تبیین فضایی میزان آسایش اقلیمی استان لرستان براساس شاخص TCI

مقدمه

دیدن مناظر زیبای طبیعت همراه با شاهکارهای شگفت انگیز و بکر آن، میل سیاحت را در دل انسان بیشتر می پروراند و امکان گردش و دست دادن فرصتی مناسب برای این منظور را یکی از آرزوهای دلپذیر و دلخواه بشر نموده است. از طرفی گردشگری فرصتی است برای توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها و نیز ابزاری است برای بهبود بخشیدن به معیشت ساکنان محلی. بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی (WTO) در سال 2005 حدود 763 میلیون نفر گردشگر در بازار جهانی گردشگری جابجا شده اند این در حالی است که درآمد حاصل از مجموع سفرهای گردشگری بین کشورهای جهان در این سال حدود 623 میلیارد دلار بوده است (WTO, 2006). موفقیت در این صنعت، قبل از هر برنامه ریزی و طراحی برای منطقه، مستلزم دارا بودن شرایط ویژه اقلیمی و نیز برخورداری از فرهنگ ویژه مهمانپذیری آن سرزمین است که کشور ایران از این لحاظ کمبودی احساس نمی کند.

آب و هوا و توریسم بعنوان اجزای اصلی یک سیستم به طرق مختلف بر یکدیگر تاثیر گذاشته و در تعامل با یکدیگر بحث جدیدی را بعنوان اقلیم شناسی توریسم مطرح می نماید (Lecha and shachleford, 1997). اقلیم از دیدگاه برنامه ریزی گردشگری بسیار اهمیت دارد و گردشگران معمولا در جستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند که در آن فرد هیچگونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد (Matzarakis, 2001). منظور از شرایط آسایش انسان یا منطقه آسایش مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی و رطوبتی، حداقل 80 درصد از افرادی که به صورت تصادفی انتخاب و در آن شرایط قرار داده می شوند، قضاوت ذهنی حالت آسایش را داشته باشند (کسمایی، 1372: 50). این عامل نقش مهمی در تصمیم گیری برای مقاصد گردشگران ایفا می کند. بدین ترتیب دانش و آگاهی در خصوص شرایط اقلیمی و کاربرد آنها می‌تواند برای طراحان توریسم، و در کل صنعت گردشگری بسیار با ارزش و مفید بوده و نیز در کاهش دادن اثرات منفی هوا و اقلیم بر گردشگران و شاخه های اقتصادی مرتبط با آن نقش موثری را ایفا نماید. تا کنون تلاش های زیادی در زمینه ابداع شاخص های تجربی برای ارزیابی آسایش حرارتی انسان صورت گرفته که در مقیاس های مختلف جهانی تا محلی مورد استفاده قرار گرفته اند (فرج زاده و احمدآبادی، 1389). در این راستا با توجه به تاثیر و اهمیت اقلیم بر تقاضای گردشگری و بدنبال تلاش های صورت گرفته برای ارزیابی شرایط و ویژگیهای اقلیمی مناطق مختلف جغرافیایی و نیز تعیین شرایط مناسب اقلیمی بر جذب گردشگران تحقیقات متنوعی در سطح جهان و ایران صورت گرفته است. عده ای به ارزیابی و تقسیم بندی اقلیم از منظر بیوکلیماتیک پرداخته اند (de freitas, 1990، smith, 1993، Perry, 1997، matzarakis, 2001) و گروهی مطالعه ی تغییر اقلیم روی گردشگری را مورد ارزیابی قرار داده اند (Wall, 1992 ،  Wall, 1998، Amelung and Viner, 2003، Scott, 2004، Scott and etc, 2004، Amelung and etc, 2007). گروهی نیز اقلیم زیستی و اقلیم آسایش را در شهرهای مختلف کشور مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده اند که از آنجمله ناظم السادات و مجنونی هریس (1380)، میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف را با استفاده از دمای ظاهری مورد توجه قرار داده و میزان سلامتی انسان را در این مناطق بررسی نموده است. بخش دیگری از مطالعات مربوط به بررسی شرایط اقلیم گردشگری مناطق مختلف کشور از بعد آسایشی است (رمضانی، 1385 ؛ ذوالفقاری، 1386 ؛ محمودی، 1387 ؛ شایان و همکاران، 1388 ؛ ضیائی و بختیاری، 1388 ؛ فرج زاده و احمدی، 1389 ؛ ساری صراف و همکاران، 1389 ؛ اسماعیلی و همکاران، 1389 و فرج زاده و ماتزارکیس، 2009). مطالعات مذکور به بررسی شرایط اقلیمی برای مناطق محدودی از کشور بر مبنای شاخص های مختلف بیوکلیمایی همچون شاخص دمای موثر، شاخص دمای ظاهری، روش اوانز، شاخص دمای معادل فیزیولوژیک و نیز شاخص آسایش اقلیمی (TCI) پرداخته اند و در نهایت یک تقویم گردشگری را برای منطقه ارائه نموده اند که می تواند مورد استفاده گردشگران، توراپراتورها و برنامه ریزان آژانس های مسافرتی جهت بازدید و امور گردشگری قرار گیرد.

