ساماندهی و اصلاح حریم شهر اصفهان (نمونه موردی: منطقه رهنان)

در دو دهه اخیر شهر در ایران به محور زندگی اقتصادی- اجتماعی تبدیل شده است و آن چه به مشکلات شهری معروف است هر روز بیشتر نمایان گشته است(حسامیان و دیگران،20:1363).با گسترش پدیده شهر نشینی و شهر گرایی و توسعه مهاجرت به شهرها و گسترش کالبدی آن‌ها مشکلات شهر‌ها روز به روز بیشتر خواهد شد. (مجنونیان، 46:1374)، اندیشه توسعه، چون هر پدیده دیگر تحول و تکامل یافته است در حقیقت توسعه به معنی کوشش آگاهانه نهادی شده و مبتنی بر برنامه ریزی برای ترقی اجتماعی و اقتصادی جامعه منحصر به فرد قرن بیستم است (اذانی،3:1381). موضوع مطرح در کلان شهر اصفهان چگونگی دستیابی به توسعه پایدار است که مباحث مهمی از قبیل جمعیت،کشاورزی،تنوع زیستی،مصرف انرژی،گرما،تعادل و تساوی در حق استفاده از منابع طبیعی و شهر نشینی را در بر می گیرد.(همان:9)زیرا کلانشهر اصفهان، چون موجودی زنده و پویا، تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی به رشد و گسترش خود ادامه داده است. در مجموعه پیچیده و کلان حوزه غرب اصفهان که تحت تاثیر عوامل گوناگون داخل و خارج از حوزه قراردارد، مسایل گوناگونی قابل شناسایی است از آن جایی که قسمت اعظم بخش مسکونی حوزه غرب شامل ناحیه‌های قدیمی می‌شود، لذا در حال حاضر در جریان ادغام این ناحیه‌ها در شهر اصفهان و تغییر الگوی اشتغال و زندگی، عناصر طبیعی و زیست محیطی  هم چون مادی‌ها و درختان غیر مثمر، نقشی در زندگی وحیات اجتماعی و خصوصی مردم ندارند، لذا وجود، حفظ و گسترش آن‌ها از سوی مردم به صورت خود جوش، دیگر صورت نمی گیرد مهاجرت‌های سال‌های اخیر که به ورود جمعیت مهاجر از اقوام دیگر انجامیده هویت اجتماعی آن را دچار خدشه‌هایی نموده، کیفیت زیستی و اجتماعی محله‌هارا کاهش داده و آن را با معضلات جدیدی روبرو ساخته است. از این رو به نظر می رسد که اگر این بافت مورد ساماندهی اجتماعی و اقتصادی و کالبدی قرار نگیرد، ظهور پدیده‌های ناهنجار اجتماعی و کالبدی را موجب خواهد گردید. با توجه به کمبود یا نبود مطالعات همه جانبه در رابطه با مسایل شهری رهنان شک نیست که تجزیه و تحلیل مطالعات روند تغییرات گذشته و بررسی شرایط فعلی و پیش بینی مسایل و مشکلات آتی با دید جغرافیایی برای مسؤولان مربوط، برنامه ریزان و دست اندر کاران شهری می‌تواند مفید واقع گردد. در زمینه حل مسایل کالبدی و رشد بی رویه شهر تجدید حیات و سازمان دهی بافت قدیمی، جهت دهی توسعه فیزیکی، کنترل بورس بازی زمین، منطقه بندی شهر و توزیع فضایی و کافی خدمات شهری از فعالیت‌های مؤثر خواهد بود

1-1 -شرح و بیان مساله

جمعیت شهررهنان در سال 1375 بالغ بر 41819 نفر بوده و در سال 1387 به بیش 58،702  نفر رسیده است که نشان می‌دهد درحدود 12سال گذشته جمعیت شهر 5/1 برابر شده که در نتیجه توسعه کالبدی گسترده ای را ایجاد نموده است (مرکز آمار-1388) و به دنبال خود مشکلاتی از جمله توسعه فیزیکی بدون برنامه ریزی، کاهش زمین‌های کشاورزی، افزایش توان جذب مهاجرین،کمبود سرانه امکانات و تجهیزات شهری از جمله تجهیزات آموزشی، بهداشتی، درمانی، فرهنگی را به وجود آورده است. اگر انبوهی مشکلات شهر رهنان به حد بحرانی نرسیده باشد توسعه بدون برنامه و عدم توجه به توان‌های موجود در آینده نزدیک نه فقط این شهر را بلکه منطقه شهری دشت اصفهان را با مشکلات فراوان روبه رو خواهد ساخت.در زمینه بیان مساله ومشکلاتی که ذهن محقق را بر آن داشت تا این موضوع را برای پژوهش بر گزیند می توان به مواردی چون؛ سازمان فضایی حریم شهررهنان چگونه است؟وضعیت مدیریت حریم درمنطقه درچه سطحی است؟آیاعوامل طبیعی و جغرافیایی بیش از عوامل سیاسی در شکل گیری توسعه فیزیکی شهر مؤثر بوده است ؟آیا ساماندهی واصلاح حریم شهراصفهان درمنطقه رهنان درجهت توسعه پایدارصورت گرفته است؟

