا، 1379). موجودی مسکن این شهر از 22535 در سال 1365 به 55936 در سال 1385 افزایش یافته است(مرکز آمار ایران:1375و1385). در نقشه شماره 1 موقعیت ایستگاه های انتخابی برای تعیین اولویت بهینه ارایه شده است.
نقشه شماره 1: موقعیت مکانی سایت های مورد مطالعه
2-مفاهیم، دیدگاه ها و مبانی نظری 2-1-تعاریف و مفاهیم بحران: تا به امروز بیش از 40 تعریف از بحران ارایه شده است که هر کدام در رویکردی خاص به آن نگریستهاند. میتوان گفت، بحران درهم ریختگی عناصر محیطی کالبدی و محیط روانی و اجتماعی فراتر از ظرفیت انطباق جامعه میباشد ﴿بیرودیان، 1385﴾. اما مخاطرات هنگامی به سوانح تبدیل میگردند که درمحیطهای انسانساخت واقع گردند و باعث ضرر و زیان به آدمی و یا داراییهای وی گردند. به طور کلی گونههای مختلفی از مخاطرات طبیعی و انسانساخت قابلیت تبدیل به سانحه را درمحیطهای شهری دارا میباشند. چهارگونه اصلی مخاطرات محیطی عبارتنداز: ﴿charveriat,2000:3Zhang et al,2004:3-5: به نقل از گیوه چی , 1388﴾ ● مخاطرات جوی (شامل انواع طوفانها، تندبادها، گردبادها و...). ●مخاطرات زمین شناختی﴿ شامل زلزله، آتشفشان ، زمینلغزش، سونامی، فرونشت و ...﴾. ●مخاطرات هیدرولوژیکی﴿ شامل، خشکسالیها، سیل، آتشسوزی و ...﴾. ●مخاطرات فرازمینی﴿ شامل تاثیرات سنگهای آسمانی بر زمین ﴾. مدیریت بحران؛ فرایند برنامهریزی، سازماندهی و انجام فعالیتها به گونهای که موجب کاهش اثرات فاجعه بر انسانها و محیط گردد، مدیریت بحران نامیده میشود﴿ شادی طلب، 1371: 39﴾. که دریک فرایند سه مرحلهای شامل: الف﴾ آمادگی دربرابر وقوع بحران. ب﴾امدادرسانی وپاسخگویی به بحران. ج﴾ بهبود وبازسازی پس از بحران، انجام میشود﴿ OCHA,1995:5﴾. این نگرش بیانگر آن است که مدیریت سوانح در یک چرخه، تحت عنوان چرخه مدیریت بحران به عنوان یک ابزار کارآمد برای آمادگی، امداد و بهبود انجام میشود﴿Lindell et al,2007:7-9﴾.
2-2-رویکردهای نظری: در رابطه با مدیریت بحران میتوان به دو دسته کلی نظریه اشاره کرد: الف)نظریات مکتب رفتاری و ب)نظریات مکتب ساختاری. الف) نظریات مکتب رفتاری: دیدگاه رفتاری بر ایجاد و تشدید سوانح در نتیجه رفتارهای غیر اصولی انسان(قطع درخت، چرای بیش ازحد، ساختوساز در نقاط بحرانی و...) تاکید میکند. این رویکرد به نقش فعال فناوری و قدرت علم در پیشگیری از سانحه تاکید کرده است. اما این دیدگاه به این علت که به نقش تصمیمگیرندگان و قربانیان بیش از حد تاکید میکند و به عرصههای وسیعتر اجتماعی و قدرت اقتصادی میپردازد، مورد انتقاد قرار گرفته است(گیوهچی،1388: 38). ب) نظریات مکتب ساختاری: دیدگاه ساختاری(1970)، از طریق رابطه بین سوانح و توسعه نیافتگی و وابستگی اقتصادی جهان سوم القا شده است. در اصل این عقیده وجود دارد که افزایش مصیبتهای کشورهای در حال توسعه و کم توسعه یافته بیشتر به سبب توجه افراد به امور اقتصادی جهانی، گسترش سرمایهداری و در حاشیه قرار گرفتن مردم فقیر و مستضعف است تا اثر حوادث ژئوفیزیکی. در نتیجه طرفداران این دیدگاه برای دستیابی به تشخیص واضحتر و روشنتر شدن موضوع در خصوص ماهیت طبیعی سوانح، آنچه آنها در گرو مسایل ژئوفیزیکی میدانند و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورهای کمتوسعه یافته بحث کنند (همان:38)