استان لرستان یکی از مراکز عمده و کهن تمدن‌های باستان بشمار می رود و با دارا بودن طبیعتی جذاب و اقلیم متنوع دارای پتانسیل های بالایی در زمینه گردشگری است. این در حالی است که استعدادهای  بالقوه استان در زمینه امکان گذران اوقات فراغت، ایام تعطیلات و سایر مناسبت ها شکوفا نگشته بنحوی که تاکنون از مزایای سرشار این صنعت بی بهره مانده است. با این وجود با استفاده از تعیین آسایش اقلیمی و مشخص نمودن وضعیت اقلیمی و توان بیوکلیمایی منطقه می توان برنامه ریزی دقیقی برای جذب گردشگران انجام داد و با مدیریت و برنامه ریزی در این زمینه از مزیت های سرشار این صنعت در منطقه بهره برد، لذا در پژوهش حاضر سعی می شود منطقه را از بعد اقلیمی مورد تحلیل و بررسی قرار داده و توان های اقلیمی آن را به منظور آسایش حرارتی و اقلیمی برای گردشگران مورد ارزیابی قرار دهیم.

بیان مسأله و ضرورت تحقیق

ضرورت همگامی با تغییرات پرشتاب و فزاینده جهان شمول، کشور را بر آن می دارد که در شرایط فراگیر و رقابتی کنونی دست به اقدامات منطقی و متناسب از جمله تدوین استراتژی صنعت و بخصوص صنعت گردشگری بزند تا در عرصه تحولات جهانی از حالت انفعالی بیرون آمده و با رشد مطلوب و توسعه فراگیر شالوده جامعه ای توانگر را پایه ریزی کند. (دهدشتی شاهرخ و انچه‌ای، 1383) این در حالی است که صنعت گردشگری به عنوان یکی از شیوه های رشد و توسعه مقولات مختلف اقتصادی- اجتماعی در اکثر کشورها مورد توجهی خاص قرار گرفته است، بنحوی که یکی از راهبردهایی که بتازگی در اغلب کشورهای جهان در زمینه رشد اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری، تولید درآمد ارزی و کاهش نابرابری های شغلی میان مناطق مورد توجه خاص قرار گرفته، توسعه و گسترش توریسم در نواحی محروم و دارای پتانسیل لازم برای گسترش گردشگری می باشد. توریسم یکی از بخش های اصلی اقتصاد جهانی بشمار می آید و آن به شدت متاثر از اقلیم و شرایط اقلیمی است (Scott and et al, 2004). تاثیر عوامل اقلیمی در رضایتمندی گردشگران باعث افزایش حساسیت و اهمیت آن در انتخاب مکانی مناسب برای اقامت گردشگران شده است. لذا داشتن دیدی روشن از توان اقلیمی و آسایش بیوکلیماتیک در پهنه های گردشگرپذیر جغرافیایی نقش بسزایی در مدیریت و برنامه‌ریزی‌های توریستی و نیز افزایش تقاضای گردشگران منطقه خواهد داشت. بدیهی است سفر و عزیمت به مناطق و مقاصد گردشگری با شرایط نامناسب اقلیمی و یا بدون شناخت کامل از شرایط اقلیمی و آسایشی، مشکلات و تهدیدات عدیده ای را می تواند برای گردشگران به باور آورد (استرس های حرارتی، آلودگی هوا، تاثیر اشعه ماورای بفش و ...)، در این خصوص اطلاع رسانی از شرایط جوی و برخورداری از آسایش اقلیمی مقاصد گردشگری از اهداف مهم راهنمایان تور و برنامه ریزان گردشگری بحساب می آید تا گردشگران و بویژه افراد آسیب پذیر (مانند افراد سالخوردگان، بیماران و کودکان) را از خطرات ناشی از مسایل ذکر شده محافظت نماید (شکیبا، 1382). بنابراین از آنجا که امروزه بخش وسیعی از ادبیات گردشگری به نتایج اقتصادی و نقش مثبت آن در ایجاد اشتغال معطوف است و اقلیم و آسایش اقلیمی ارتباط محکمی با جذب گردشگر و افزایش تقاضای گردشگران دارد، در این پژوهش سعی بر آن است که توان های اقلیمی و بیوکلیماتیک استان لرستان بعنوان استانی که با دارا بودن پتانسیل‌های بالای طبیعی و اقلیمی یکی از مستعدترین استان های کشور از حیث جذب گردشگر بشمار می باشد، شناسایی و توان های اقلیمی و محدوده های آسایشی آن برای تمامی ماههای سال مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد.