آیا استقرار خط حریم مصوب منطقه رهنان در منطقه بندی اصفهان و خمینی شهر تداخل ایجاد کرده است؟ از جمله مواردی بودند که ذهن محققین این مقاله را بر آن داشت تا به بررسی آن بپردازند. با توجه به آنچه گفته شد انتظار تقاضا برای راه حل‌های جدید که بتواند این معضلات را شناسایی نماید و یا کاهش دهد در جامعه ای که روز به روز در حال توسعه روزافزون است طبیعی می باشد و لزوم تحقیق در زمینه تحلیل جغرافیایی رشد کالبدی این شهر را آشکار می سازد.

1-2-اهمیت وضرورت موضوع تحقیق

هر بزرگ شهر به دلایلی که تماماً به اندازه و حد گسترش شهرمربوط می شوند،از دو بخش عمده تشکیل شده است: یک بخش که در برگیرنده سطح مقرر و قانونی بزرگ شهر در هر مقطع زمانی است و بخش دیگر‌هاله ای به دور آن است، تا شهر را از یک سو ازگزند توسعه‌ها و پیشروی‌های ناخواسته شهری محافظت کند و ازسوی دیگر به عنوان مفری برای جمعیت ساکن در بزرگ شهر به حساب آید. حریم مناطق مختلف شهری می تواند برساماندهی فضایی کالبدی منطقه تاثیرگذارباشد واصلاح حریم شهری برکیفیت ساکنان منطقه موثربوده و می تواند موجب حفاظت زمین‌های مرغوب کشاورزی شودازجمله  انواع مشکلاتی که درهاله‌های شهری به خصوص بزرگ شهرها امکان بروز می یابند می توان به مواردی چون خارج شدن زمین از بهره دهی کشاورزی و تقسیم بی رویه زمین که باعث فزونی عرضه بر تقاضا و باقی ماندن زمین‌های خالی و توسعه نیافته در لابه‌لای فضاهای ساخته شده در‌هاله شهری می‌شود و همچنین به دلیل استقرار جمعیت در گروه‌های درآمدی پایین تر درهاله‌های شهرهای بزرگ (به خصوص آن بخش از‌هاله‌ها که دروضعیت کالبدی مناسبی که جاذب جمعیت در گروه‌های درآمدی بالا باشد قرار ندارند)، عوارض شهری لازم برای تامین خدمات رفاهی معمولاً خارج از توان مالی جمعیت ساکن است؛ قیمت زمین در‌هاله شهرهای بزرگ به اندازه ای افزایش می یابد که دیگر ادامه حیات فعالیت کشاورزی و اختصاص زمین گران قیمت به این فعالیت، مگر در صورت اعمال شدیدمقررات و قوانین، امکان پذیر نخواهد بود؛گسترش توسعه علاوه بر تهدید زمین‌های کشاورزی، بر نوع کشت در زمین‌های کشاورزی باقی مانده نیز اثر می گذارد؛ تفکیک زمین بدون پیروی از مقررات منجر به تقسیم زمین درقطعات خرد و کوچک می شود که معمولاً با نحوه تقسیم بندی و تفکیک زمین در نواحی هم جوار و شهر مرکزی در تضاداست؛ازاین روجمعیت ساکن در‌هاله شهری معمولاً توان و اطلاعات لازم درخرید زمین را ندارد و در نتیجه مالکیت زمین در قسمت‌هاله شهری در اختیار افراد غیر بومی و بورس بازان زمین قرارمی گیرد در نتیجه ساماندهی و اصلاح حریم شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود (مهندسین مشاور ماب-1387).

1-3-پیشینه تحقیق

تاکنون درزمینه حریم شهری و حدود و وظایف مدیران شهری درخصوص استقرار وجا به جایی حریم در منطقه بندی شهر رهنان پژوهشی به طور مستقیم صورت نگرفته اما مطالعات گروه مهندسین مشاور مآب در زمینه نوسازی و بهسازی بافت فرسوده منطقه در سال1387به طور غیر مستقیم در این زمینه موجود است.این پژوهش می تواند درساماندهی کالبدی فضایی منطقه تاثیر گذار باشد.

1-4- مواد وروش

در این پژوهش روش تحقیق بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی موردی،تحلیلی همبستگی است و برای بدست آوردن اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از اسناد و مدارک و گزارش‌های موجود، تهیه و تکمیل پرسشنامه، تجزیه و تحلیل آمارها و استخراج نتایج،مصاحبه با صاحب نظران و مدیران ادارات و مهندسین مشاور، مطالعات و تحقیقات میدانی و پیمایشی و... استفاده شده ونیز ابزار جمع آوری اطلاعات پژوهش براساس مصاحبه و مشاهده(به صورت میدانی) و پرسشنامه وجمع آوری داده‌ها ازطریق فیش  برداری صورت گرفته است.ابزارسنجش اطلاعات در این تحقیقبراساس مدل‌های عوامل استراتژیک(SFAS-EFAS-IFAS)  بوده، تحلیل‌ها و انجام آزمون فرضیه‌ها باتوجه به داده‌های آماری  استنباطی و مدل‌های نامبرده تایید یا رد می گردد.