3-کاربرد روشها، تکنیکها، بحث، بررسی و تجزیه و تحلیل تعیین گزینه بهینه جهت امدادرسانی هوایی در اینجا با استفاده از ویژگیهای عمده این مدلها در ابتدا گزینههای A1 تا Am معرفی میگردند. پس از آن به معرفی شاخصهای سنجش X1 تا Xn پرداخته میشود ﴿اصغر پور، 1385: 191﴾. مقادیر درایههای این شاخصها rij به صورت کمی یا کیفی است. که به منظور محاسبات کلیه مقیاسهای اندازهگیری کیفی با استفاده از مقیاس دو قطبی به مقادیر کمی تبدیل میگردند. این روش در سال 1970 توسط توماس ساتی برای تصمیمگیری چندشاخصه ارائه شده است ﴿آسایش و استعلاجی، 1382: 123﴾. این روش مبتنی بر مقایسههای زوجی بوده و درسه مرحله به شرح زیر انجام میگیرد. مرحله نخست: برقراری ماتریس تصمیمگیری چند شاخصه : برای اجرایی نمودن این مرحله ضروری است گزینهها تعریف و شاخصها استخراج گردند. در ضمن ضروری است شاخصهای سنجش انتخاب گردند﴿ حکمت نیا و موسوی، 1385: 234- 230﴾. گزینهها درجدول شماره 2 ارائه گردیده است. اکنون شاخصهای مورد سنجش براساس کد شاخص و جهت آنها درجدول شماره 3 ارایه شده است.
جدول شماره 3 : شاخصهای سنجش بهترین گزینه
در این اینجا با توجه به جدول شماره 2 و جدول شماره 3 ماتریس MADM ارائه شده است.
جدول شماره 4: ماتریس ارزیابی گزینهها نسبت به شاخص ها
برای ارزیابی گزینه ها به نسبت شاخص ها از روش دلفی استفاده شده است که برای این منظور از یک جامعه 5 نفره از متخصصان شهرسازی (جهاد دانشگاهی) و جغرافیای شهری (دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران) استفاده شده است. استفاده از قضاوت خبرگان برای حل یک مساله شامل پنج مرحله به شرح زیر است: -آفریدن و برانگیختن ایدهها در اعضای گروه تصمیمگیری. -نتیجهگیری و استخراج ایدهها از قضاوت خبرگان. -ساختاردهی سیستماتیک به اطلاعات. -مدلسازی یا شبیهسازی به منظور حل مساله. -اجرای پروژه یا گزینه(اصغر پور،1385: 67). اکنون دراین مرحله نتایج به دست آمده از روش دلفی به صورت مقایسه زوجی شاخصها درجدول شمار 5 ارائه میشود تا زمینه عملیاتی برای مقایسه گزینهها فراهم آید.
جدول شماره 5: مقایسه زوجی شاخصها نسبت به یکدیگر
پس از انجام مقایسات زوجی حال با توجه به فرمول آنتروپی هر یک از 4 شاخص تعریف شده دراین تحقیق وزنبندی شده و نتیجه درجداول شماره 6، 7 و 8 ارایه شده است.
جدول شماره6: مقدار Ej
جدول شماره7: مقدار d
جدول شماره 8: وزن نهایی هر یک از شاخصها به منظور امدادرسانی هوایی.
با توجه به نمودار شماره 1، وزن شاخص 4 از سایر شاخص ها بیشتر است. به عبارتی دیگر دسترسی به بافت های متراکم و آسیب پذیر در تعیین اولویت مکانی سایت های امدادرسانی هوایی بیشترین اهمیت را داراست.
نمودار شماره1: وزن شاخص های مورد مطالعه
اکنون بر مبنای وزن شاخص ها و بر مبنای فرمول کلی روش SAW اولویت نهایی هر یک از گزینهها به قرار زیر تعیین می گردد.