اهداف تحقیق

مهم ترین اهداف این پژوهش شامل:

1- 3-1- ارزیابی و تحلیل شرایط اقلیمی استان لرستان در ماه های سال.

1- 3- 2- تعیین اقلیم آسایش گردشگری برای استان لرستان.

محدوده مورد مطالعه

استان لرستان سرزمینی است با وسعتی برابر با 28294  کیلومتر مربع ( 57/8 درصد کل کشور ) در جنوب غربی ایران که در محدوده میانی جبال زاگرس، بین 46 درجه و 51 دقیقه تا 50 درجه و 30 دقیقه شرقی از نصف النهار گریـــنویچ و 32 درجه و 37 دقیقه تا 34 درجه و 22 دقیقه عرض شـــــمالی قرار گرفته است. این استان دارای 9 شهرستان و 23 شهر و 9  ایستگاه سینوپتیک می باشد (نقشه شماره 1، موقعیت استان در کشور و نیز پراکنش ایستگاههای استان را نشان می دهد). استان لرستان منطقه‌ای کوهستانی است؛ اشترانکوه با 4150 متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است و پست‌ترین نقطه در جنوب استان واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 500 متر می باشد (نقشه شماره 2، موقعیت ارتفاعی ایستگاه های استان را نشان می دهد).

نقشه شماره 1: پراکنش ایستگاه‌های استان و محدوده شهرستان‌ها 

نقشه شماره 2: نقشه ارتفاعی ایستگاههای استان

روش تجزیه و تحلیل شاخص TCI

مواد و روش

در انجام این پژوهش ابتدا ایستگاههای سینوپتیک منطقه انتخاب شد، بگونه‌ای که تعداد ایستگاه های انتخابی 9 ایستگاه بود که با توجه به گستردگی منطقه تمام منطقه را می پوشانند ( نقشه شماره 1، پراکنش ایستگاه های استان) . سپس به منظور تعیین تقویم گردشگری استان لرستان و پهنه بندی آسایش اقلیمی منطقه بر اساس شاخص TCI، مقادیر میانگین بارش ماهانه، میانگین دما، میانگین نم نسبی، بیشینه دما، کمینه نم نسبی، میانگین روزانه ساعات آفتابی و سرعت باد را برای یک دوره 15 ساله آماری،  از سایت هواشناسی استخراج نموده و پس از تجزیه و تحلیل و پردازش آنها و تهیه بانک اطلاعاتی، رتبه هر کدام از مولفه های CIA، CID، بارش، سرعت باد و ساعات آفتابی را بدست آورده، مقدار عددی TCI را به تفکیک برای ماه‌های سال و ایستگاه های منطقه محاسبه نمودیم. سپس در محیط Excel رابطه رگرسیونی بین ارتفاع و بارش را به تفکیک برای ماههای سال بدست آورده و با استفاده از نرم افزار ArcGIS  و تهیه نقشه DEM ارتفاعی، فرمول خطی منتج شده از رابطه رگرسیونی را بر روی نقشه DEM ارتفاعی استان قرار داده و بر اساس مقادیر TCI ایستگاه های استان، طبقات غیر قابل تحمل تا ایده‌آل هر کدام از ماههای سال مشخص گردید.