1-5- محدوده و قلمرو پژوهش

محدوده ای که تحت عنوان محله رهنان انتخاب شده، بخشی از محدوده محلات اربعه شمال غرب اصفهان است. این محلات بخشی از منطقه 11 و به همراه مناطق 2و9، حوزه غرب اصفهان را تشکیل می‌دهند. حوزه غرب به دلیل بافت کالبدی- جمعیتی روستایی خود و مجاورت با اراضی کشاورزی و باغی وسیع در جنوب و غرب خود از یک سو و نیز مجاورت با مناطق مهم صنعتی اصفهان در شمال از سوی دیگر، بسیار حایز اهمیت است. نرخ رشد جمعیت فعال و اشتغال شهر رهنان از میانگین حوزه غرب بالاتر است. به لحاظ استقرار بخش قابل ملاحظه ای از فعالیت‌های تولیدی و کارگاهی (از قبیل فعالیت‌های مرتبط با درودگری و مبل سازی)، تعمیرگاهی و خدمات خودرویی (از قبیل صافکاری و تراشکاری)، نرخ اشتغال و ضریب رشد جمعیت فعال در آن بسیار بالاست با این حال به لحاظ بافت تاریخی و سیمای نیمه روستایی – شهری خود از جمله نواحی عقب مانده و آسیب پذیر به شمار می رود.طبق نظر طرح‌های بالادست،  حوزه غرب باید بخش قابل توجهی از جمعیت سرریز اصفهان را جذب نماید و این به معنی تفکیک هر چه بیشتر اراضی کشاورزی و استفاده بیشتر از مستغلات برای اسکان (و نه برای تولید) و کاهش انسجام اجتماعی آن است. خوشبختانه سهم رهنان و به ویژه محدوده تاریخی آن تدقیق نشده و می توان به حفاظت از آن پرداخت. این محلات به واسطه انسجام اجتماعی بی نظیر خود و به اتکای اقتصادی پویا توانست در طول دست کم هفتصد سال قدمت تاریخی خود، باوجود نزدیکی به اصفهان، و حتی در طی سده‌های پرافتخار شکوفایی این شهر، فاصله و هویت نسبتاً مستقل خود را حفظ نماید. و تنها پس از دهه چهل قرن جاری،  ابتدا به آرامی و سپس (پس از جنگ) به سرعت به کلان شهر اصفهان نزدیک شد تا آنجا که امروز بخشی از منطقه 11 اصفهان به شمار می آید، حال مساله این است که از رهگذر این نزدیکی سریع نه تنها بافت کالبدی با هویت رهنان آسیب دیده و فرسودگی کالبدی چهره خود را نشان داده، بلکه انسجام اجتماعی مردم نیز دستخوش تهدیدهای جدی واقع شده است و می رود که اقتصاد آن نیز با گردش به سمت بورس (بویژه مستغلات) استحکام خود را از دست بدهد و چه بسا مشارکت‌های مردمی موجود هم به تدریج رنگ ببازد؛بنابراین ساماندهی حریم و اصلاح آن حایز اهمیت است.

2-مفاهیم،دیدگاه‌ها و مبانی نظری

2-1-تعاریف ومفاهیم

2-1-1-مفهوم حریم شهر

طبق ضوابط ایران،آن قسمت از مناطق خارج از محدوده قانونی شهر که در آن نظارت بر فعالیت‌های عمرانی،از قبیل تفکیک اراضی،احداث و تعریض معابر و ایجاد ساختمان زیر نظر شهرداری بوده و بر اساس قوانین مربوط به شهرداری‌ها انجام شود؛حریم آن شهر به حساب می آید (شیعه،10:1378).

2-1-2-مفهوم حوزه نفوذ شهر¹

حوزه نفوذ شهر، عرصۀ پیرامونی شهرهاست که از ابعاد مختلف کالبدی و اجتماعی- اقتصادی با شهر در تعامل مستقیم قرار دارد. به سخن دیگر، این حوزه به محدوده جغرافیایی وابسته و همبسته به یک کانون شهری گفته می شود که برای خدمات و یا روابط ویژه ( از جمله فعالیت‌های اقتصادی و یا توزیع امکانات) با آن در ارتباط است (حاتمی نژاد،42:1375 ).

2-2- دیدگاه‌ها و مبانی نظری

برایان بری در کتاب جغرافیای مراکز بازاری و توزیع خرده فروشی، واژه ناحیه بازاری را با مفهوم مترادف حوزه نفوذ مورد استفاده قرار داده است. به هر تقدیر شناخت ناحیه بازاری در مکانیابی فعالیت‌ها و تدارک خدمات اهمیت زیادی دارد و با استفاده از فن تحلیل ناحیه بازاری می توان حوزه نفوذ یک محصول یا خدمت را مبتنی بر تقاضای هزینه حمل و نقل و حداکثر قیمت قابل پرداخت از سوی مشتری تعیین کرد.