جدول شماره 9: اولویت بندی نهایی با توجه به فرمول SAW
4- جمع بندی و نتیجهگیری با توجه به اینکه در مواقع زلزله بخش قابل توجهی از خطوط ارتباطی زمینی به علل مختلف چون ریزش ساختمانها، افتادن تیرههای چراغ برق، شکاف جادهها، تداخل در شریانهای حیاتی (مثلاً انفجار لوله گاز، آب و...) و مواردی از این قبیل مسدود میشوند، درنظر گرفتن سطوح مناسبی درشهر و آمادهسازی آنها به ترتیب الویت، برای امداد رسانیهوایی امری ضروری در جهت افزایش سرعت امدادرسانی هوایی است. در راستای مطالعات صورت گرفته درقالب پژوهش میدانی و محاسبات آماری انجام شده گزینه A4 یعنی میدان شهید کشوری در جهت امدادرسانی هوایی در اولویت نخست است. بر اساس نقشه شماره1، محدوده جنوب و شرق شهر فاقد سایت امداد زمینی هستند. بر این اساس سایت امدادهوایی میدان کشوری (که محدوده شرق و جنوب شهر تحت پوشش قرار میدهد، بهترین گزینه است.
نقشه شماره1:موقعیت سایتهای امدادرسانی زمینی و شعاع عملکرد آنها
گزینههای الویتبندی شده در نقشه شماره 2 بر اساس کدهای آنها در جدول شماره2، ارائه شدهاند. در این نقشه سایتهای تعیین شده با توجه به نوع مکانگزینشان زمینه امدادرسانی محورهای شرقی را فراهم نمودهاند. برمبنای نتایج کلی، معیارهای مساحت فضای باز ودسترسی به بافتهای متراکم و آسیبپذیر بیشترین اهمیت را درتحلیلهای مکانیابی جهت امدادرسانی هوایی دارند. آسیبپذیری شهرهای ایران درمقابل خطرات ضریب اهمیت به کارگیری روشهای علمی چون تحلیلهای چند معیاره ویا نرمافزار GIS را بیش از پیش بالا میبرد. روش به کار گرفته دراین پژوهش به علت سادگی در تحلیل و ضریب خطای بسیارکم قابلیت تعمیم درسایر شهرهای کشور را داراست. به این ترتیب که تعیین معیارهای باید با توجه به ویژگیها و مشخصات محدوده مورد نظر انجام پذیرد و این بدان معنی است که معیارهای یاد شده با توجه تغییر مکان میتواند ضریب اهمیت خود را از دست بدهد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1-آسایش، حسین و استعلاجی، علیرضا(1382)، اصول و روشهای برنامهریزی ناحیهای، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری. 2- آیسان، یاسمین و یان دیویس (1382)، معماری و برنامهریزی بازسازی، ترجمه دکتر علیرضا فلاحی، ناشر مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران. 3-اصغرپور، محمدجواد(1385)، تصمیمگیریهای چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران. 4- ای. درابک، توماس و جرالدجی. هواتمر (1383)، مدیریت بحران: اصول و راهنمای عملی برای دولتهای محلی، تهیه کننده: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ناشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران. 5- بحرینی، سیدحسین و دیگران (1375)، برنامهریزی کاربری زمین در مناطق زلزلهخیز، نمونه شهرهای منجیل، لوشان، رودبار، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران. 6- بیرودیان،نادر(1385)، مدیریت بحران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 7-پوراحمد،احمد، لطفی،صدیقه، فرجی ملائی،امین، عظیمی،آزاده(1388)،بررسی ابعاد پیشگیری از بحران زلزله(مطالعه موردی:شهر بابل)، مجله مطالعات و پژوهشهای شهری ومنطقهای، سال اول، شماره اول، صص1-24. 8- پیام هلال احمر (1385)؛ جمعیت هلالاحمر جمهوری اسلامی ایران، بلایای طبیعی، شماره 121. 9- حافظ نیا، محمدرضا (1387)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، چاپ چهاردهم، تهران 10-حکمتنیا، حسن و موسوی، میرنجف(1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، انتشارات علم نوین. 11-زبردست، اسفندیار، محمدی، عسل(1384)، مکانیابی مراکز امدادرسانی(در شاریط زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چندمعیاریAHP، نشریه هنرهای زیبا،شماره 21، صص5-16. 12- زیاری، کرامتا... (1385)، اصول و روشهای برنامهریزی منطقهای، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ چهارم. 13- شادیطلب، ژاله (1371 و 1372)، مدیریت بحران، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره اول، شماره 3 و 4، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. 14- شکیبا، علیرضا(1387)، مدیریت بحران، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان دهیاریها و شهرداریهای کشور دوره اول، شماره1، تهران 15- شماعی، علی و عظیمی، آزاده و فرجی ملائی، امین(1390)، بررسی و تحلیل سلسله مراتب آسیب پذیری محلات شهر بابلسر به منظور کاهش خطرات زلزله، نشریه علمی-پژوهشی تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی دانشگاه تربیت معلم، جلد 17، شماره20. 