شاخص TCI

یکی از مباحث مهم در آب و هوا شناسی کاربردی، زیست اقلیم شناسی یا بیوکلیماتولوژی است که امروزه خود بصورت شاخه ای مستقل در آب و هواشناسی مطرح است و  اندیشمندان مختلف کتابها و مقالات متعددی در این زمینه تالیف و روش‌های زیادی را ابداع نموده اند. بیوکلیما در واقع وضعیت آب و هوا در رابطه با موجودات زنده، بویژه انسان را مورد بررسی قرار می دهد (فرجی و همکاران، 1387) . میچکوفسکی (1985) از بعد اثر زیست اقلیم بر گردشگری شاخصی را تحت عنوان شاخص اقلیم گردشگری (TCI) معرفی نموده است. این شاخص ترکیبی، عناصر اقلیمی که بیشترین ارتباط با کیفیت تجربه توریستی برای غالب توریست ها دارد را بطور سیستماتیک ارزیابی می کند (ساری صراف و همکاران، 1388). این شاخص از بعد بیوکلیماتیک بر گردشگری مطرح می شود و دارای هفت زیر شاخص میانگین دمای خشک ماهانه، میانگین روزانه رطوبت نسبی هوا، میانگین ماهانه حداکثر دمای خشک، میانگین رطوبت نسبی در هر ماه، میانگین ماهانه بارندگی، میانگین روزانه تعداد ساعات آفتابی و میانگین روزانه سرعت باد در هر ماه می باشد. این هفت عامل به صورت 5 مولفه در فرمول  لحاظ می شود که سه مورد از متغیرهای مدل بصورت مستقل و دو مورد دیگر بصورت ترکیبی بیوکلیمایی مطرح گردیده اند. این پنج مولفه عبارتند از: تعداد ساعات آفتابی (S)، میزان بارندگی (R)، سرعت باد (W)، شاخص آسایش روزانه (CID) و شاخص آسایش شبانه روزی (CIA).  فرمول شماره1، فرمول  محاسباتی شاخص TCI را نشان می‌دهد که در آن CID، شاخص آسایش در بازه زمانی روز می باشد و ترکیبی است از حداکثر دمای روزانه و میانگین حداقل رطوبت نسبی، و  CIA، شاخص آسایش شبانه روزی است و در برگیرنده میانگین دمای هوا و میانگین رطوبت نسبی می‌باشد. (جدول شماره 1، مولفه های شاخص TCI را نشان می دهد).

فرمول شماره 1:  

TCI=2(4CID+CIA+2R+2S+W)

مزیت این شاخص نسبت به سایر روش ها عبارت است از: لحاظ نمودن تمام جنبه های اقلیمی موثر بر گردشگری از جمله ابعاد حرارتی و فیزیولوژیکی، ترکیبی بودن شاخص از جنبه های اقلیم شناسی، گردشگری و بیوکلیماتیک، پیچیدگی کمتر از نظر محاسبات، امکان برآورد مقادیر شاخص برای ماه ها و دوره های بعدی گردشگری و کاربردی بودن آن برای کاربران بخش گردشگری که ممکن است اطلاع چندانی از علم اقلیم شناسی نداشته باشند. به کمک این شاخص، مناسبترین زمان سفر از نظر آسایش اقلیمی برای گردشگران تعیین می شود (ضیائی و بختیاری، 1387).

جدول شماره 1: موًلفه های شاخص TCI و وزن هر کدام از متغیرهای آن را نشان می‌دهد

رتبه بندی مولفه های شاخص TCI

رتبه بندی شاخص آسایش روزانه (CID)

به منظور تعیین شاخص آسایش در بازه زمانی روز (CID) از دو پارامتر حداکثر دمای روزانه و میانگین حداقل رطوبت نسبی روزانه استفاده شده است. این شاخص از مهمترین مولفه های شاخص آسایش اقلیمی است چرا که بیشترین کارایی گردشگران در 12 ساعت روز می باشد. به همین لحاظ بیشترین ضریب (ضریب 8)  را از بین سایر مولفه ها به خود اختصاص داده است. بنابراین 40 درصد از سهم شاخص TCI مربوط به این موًلفه می باشد. رتبه بندی این شاخص با استفاده از منحنی شاخص دمای موثر صورت می گیرد، بدین ترتیب که از محل تقاطع دما و رطوبت نسبی مقدار آن بدست می آید.

رتبه بندی شاخص آسایش شبانه روزی (CIA)

رتبه بندی این شاخص با استفاده از منحنی شاخص دمای موثر و بر اساس میانگین دمای ماهانه و میانگین رطوبت نسبی ماهانه صورت می گیرد.  با استفاده از این منحنی مقدار عددی شاخص آسایش شبانه روزی تعیین شده و برای هر کدام از ایستگاه های استان مقدار عددی بین 1 تا 5 داده شد. این شاخص حتی در مدتی که گردشگران در فضای داخلی در حال استراحت هستند اهمیت کمتری نسبت به شاخص قبلی دارد، بنابراین ضریب بکار گرفته شده در آن 2 است و سهم آن در شاخص TCI 10 درصد می باشد.

رتبه بندی بارش (R)

بارندگی هم از طریق مقدار ریزش و هم از طریق توزیع زمانی آن اثر کاملاٌ مشخصی را در آسایش اقلیمی گردشگران بازی می کند (ساری صراف و همکاران، 1388). سهم این مولفه در شاخص آسایش اقلیمی (TCI) 20 درصد می باشد. جهت تعیین رتبه مربوط به بارندگی، میانگین ماهانه بارندگی بر حسب میلی متر را برای هر ماه بدست می آوریم، سپس به فراخور عدد بارشی ماهانه به هر کدام از ماههای سال یکی از رتبه های 1 تا 5 تعلق می گیرد. جدول شماره 2، رتبه بندی پیشنهادی بارش را برای منطقه مورد مطالعه نشان می‌دهد.