واژۀ حوزۀ شهری² در گذشته توسط جغرافیدانان انگلیسی برای مشخص کردن ناحیه واقع در پیرامون و از نظر کارکردی وابسته به یک شهر به کار می رفت، اما در زمان حاضر، در اغلب منابع واژگانی مانند حوزۀ نفوذ بازاری و حتی ناحیه تابع مورد استفاده است.

به طور کلی حوزه نفوذ شهر فضایی است که ارتباطات متقابل میان ناحیه پیرامونی و شهر در قالب آن انجام می پذیرد. به عبارت دیگر، حوزه نفوذ هر مجتمع زیستی شامل مراکز سکونتی که در اطراف آن قرار دارند و ساکنان آنها برای انجام امور جاری و روزمره خود به آن مراکز مراجعه می کنند (سعیدی، 12:1374).

2-3- موقعیت جغرافیایی رهنان

رهنان در 51 درجه و 38 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 40 دقیقه عرض جغرافیایی در شمال غرب اصفهان و در فاصله 3 کیلومتری شهر اصفهان قرار گرفته است. این شهر 9 کیلومتر مربع مساحت دارد و با ارتفاع 1864 متر از سطح دریا در حد فاصل شهرستان خمینی شهر و شهر اصفهان قرار گرفته است.

رهنان از طرف شرق به خیابان امام خمینی همجوار با مناطق ملک شهر و خانه اصفهان و از طرف غرب و شمال غرب به منطقه جوی آباد از نواحی شهرستان خمینی شهر و از سمت جنوب به خیابان کهندژ و از طرف شمال به جاده بابوکان منتهی می شود(سایت معاونت شهرسازی و معماری اصفهان-1388)

شاخص ترین کاربری مطرح در محدوده مورد بحث به اراضی کشاورزی اختصاص دارد که سطحی بالغ بر 780 هکتار را به خود اختصاص داده اند. این در حالی است که کاربری‌های بایر با 500 هکتار، مسکونی با 450 هکتار و انبار با 100 هکتاردر رده‌های بعدی قرار دارند (آرشیوسازمان برنامه و بودجه استان اصفهان-1387.(

با نگاهی به ارقام سطوح کاربری‌ها علاوه بر تأیید هویت نیمه روستایی مناطق و جایگاه اقتصاد روستایی در حیات آن، می توان به این مهم دست یافت که کاربری بایر و انبار به عنوان تهدیدی در مقابل هویت سبز محدوده قد برافراشته اند. عدم امنیت و فقدان سرزندگی شهری، پیامد کاربری‌هایی از این دست بوده که نیاز به کنترل شدید آن‌ها موجود است در عین حال کاربری مسکونی با اختصاص سطحی در حدود 60% کاربری اراضی کشاورزی، فرصتی مناسب برای توسعه ای سبز را فراهم می آورد که می تواند در تلفیق با کاربری‌های نوین به ارتقای کیفیت و امنیت محدوده بیانجامد.

2-4-شناسایی و طبقه بندی مسایل و مشکلاتدر منطقه رهنان

2-4-1-تشریح اولیه مسایل و مشکلات منطقه 11

با عنایت به کلیات گفته شده و آن چه که در منطقه در حال حاضر وجود دارد به طور خلاصه می توان نکات ذیر را به عنوان مشکلات موجود در منطقه عنوان کرد:استقرار پراکنده کارگاه‌های صنعتی به ویژه صنایع چوب و فلز در بافت مسکونی، عدم رعایت تناسب میان محل استقرارکارگاه‌ها و فروشگاه‌های مبل با معابر، معضلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از مهاجرت‌های اقوام خاص بدون همبستگی با هویت اجتماعی منطقه، تبدیل اراضی کشاورزی و فضاهای سبز به کارگاه‌های صنعتی کوچک و پراکنده، وجود فضاهای بزرگ مقیاس متروکه در داخل بافت.

نقشه شماره(1): موقعیت منطقه رهنان (11) در شهر اصفهان

2-4-2-معرفی جامعه آماری

از آن جا که جوامع آماری معمولا از حجم و وسعت زیادی برخوردارند و محققان نمی توانند به تمام آن‌ها مراجعه کنند، بنابراین ناگزیرند به انتخاب جمعی از آن‌ها به عنوان نمونه وتعمیم نتایج آن به جامعه مورد مطالعه اکتفا کنند (حافظ نیا؛120:1387).

جامعه آماری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته اند،تعدادی از شهروندان رهنان است  که شامل افراد ساکن در منطقه،کارمندان شهرداری ومسئولین ذی ربط می باشند.روش انتخاب نمونه،روش تصادفی است که برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوچران استفاده گردیده که بر اساس این فرمول 121نفر محاسبه شده است.

3-تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها

تجزیه تحلیل داده‌های به دست آمده از پرسشنامه‌ها از طریق آمار،استنباطی و مدل‌های عوامل استراتژیک مورد ارزیابی و آزمون قرار می گیرند.