16-عبدالهی،مجید(1383)،مدیریت بحران در نواحی شهری(سیل و زلزله) ، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، تهران. 17- عنابستانی، علی اکبر (بهار 1387)، گسل درونه و استقرار سکونتگاههای انسانی در منطقه کاشمر، مجله پژوهشهای جغرافیایی، سال چهلم، شماره 63. 18- غضبان، فریدون(1384)، زمینشناسی زیستمحیطی، انتشارات دانشگاه تهران. 19-فرجی ملائی، امین و قرخلو،مهدی(1389)، زلزله و مدیریت بحران شهری مورد شهر بابل، مجله جغرافیا، سال هشتم، شماره25،صص143-164. 20- کیت اسمیت(1382)، مخاطرات طبیعی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزینژاد، انتشارات سمت، تهران. 21- گیوهچی، سعید(1388)، تحلیل و ارائه الگوهای مدیریت در سوانح شهری ناشی از مخاطرات زیستمحیطی-مورد منطقه 6تهران، استاد راهنما: مهدی قرخلو، دانشگاه تهران گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشکده جغرافیا. 22- مرکز آمار ایران (1375) سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 23-مرکز آمار ایران (1385) سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 24- مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران(1371)، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، بخش دوم، تهران. 25- مک نامارا، کارتر(1387)، مدیریت، ترجمه: عباس سعیدی، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان دهیاریها و شهرداریهای کشور تهران . 26- ملکشاهی، غلامرضا (1379)، بابل شهر بهار نارنج، نشر چشمه، تهران. 27- مهندسین مشاور زیستا، (1379)، طرح جامع شهر بابل، وزارت مسکن و شهرسازی. 28- مهندسین مشاور کاواب (1369)، طرحریزی کالبدی ملی و منطقهای، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران 29- های، ایان(1388)، روشهای تحقیق کیفی در جغرافیای انسانی، ترجمه: احمد پوراحمد و محمد اسکندری نوده، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران. 30. Darbak, Thomas E.(1990) Emergency Management: Strategies for maintaining Organizational Integrity. New York: Springer-Verlag. 31- Charveirat C., 20002, Natural isasters in Latin America an Caribbean: an overview of risk. Working Palermo 434-Washington DC- Inter America Development Bank. 32- Ghafory-Ashtionay, M (1999). "Rescue operation and Reconstruction in Iran", Disaster Prevention and Management, volume 8, Number 1, MCB university, ISSNO965-3562. 33-Habitat, United Nations Human Settlement Program (UNHS)(2003), Disaster Management Program of UN-HABITAT. http://un habitat.org/ 34- Ingolfsson, Armann(2010), Combining integer programming and the randomization method to schedule employees, European Journal of Operational Research, No 202 (2010) 153–163. 35-Lindell, et al(2007), Introduction to Emergency Management, Wiley. 36- Lokshin, Michael(2009), A survey of poverty research in Russia: Does it follow the scientific method?, Economic Systems ,No 33 (2009), 191–212. 37-Milani, A.S., Shanian A., Lahhamc El(2008), A decision-based approach for measuring human behavioral resistance to organizational change in strategic planning mathematical and computer modeling, 48, 1765-1774. 38-OCHA: Unated Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs(1995), the use of military and civil defence assets in relief operation. http://www.ochaonline.un.org/. 39- Pratyyush S. Jain- Bo Y.,(1998), Multiple Criteria Decision Support in Engineering Design, Springer Verlag, Berlin, Germany. 40. Rattien Stephen. (1990) the Role of media in Hazard Mitigation & Disaster Management, Disaster Press , Voll 41- Roy B., Mousseau V.,(1996), A theoretical framework for analyzing the notion of relative importance of criteria, Journal of Multi-Criteria Decision Analysis 5,45-159. 42-Zhang Y., Lindell M. K., Prarter C, 2004, Modeling and managing the vulnerability of community businesses to environmental disasters. Texas University. Hazard Reduction and recovery center. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,171 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 833 |