رتبه بندی ساعات آفتابی (S)

تابش خورشید منبع اصلی انرژی سیاره زمین و عامل اصلی کنترل حیات آب و هوا در سطح زمین به شمار می آید. بطور کلی نور خورشید اثر مثبتی در فعالیت های گردشگری دارد این اثر هم از لحاظ روحی مهم است و هم از لحاظ کیفیت عکسی که گردشگران می گیرند. (فرج زاده و احمدآبادی، 1389) اما این عامل در اقلیم های داغ و یا در ماههای گرم سال اثر ناراحت کننده ای را بر گردشگران خواهد داشت. این موًلفه در شاخص TCI وزن 20 درصدی دارد، بنابراین به منظور رتبه بندی ساعات آفتابی در شاخص آسایش اقلیمی منطقه مورد مطالعه، سال را به دو نیمه سرد و گرم تقسیم نموده و به تناسب، رتبه بندی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه را برای هر کدام از شش ماه سال تعیین نمودیم که بین 5/0 تا 5 متغیر است. جدول شماره 3، رتبه بندی پیشنهادی ساعات آفتابی را برای منطقه نشان می دهد.

رتبه بندی سرعت باد (W)

باد یک متغیر پیچیده در ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری در شاخص TCI می باشد. باد با انتقال گرما از طریق تلاطم و افزایش تبخیر و برداشتن لایه های گرمایی هوای اطراف پوست نقش عمده ای در احساس آسایش حرارتی انسان دارد (Mieczkowski, 1985). این عنصر می تواند هم بعنوان یک عامل در کاهش و یا عدم احساس آسایش در نظر گرفته شود و هم نقش مثبتی را در برقراری احساس آسایش ایفا نماید، چرا که این عنصر در اقلیم های مختلف تاثیرات متفاوتی در احساس آسایش اقلیمی دارد، بنابراین بایستی در شرایط اقلیمی مختلف رتبه بندی مجزایی در نظر گرفته شود. رتبه بندی پیشنهادی برای سرعت باد در منطقه مورد استفاده بدین شکل صورت گرفته است که کل سال را به دو نیمه سرد و گرم تقسیم نموده بگونه ای که 6 ماه گرم سال که به لحاظ تلطیف نمودن هوا و احساس خنکی نیاز به سرعت بالاتر باد بیشتر احساس می شود، سرعت بیشتر باد رتبه بالاتر و به همین نحو سرعت پایین تر باد رتبه کمتری را به خود اختصاص می دهد. این امر برای 6 ماه سرد سال بصورت عکس است، بگونه ای که سرعت بالاتر باد، به لحاظ تشدید ناآرامی های جوی و بالا بردن فشار و تنش های آسایشی رتبه کمتر و سرعت پایین تر باد رتبه بیشتری را به خود اختصاص می دهد. جدول شماره 4، رتبه بندی پیشنهادی باد را برای منطقه نشان می دهد.

جدول شماره 2

جدول شماره 3

جدول شماره 4

مقادیر عددی شاخص TCI و نام گذاری گروه‌های اقلیمی مربوط به آن

پس از محاسبه مقدار عددی شاخص TCI، وضعیت منطقه مورد مطالعه از نظر آسایش گردشگران دسته‌بندی و مورد تحلیل قرار می گیرد.

جدول شماره 5: گروههای اقلیمی شاخص TCI را به همراه حدود شاخص و نیز رتبه ها رانشان می دهد

یافته های تحقیق

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماههای ژانویه و فوریه

در این ماه ها به دلیل استیلای شرایط سرد و گسترش سیستم های غربی و کاهش دما شرایط نامطلوب بیوکلیمایی بر منطقه حاکم است. بررسی جداول 6 تا 10 نیز نشان می دهد که رتبه ساعات آفتابی ایستگاه های منطقه  بین 2.5 تا 3 در نوسان است و نیز رتبه بارش و باد در ایستگاههای استان مقدار عددی نسبتا بالایی را نشان می دهد، بگونه ای که بین 3 تا 5 متغیر است. با این وجود شاخص CIA و CID در این ماهها مقدار عددی پایینی را نشان می‌دهد. در نتیجه همانگونه که جدول شماره 11 نشان می دهد، شاخص TCI در این ماهها وضعیت مطلوبی ندارد، بگونه ای که بین 38 (مربوط به ایستگاه الیگودرز در ماه ژانویه) و 58 (مربوط به ایستگاه درود در ماه فوریه) متغیر است. بنابراین با بررسی تطبیقی این پارامترهای بیوکلیمایی، همانگونه که نقشه های 3 و 4 نیز نشان می دهند، وضعیت اقلیمی استان در ماه ژانویه از سه طبقه قابل قبول، حد بحرانی و مرزی و نیز نامطلوب تشکیل می شود، بنحوی که بخش های شرقی و نیز قسمت هایی از شمال استان، حد فاصل ارتفاعات اشترانکوه، قالی کوه و کوه گرین وضعیت نامطلوب است و در دامنه این ارتفاعات شرایط بحرانی و مرزی برقرار است و بقیه نقاط استان از وضعیت قابل قبولی برخوردار است. در ماه فوریه نیز وضعیت اقلیمی استان از منظر آسایشی شرایط مشابهی را نشان می دهد، با این تفاوت که به نسبت ماه قبل بیشتر پهنه استان از وضعیت نامطلوب و بحرانی برخوردار است و بخش های جنوبی و غربی استان در شرایط قابل قبول بسر می‌برند.