3-1-آمار استنباطی

آزمون تک نمونه ای t در این پژوهش استفاده شده است.بر این مفروضه استوار است که تعداد  n مشاهده به صورت تصادفی مستقل،از جامعه ای با توزیع نرمال استخراج شده و در یک متغیر با مقیاس فاصله ای تنظیم شده است  و در سطح معنا داری 05/0فرضیه آزمون را تایید یا رد می کند. نتایج به دست آمده به شرح زیر است:

فرضیه 1: گسترش حریم شهری با کاهش زمین مساعد کشاورزی در توسعه فیزیکی منطقه تاثیرگذار است.

با توجه اطلاعات به دست آمده ازسوالات  پرسشنامه به رد یا تایید این فرضیه پرداخته شده است. با توجه به سوالات مربوط به این فرضیه و رتبه بندی پاسخ‌های ارایه شده برای هر سوال، میانگین کل برابر با 3 گویای سطح متوسطی از توسعه فیزیکی منطقه است.

برای انجام آزمون فوق ابتدا میانگین توسعه فیزیکی را در نمونه بدست آورده که در جدول  شماره(1) شاخص‌های توصیفی مهم نمونه آورده شده‌است:

جدول شماره(1) شاخص‌های توصیفینمونه

همان گونه که در جدول شماره(1) مشاهده می‌شود؛ میانگین نمونه برابر با 3905/3 شده است که از 3میانگین کل سطح توسعه بیشتر است.

در جدول شماره (2) مقدار Sig دوطرفه برابر با صفرشده است. با توجه به یک طرفه بودن آزمون‌، باید Sig یکطرفه را در نظر بگیریم که از تقسیم بر دو کردن آن  حاصل می‌شود که همان صفر است. چون مقدار نهایی مورد نظر یعنی صفر از 05/0 (خطای نوع اول) کمتر است‌، در نتیجه فرض مورد نظرپذیرفته می شود و می‌توان گفت:

گسترش حریم شهری با کاهش زمین مساعد کشاورزی در توسعه فیزیکی منطقه تاثیرگذار است.

فرضیه 2: ساماندهی واصلاح حریم شهراصفهان درمنطقه رهنان درجهت توسعه پایدارصورت گرفته است.

با توجه اطلاعات بدست آمده ازسوالات  پرسشنامه به رد یا تایید این فرضیه پرداخته شده است. با توجه به سوالات مربوط به این فرضیه و رتبه بندی پاسخ‌های ارایه شده برای هر سوال، میانگین کل برابر با 3 وگویای سطح متوسطی از ساماندهی و اصلاح است.

برای انجام آزمون فوق ابتدا میانگین ساماندهی واصلاح را در نمونه بدست آورده که  در جدول شماره(3)شاخص‌های توصیفی مهم نمونه آورده شده‌است:

جدول شماره(3) شاخص‌های توصیفی نمونه

همان گونه که در جدول  شماره(3) مشاهده می‌شود؛ میانگین برابر با 1182/3 شده است که از 3 بیشتر است. بنابراین در نمونه‌ آماری این تحقیق مشاهده شده است که ساماندهی واصلاح حریم شهراصفهان درمنطقه رهنان درجهت توسعه پایدارصورت گرفته است.

امّا در خصوص این که آیا می‌توان این نتیجه را به جامعه‌ آماری تعمیم داد؟ از آزمونtدر جدول شماره(4)استفاده می گردد.

در جدول  شماره (4)مقدارSig دوطرفه برابر با 023/0شده است. با توجه به یک طرفه بودن آزمون‌، باید Sig یکطرفه را در نظر بگیریم که از تقسیم بر دو کردن 023/0  حاصل می‌شود که برابر با0115/0 است. چون مقدار نهایی مورد نظر یعنی 0115/0  از 05/0 (خطای نوع اول) کمتر است‌، در نتیجه فرض مورد نظرپذیرفته می شود و می توان گفت: ساماندهی واصلاح حریم شهراصفهان درمنطقه رهنان درجهت توسعه پایدارصورت گرفته است.

فرضیه 3: استقرار خط حریم مصوب منطقه رهنان در منطقه بندی اصفهان و خمینی شهر تداخل ایجاد کرده است.

با توجه اطلاعات بدست آمده ازسوالات  پرسشنامه به رد یا تایید این فرضیه پرداخته شده است که  با توجه به سوالات مربوط به این فرضیه و رتبه بندی پاسخ‌های ارایه شده برای هر سوال، میانگین کل برابر با 3 گویای سطح متوسطی از تداخل است

برای انجام آزمون فوق ابتدا میانگین تداخل در نمونه چک آزمون گردیده  که آیا از 3 بیشتر است؟سپس بر اساس جدول  شماره(5)مشاهده می گردد؛

جدول شماره(5) شاخص‌های توصیفی نمونه

میانگین برابر با 8595/2 شده است که از 3 کمتر بوده و می توان گفت در نمونه‌ آماری این تحقیق مشاهده شده است که استقرار خط حریم مصوب منطقه رهنان در منطقه بندی اصفهان و خمینی شهر تداخل ایجاد نکرده است درنتیجه با استفاده از آزمون t صحت موضوع معلوم می گردد.