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماههای مارس و آوریل

با همپوشانی مقادیر عددی و رتبه های مربوط به بارش، باد، ساعات آفتابی، شاخص CIA و شاخص CID، در ماه های مارس و آوریل، وضعیتی متفاوت نسبت به ماه های قبل مشاهده می شود، بگونه ای که رتبه ها مقادیر بالا و مطلوب‌تری را نشان می دهند که نشان از وضعیت آسایشی مطلوب‌تر به نسبت ماههای قبل دارد. تلفیق رتبه های بارش، باد، ساعات آفتابی، CIA و CID در کل شاخص منتج شده TCI، نشان از وضعیت نسبتا مطلوب در ماه مارس و شرایط ایده آل در ماه آوریل دارد. محدوده عددی در بر گرفته شده در این ماه ها، نشان می دهد که کمینه عددی مربوط به ایستگاه الشتر می باشد (عدد 48) و بیشینه عددی (عدد 94) مربوط به ماه آوریل و ایستگاه درود است که نشان از سطح کیفی بالا و وضعیت آسایشی مطلوب در سطح استان در این ماه از سال دارد. بنابراین همانگونه که از  نقشه های 5 و 6 نمایان است، وضعیت اقلیمی استان در ماه مارس از سه طبقه خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی تشکیل شده است. بر این اساس ارتفاعات استان در این ماه از سال به لحاظ استقرار نسبی سرما در منطقه از وضعیت بحرانی و مرزی برخوردارند و دامنه این ارتفاعات وضعیت قابل قبولی را نشان می دهند و نقاط پست و کم ارتفاع استان از شرایط خوبی برخوردارند. در ماه آوریل مطابق نقشه شماره 6، استان لرستان بهترین شرایط اقلیمی را از نظر آسایشی پشت سر می گذارد بگونه ای که شامل سه طبقه ایده آل، عالی و بسیار خوب می باشد. بخش های شرقی و شمالی استان حد فاصل شهرستان های الیگودرز، ازنا و نیز مناطقی از الشتر و نورآباد از شرایط بسیار خوب و عالی برخوردارند و بقیه سطح استان که اکثریت پهنه استان را نیز تشکیل می دهد از شرایط ایده آل برخوردارند.

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماه‌های می و ژوئن

بررسی جداول مربوط به بارش، باد، ساعات آفتابی، شاخص CIA و شاخص CID، برای ماه های می و ژوئن نشان می دهد که این ماه ها از حیث آسایشی و شرایط بیوکلیمایی در شرایط متوسط و نرمالی قرار دارند، به گونه ای که رتبه بارش در این ماهها به میزان زیادی پایین آمده (بین 1 و 2 در نوسان است) و رتبه باد و ساعات آفتابی حد متوسطی را نشان می دهند (بین 2 تا 3)، CIA و CID نیز در این ماهها عدد بالایی رانشان می دهند (بین 3 تا 5). بنابراین با رویهم قرار گرفتن این رتبه ها در شاخص عددی TCI، شرایط مطلوب و نسبتا مطلوب در سطح منطقه و استان را می توان مشاهده نمود، بگونه ای که پایین ترین عدد آسایشی مربوط به ایستگاه پلدختر در ماه ژوئن (به مقدار 54 که در کلاس بحرانی و مرزی قرار می گیرد ) و بالاترین عدد مربوط به ایستگاههای الیگودرز و الشتر در ماه می می‌باشد (به مقدار 82 که در کلاس عالی قرار می‌گیرد). با این وجود همانگونه که از نقشه شماره 7 هویدا است، ماه می که مصادف است با 11 اردیبهشت تا 10 خرداد، کیفیت اقلیمی استان در این ماه از سال از نظر شرایط آسایشی و بیوکلیماتیک از دو طبقه بسیار خوب و عالی تشکیل شده است. شرق و قسمت هایی از شمال و مرکز استان از وضعیت بسیار خوب و بقیه سطح استان از شرایط عالی برخوردارند. در ماه ژوئن نیز با فرا رسیدن فصل گرما وضعیت اقلیمی استان شکل دیگری به خود می گیرد. در این ماه بخش های شرقی و شمالی استان که ارتفاعات اشترانکوه، قالی کوه و کوه گرین را در بر می گیرد، وضعیت اقلیمی خوب و قابل قبول است و مناطق دامنه ای و کم ارتفاع جنوبی و غربی استان از شرایط بحرانی و مرزی بسر می برند (نقشه شماره 8).