در جدول  شماره(6) مقدار Sig دوطرفه برابر با 127/0شده است. با توجه به یک طرفه بودن آزمون‌، باید Sig یکطرفه را در نظر گرفته شود که از تقسیم بر دو کردن 127/0  حاصل می‌شود که برابر با0635/0 است. چون مقدار نهایی مورد نظر یعنی 0635/0  از 05/0 (خطای نوع اول) بیشتر است ‌ در نتیجه فرض مورد نظرپذیرفته نمی شود و می توان گفت: استقرار خط حریم مصوب منطقه رهنان در منطقه بندی اصفهان و خمینی شهر تداخل ایجاد نکرده است.

3-2-مدل‌های عوامل استراتژیک

3-2-1-مدل تجزیه وتحلیل عوامل خارجی (EFAS)²

این مدل یکی از روش‌های مورد استفاده برای سازماندهی عوامل خارجی در قالب مقوله‌های فرصت و تهدید‌ها ست. روشی برای تجزیه و تحلیل عوامل خارجی فراروی یک سیستم با استفاده از عوامل درجه بندی باتوجه به اهمیت داده شده به هریک از فرصت‌ها و تهدیدهاست (حکمت نیا و موسوی؛1385؛286).دراین روش ابتدا عوامل کالبدی –  بصری - ترافیکی- زیست محیطی وعوامل اجتماعی – اقتصادی- جمعیتی درقالب فرصت‌ها و تهدیدها؛ضعف‌ها و قوت‌ها آورده شده و سپس با ضرب وزن‌ها دررتبه‌ها امتیاز هرشاخص به دست آمده است (جدول شماره7).

جدول شماره (7)، تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک خارجی کالبدی؛اجتماعی،اقتصادی موثر در ارتباط اصلاح وساماندهی حریم در شهررهنان درسال  1389(EFAS )

منبع: محاسبات کارشناسی شده توسط نگارندگان ازداده‌های پرسشنامه ای و نظرسنجی-1389

با تجزیه و تحلیل عوامل خارجی موثربر حریم شهر رهنان وفرصت‌ها و تهدیدهای فراروی آن مشخص شد که وجود سرمایه گذاران بیرونی با سابقه همکاری ممتد در صنعت مبل به عنوان یک فرصت با 36/0 بیشترین امتیاز وزنی را دارا بوده که می تواند در ماندگاری و ساماندهی حریم شهر رهنان و مناطق مجاور موثر باشند و مشکل تامین آب و برق و گاز و سوخت برای توسعه سریع با07/0 به عنوان عامل تهدیدکننده تاثیر گذار بر فضای سبز،ارتباطات شغلی و عوامل اقتصادی وزندگی هم جواری با حریم محسوب می شوند.بنابراین باید بابرنامه ریزی صحیح تهدیدهارابه فرصت تبدیل کرد.باتوجه به این که متوسط وزنی عدد02/3  رادررابطه با اصلاح وساماندهی حریم شهررهنان نشان می دهد  که از نظر پاسخگویی به عوامل خارجی در سطح بالاتراز متوسط (متوسط=3)قرار دارد.بنابراین باید فرصت‌ها را در مقابل تهدیدها تقویت نموده وامکانات لازم وشرایط خاص را برای ماندگاری حریم وپیوند بیشتر با منطقه رهنان نسبت به سایر نواحی هم جوار ایجاد کرد.

3-2-2-مدل تجزیه وتحلیل عوامل داخلی (IFAS)¹

این مدل یکی از روش‌های مورد استفاده برای سازماندهی عوامل داخلی در قالب مقوله‌های نقاط قوت وتضعف است. همچنین روشی برای ارزیابی روش مدیریت و واکنش یک سیستم به این عوامل خاص با توجه به اهمیت مورد انتظار است. درارتباط با خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی،عوامل کالبدی –بصری- ترافیکی- زیست محیطی و عوامل اجتماعی-اقتصادی در زمینه قوت‌ها وضعف براساس داده‌های استخراج شده از پرسشنامه در دو قسمت الف وب به صورت جداول شماره(8)و(9)مرتب و رتبه و امتیازات هر عامل مشخص گردید که به صورت زیر تحلیل می گردد:

الف- عوامل داخلی استراتژیک کالبدی بصری،ترافیکی،زیست محیطی مرتبط با اصلاح و ساماندهی حریم در شهر رهنان بر اساس داده‌های استخراج شده و رتبه بندی و امتیاز دهی هر عامل در ساماندهی و اصلاح حریم در شهر رهنان یا منطقه11 شهرداری اصفهان بیشترین وزن در تعیین نقاط قوت تاثیر گذار متعلق به شاخص شماره1ستون سوم جدول بوده وبیشترین میزان رتبه درجه بندی عدد4وبیشترین امتیاز وزنی در موقعیت هر عامل داخلی که توسط سیستم ارزیابی گردیده است متعلق به عامل وجود عناصر شاخص کالبدی ـ تاریخی ـ فرهنگی برجسته (بازارچه، مسجد، حمام)می باشد.بیشترین امتیاز در زمینه ضعف‌هایی که سیستم با آن روبروست متعلق به عامل داخلی حضور برخی کاربری‌های ناسازگار با محله و محیط زیست مثل موزاییک سازی،است.براساس امتیاز وزنی کل از عوامل استراتژیک کالبدی –زیست محیطی،نشان داده می شود که کل سیستم حریم شهر رهنان نسبت به عوامل موجود وبالقوه داخلی قوت‌ها وجود عناصر شاخص کالبدی ـ تاریخی ـ فرهنگی برجسته (بازارچه، مسجد، حمام)و وجود اماکن متعدد قدیمی به وجود آورنده حس مکان می باشد که می توان از این عوامل در برنامه ریزی‌های کوتاه مدت توسعه بافت حریم شهررهنان استفاده نمود وبا کاهش ضعف‌ها در مقابل قوت‌ها استراتژی‌های شاخص و عوامل قوی موثر رادر ساماندهی حریم تقویت نمود.

ب- بررسی عوامل داخلی استراتژیک اجتماعی –اقتصادی در ارتباط با با اصلاح و ساماندهی حریم در شهر رهنان بر اساس داده‌های استخراج شده از پرسشنامه‌ها؛قوت‌ها و ضعف‌های اجتماعی –اقتصادی  در جدول شماره(9)،مرتب و وزن ودرجه بندی و امتیاز دهی آن‌ها صورت گرفت که بر اساس نظرات داده شده،عواملی چون قدرتمند بودن فعالیت‌های اقتصادی پایه هم چون مبل سازی و رضایت حرفه مندان و بالا بودن میزان اشتغال و فعالیت عمومی محدوده نسبت به اصفهان از نقاط قوت تاثیر گذار در با اصلاح و ساماندهی حریم در شهر رهنان بوده وعوامل خطر تبدیل واحدهای فرسوده به محل سکونت مهاجرین بی ریشه، بالا بودن اندک شاخص تراکم خانوار در واحد مسکونی به صورت عوامل ضعف و بازتاب‌های منفی تاثیر گذار باید تا حد امکان خنثی گردد.نتایج به دست آمده از ارزیابی عوامل داخلی نشان داده شد که وجود عناصر شاخص کالبدی ـ تاریخی ـ فرهنگی برجسته (بازارچه، مسجد، حمام)و بالا بودن میزان اشتغال و فعالیت عمومی محدوده نسبت به اصفهان دارای بالاترین  امتیازو از نقاط قوت رهنان به شمار می آید که بابرنامه ریزی کوتاه مدت می توان از این شاخص‌ها برای توسعه این بافت استفاده نمود.امتیاز  وزنی کل عوامل داخلی  عدد 43/2را دررابطه با اصلاح وساماندهی حریم شهررهنان نشان می دهد که حریم شهررهنان در پاسخ به عوامل و نیروهای درونی اش امتیاز کمتر از حد متوسط را دارد (جدول شماره8).

3-2-3-مدل خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک(SFAS)¹

این مدل بااستفاده از جدول‌های خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل خارجی و داخلی وترکیب آن‌ها؛مهم ترین عوامل استراتژیک آن سیستم را خلاصه می کند.درجدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک؛برنامه ریزی که تصمیم‌های استراتژیک را اتخاذ می کند؛راهی دارد تا این نقاط قوت، نقاط ضعف؛تهدیدها و فرصت‌ها را به تعدادی عوامل محدود کند.بنابراین ابتدا در ستون عوامل استراتژیک مهم ترین عوامل خارجی و داخلی که دارای وزن بیشتری بودند آورده شده و پس از آن وزن‌ها ورتبه‌های آن‌ها مشخص گردید وسپس شیوه برنامه ریزی برای هر کدام از شاخص‌ها در قالب برنامه‌های کوتاه مدت؛میان مدت وبلند مدت بیان می گردد که دراین برنامه ریزی میان مدت با27شاخص بیشترین تعداد را داشته که برنامه ریزی میان مدت را در بخش تهدیدها و ضعف‌ها ضروری می داند. مجموع امتیاز وزنی عوامل استراتژیک عدد23/2را نشان می دهد که تقریبا با متوسط امتیاز وزنی سیستم (عدد3)نزدیک است. امابیان گر وضعیت پایین تر از حد متوسط حریم شهر رهنان در مواجهه باعوامل داخلی و خارجی است (جدول شماره10).