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماههای ژوئیه و اوت

ماههای ژوئیه و اوت، زمان استقرار شرایط گرما در سطح استان و منطقه است، بنحوی که مقادیر عددی مربوط به پارامترهای پنجگانه بارش، باد، ساعات آفتابی، شاخص CIA و شاخص CID نیز بر این مدعا صحه می گذارند. همانگونه که از جداول 6 تا 10 نمایان است، ساعات آفتابی در تمامی این دو ماه رتبه 2.5 را نشان می دهد. رتبه بارش نیز در تمامی این دو ماه و برای تمامی ایستگاههای منطقه عدد 1 را نشان می دهد، رتبه باد بین 2 تا 3 در نوسان است و تنها CIA و CID در این دو ماه عدد بالایی را نشان می دهد (بین 1 تا 5). همانطور که از نقشه شماره 8 نمایان است، در ماه ژوئیه شاخص آسایش اقلیمی استان شامل چهار کلاس بسیار خوب، خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی می‌باشد. ارتفاعات و مناطق شمالی استان در این موقع از سال از وضعیت بسیار خوب و خوب برخوردارند و مناطق پست و کم ارتفاع دارای شرایط بحرانی و مرزی و قابل قبول می باشند. نقشه شماره 9 نیز که وضعیت اقلیمی استان لرستان را در ماه اوت نشان می دهد، موًید شرایط مشابهی همچون ماه ژوئیه در سطح استان است. در این ماه نیز همچون ماه قبل وضعیت استان را چهار کلاس خیلی خوب، خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی تشکیل می دهد. این امر بخوبی شرایط اقلیمی متفاوت استان را نسبت به سایر استان ها و مناطق کشور نشان می دهد. چرا که در این ماه ها می توان چهار فصل بودن استان لرستان را به عینه مشاهده نمود. همانطور که ملاحظه می شود بهترین منطقه استان برای حضور گردشگران در ماه‌های ژوئیه و اوت، قسمت های شرقی و شمالی استان است.

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماههای سپتامبر و اکتبر

بررسی تطبیقی جداول مربوط به موًلفه های پنجگانه بارش، باد، ساعات آفتابی، شاخص CIA و شاخص CID در ماه های سپتامبر و اکتبر نشان از آن دارد که این ماهها به خصوص ماه اکتبر زمان پشت سر گذاشتن دوره گرمای تابستان است و استقرار شرایط مطلوب آسایشی در استان و منطقه می باشد، به گونه ای که جدول شماره 11 مربوط به شاخص TCI نشان از وضعیت مطلوب اقلیمی در ایستگاههای منطقه دارد. بنابراین همانگونه که نقشه TCI ماه سپتامبر (نقشه شماره 10) نشان می دهد، در این ماه از سال شرایط اقلیمی استان از نظر آسایشی از وضعیت بهتری نسبت به ماه قبل برخوردار است، بگونه‌ای که مناطقی که در ماه قبل در وضعیت قابل قبول بودند در این ماه در محدوده خوب و بسیار خوب قرار می گیرند. در ماه اکتبر نیز چون هوا در این ماه رو به خنکی می رود سطح استان نیز به طبع این تغییر، شرایط متفاوتی را پشت سر می گذارد. در این ماه سطح استان در دو کلاس عالی و بسیار خوب قرار دارد. در این ماه مناطق مرتفع شرقی و شمالی استان در وضعیت بسیار خوب و سایر نقاط استان در وضعیت عالی بسر می برند. ماه اکتبر نیز همچون آوریل بهترین شرایط آسایشی را برای جذب گردشگران دارد (نقشه شماره 11).