جدول شماره(8): تجزیه وتحلیل عوامل استراتژیک داخلی کالبدی؛ زیست محیطی موثر در ارتباط اصلاح و ساماندهی حریم در شهر رهنان درسال 1389

منبع: محاسبات کارشناسی شده توسط نگارندگان ازداده‌های پرسشنامه ای ونظرسنجی-1389

جدول شماره (9)، بررسی عوامل استراتژیک داخلی  اجتماعی-اقتصادی موثر در ارتباط اصلاح و ساماندهی حریم در شهر رهنان (IFAS) در سال 1389

منبع: محاسبات کارشناسی شده توسط نگارندگان ازداده‌های پرسشنامه ای ونظرسنجی-1389

جدول شماره (10)، ماتریس تلفیق عوامل داخلی و  خارجی ( SFAS)

" منبع:محاسبات کارشناسی شده توسط نگارنده ازداده‌های پرسشنامه ای ونظرسنجی-1389"

3-2-4-بررسی وضعیت حریم شهررهنان بااستفاده از مدل تجزیه و تحلیل(SWOT )

بعد از بررسی داده‌ها ومشخص کردن شاخص‌های تاثیر گذار در برنامه ریزی‌های استراتژیک روش تجزیه وتحلیل SWOT مدل تحلیلی مختصرومفیدی است که به شکل نظام یافته هریک از عوامل قوت؛ ضعف؛تهدیدها و فرصت‌هارا شناسایی کرده و استراتژی متناسب با موقعیت کنونی حریم مورد بررسی را منعکس می کند،لذا ابتدا عوامل محیط درونی به نقاط قوت ونقاط ضعف و عوامل محیط بیرونی را به فرصت‌ها وتهدید‌ها طبقه بندی می کنیم در این زمینه چهار الگوی خاص قوت و فرصت (so)فراهم سازی بهترین موقعیت‌ها برای سیستم،قوت و تهدید(st)دارا بودن قوت‌های کلیدی در محیطی تهدیدزا،فرصت و ضعف (wo)مواجه بودن سیستم با فرصت‌های خوب با وجود چندین ضعف داخلی،ضعف و تهدید (wt)مواجه بودن سیستم از نظر بعد داخلی،ضعف و از نظر بعد خارجی،تهدیدات متعدد می گیرد وبه ارایه استراتژی‌های رشد داخلی،خارجی و استراتژی‌های راهبرد متنوع و دفاعی (استراتژی کاهشی) مبادرت می‌گردد. جدول شماره(11).

با اجرای صحیح استراتژی‌های عنوان شده می توان به دستیابی اهداف اصلی سیستم اطمینان حاصل کردو تصمیمات و اجرای فعالیت‌ها در خصوص شکل دهی و رهنمود سیستم،کارکرد و علل آن،حفظ بقا و تداوم حریم شهری رهنان را در پی خواهد داشت.در ارتباط با چهار عنصر بررسی‌های محیطی حریم،می توان بر ارزیابی اطلاعات حاصله از محیط‌های داخلی و خارجی تاثیر گذار بر سیستم ساماندهی شهر رهنان در خصوص حریم رهنان نظارت نمود.باتدوین استراتژی طراحی، طرح‌های بلند مدت برای مدیریت موثر بر فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی و بررسی نقاط قوت و ضعف سیستم را انجام داد وبا اجرای استراتژیک استراتژی‌ها و سیاست‌ها در تمام مراحل تهیه برنامه‌ها،بودجه‌ها و رویه‌ها مورد توجه قرار داد و اعمال نمود وباکنترل و ارزیابی در سیستم می توان بر فعالیت‌ها و نتایج عملکرد سیستم نظارت نموده و عملکرد واقعی سیستم را با عملکرد مطلوب مقایسه نمود. چنین مدیریتی نحوه تعامل در میان این چهار عنصر را شامل می شودو محیط خارجی را به منظور کشف فرصت‌ها و تهدید‌ها و محیط داخلی را به منظور کشف و درک نقاط قوت و ضعف سیستم مورد بررسی قرار می دهد و عوامل استراتژیکی که در آینده بیشترین تاثیر را بر سیستم دارد ارزیابی می نماید. راهبردهای زیر می تواند به تنظیم و تحلیل سیستماتیکی مناسب قوت‌ها و فرصت‌ها برای به حداقل رساندن ضعف‌ها و تهدید‌هابه کار رود.

4-راهبردها در برنامه ریزی‌های ساماندهی حریم شهر رهنان

4-1-راهبردهای کوتاه مدت

سرمایه گذاری در فعالیت‌های اقتصادی پایه هم چون مبل سازی و رسیدگی به حرفه مندان.

تقویت حضور قوی NGO‌ها در کنار زندگی و فعالیت مردم و آموزش آنها.

تقویت فضاهای با ارزش شهری هم چون خیابان مطهری و خیابان ابوذر.

استفاده از اراضی کافی برای تامین پارک و فضاهای سبز و ورزشی.

توجه به عناصر شاخص کالبدی ـ تاریخی ـ فرهنگی برجسته (بازارچه، مسجد، حمام).

جدول شماره (11)، عوامل اصلی موثر بر اصلاح و ساماندهی حریم شهر رهنان بر پایه مدل ( SWOT)

منبع: محاسبات کارشناسی شده توسط نگارندگان ازداده‌های پرسشنامه ای ونظرسنجی-1389