وضعیت اقلیم آسایش استان در ماههای نوامبر و دسامبر

ماه‌های نوامبر و دسامبر آغازگر فصل سرما در استان و منطقه می‌باشند. در این ماه ها بدلیل نفوذ کم فشارهای مهاجر به منطقه شرایط آسایشی و اقلیمی نیز بالطبع شکل ویژه تری بخود می گیرد و به سمت بحرانی سوق پیدا می‌کند، به گونه ای که  بررسی و مطابقت جداول مربوط به متغیرهای پنجگانه نیز این شرایط را تایید می نمایند. با رویهم قرار گرفتن پنج متغیر فوق می توان نتیجه گرفت بالاترین عدد آسایشی مربوط به ایستگاه ازنا درماه نوامبر به میزان 71 است که در کلاس بسیار خوب قرار می گیرد و در مقابل پایین ترین مقدار عددی مربوط به ایستگاه الیگودرز در ماه دسامبر و به میزان 41 می باشد که آن نیز در طبقه بحرانی و مرزی قرار می گیرد. بنابراین همانگونه که ملاحظه می گردد نقشه شماره 12، شرایط آسایش گردشگری را برای ماه نوامبر نشان می دهد. در این ماه از سال وضعیت اقلیمی استان در سه طبقه بسیار خوب، خوب و قابل قبول قرار می گیرد. ارتفاعات شمالی، شرقی و مرکزی استان از شرایط قابل قبول و سایر نقاط استان از وضعیت خوب و بسیار خوب برخوردارند. همانطور که از نقشه شماره 14 نمایان است در ماه دسامبر نیز که مصادف است با دهم آذر ماه تا دهم دیماه، شاخص TCI در سه طبقه خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی قرار می گیرد. در این ماه مناطق پست و کم ارتفاع استان شامل بخش های غربی و جنوبی در شرایط خوبی برای جذب گردشگران برخوردارند، حال آنکه مناطق مرتفع تر شرقی، شمالی و مرکزی استان در وضعیت قابل قبول و بحرانی می باشند.

نتیجه‌گیری

استان لرستان به لحاظ وجود تنوع و تعدد جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی خاص خود و نیز داشتن آبشارها، دریاچه ها و چشمه های منحصر به فرد، از سایر مناطق کشور متمایز است و می تواند بعنوان قطب اکوتوریسم کشور مطرح باشد. این استان به لحاظ توانمندیهای متعددی که در جهت جذب گردشگر دارد نیازمند به شناخت و ارزیابی اقلیم آسایش با استفاده از روش های علمی مورد قبول است تا بطور سیستماتیک تاًثیر عناصر اقلیمی بر فعالیت های گردشگران را مشخص و پتانسیل ها و قابلیت های اقلیمی آن مورد استفاده گردشگران، توراپراتورها و برنامه ریزان آژانس ها قرار گیرد. بنابراین در این پژوهش شرایط اقلیمی استان لرستان از منظر آسایش اقلیمی برای گردشگران براساس شاخص TCI مورد بررسی قرار گرفت و پس از پهنه بندی استان از نظر شرایط بیوکلیمایی و آسایش اقلیمی برای جلب و جذب گردشگران این نتیجه حاصل گشت که بهترین ماهها از نظر دارا بودن شرایط آسایشی برای گردشگران ماه آوریل با سه کلاسه ی ایده ال، عالی و بسیار خوب؛ ماه می با دو طبقه عالی و بسیار خوب و نیز ماه اکتبر با دو طبقه عالی و بسیار خوب می باشند که بهترین شرایط را از نظر آسایشی به خود اختصاص داده اند و در مقابل ماههای ژانویه و فوریه (با کلاسه قابل قبول، حد بحرانی و مرزی و نامطلوب) و ژوئن (با سه طبقه خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی) از بدترین شرایط آسایشی برخوردارند. وضعیت سایر ماههای سال نیز بدین صورت است که ماه مارس شامل سه طبقه خوب، قابل قبول و بحرانی است به گونه‌ای که بیشترین سطح استان در این ماه در وضعیت خوب قرار دارد. ژوئیه، شامل چهار طبقه بسیار خوب، خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی. اوت وضعیتی مشابه با ماه ژوئیه دارد و از چهار کلاس بسیار خوب، خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی تشکیل شده است. سپتامبر دارای سه طبقه بسیار خوب، خوب و قابل قبول؛ نوامبر دارای سه طبقه خیلی خوب، خوب و قابل قبول و سرانجام ماه دسامبر از سه طبقه خوب، قابل قبول و حد بحرانی و مرزی تشکیل شده است.

پیوست

جداول مربوط به رتبه مولفه های ساعات آفتابی، بارش، باد، CIA، CID و شاخص TCI

جدول شماره 6: رتبه ساعات آفتابی ایستگاه های استان لرستان.

جدول شماره 7: رتبه بارش ایستگاه‌های استان لرستان.

جدول شماره 8: رتبه باد ایستگاه‌های استان لرستان.

جدول شماره 9: رتبه شاخص CIA ایستگاه های استان لرستان.

جدول شماره 10: رتبه شاخص CID ایستگاه های استان لرستان.

جدول شماره 11: مقدار عددی شاخص TCI اصلاح شده ایستگاه های استان لرستان.